فرارو عمرو حمزاوی، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل روزنامه القدس العربی

به نقل از روزنامه القدس العربی، سال 2025 در مسیر سیاست بین الملل به نقطه ای افشاگر تبدیل شد؛ نه به دلیل این که بحران های بزرگ و تازه ای را رقم زد، بلکه به این دلیل که روندهایی را که سال ها در حال تکوین بودند تثبیت کرد و آن ها را از مرحله احتمال به مرحله واقعیت منتقل کرد. در متن این تحولات، سه عرصه اصلی به روشنی ویژگی های نظم بین المللی کنونی را بازتاب دادند و نشانه های آن را برجسته کردند: اوکراین، فلسطین و رقابت فزاینده میان ایالات متحده و چین را بر سر جایگاه رهبری جهانی.

در پرونده اوکراین، درگیری با روسیه وارد مرحله ای شد که می شد آن را فرسایش راهبردیِ متقابل توصیف کرد. جنگ دیگر، آن گونه که در سال های نخست خود به چشم می آمد، میدان غافلگیری های بزرگ نظامی یا پیشروی های قاطع نبود، بلکه به آزمونی طولانی برای سنجش توان طرف های درگیر در پایداری سیاسی و اقتصادی پیش از پایداری نظامی تبدیل شد. روسیه همچنان روی گذر زمان و فرسایش اوکراین و متحدان غربی اش حساب باز کرد، اما کی یف با معضلی دوگانه روبه رو شد و با آن دست وپنجه نرم کرد: از یک سو نیاز حیاتی به تداوم حمایت نظامی غرب را احساس کرد و از سوی دیگر کاهش اشتیاق سیاسی در شماری از پایتخت های اروپایی و آمریکایی را برای پرداخت هزینه های جنگی با افقی نامحدود مشاهده کرد.

آنچه در سال 2025 اهمیت بیشتری پیدا کرد، نه جابه جایی های میدانی در خطوط تماس، بلکه دگرگونی آرام و تدریجی در گفتمان غربی بود؛ گفتمانی که کم کم از زبان قاطعیت و وعده پیروزی فاصله گرفت و به سمت زبان مصالحه و واقع گرایی سیاسی حرکت کرد. به ویژه در ایالات متحده، بحث درباره ضرورت یافتن راه حلی مبتنی بر مذاکره برای پایان دادن به جنگ پررنگ تر شد، حتی اگر چنین راه حلی به پذیرش امتیازهایی دردناک از سوی اوکراین منتهی شود. این تغییر لحن، بازتابِ درکی رو به افزایش از واقعیتی بود که خود را تحمیل می کرد: جنگ در شکل کنونی اش منابع را تحلیل می برد، انسجام اردوگاه غربی را تضعیف می کند و هم زمان میدان بازتری برای چین ایجاد می کند تا با بهره گیری از درگیری واشنگتن و اروپا، نفوذ جهانی خود را تقویت کند.

در مقابل، اوکراین آمادگی آن را نداشت که به تسویه ای تن دهد که دستاوردهای روسیه را مشروعیت ببخشد، زیرا به خوبی آگاه بود هر توافقی از این جنس، بنیان امنیت جمعی اروپا را تضعیف می کند و پیامی خطرناک مخابره می سازد که بر اساس آن، تغییر مرزها از طریق زور می تواند به امری پذیرفته شده تبدیل شود. از همین رو، صحنه اوکراین در سال 2025 میان جنگی که به سرانجام نمی رسید و تسویه ای که هنوز پخته نشده بود معلق ماند؛ وضعیتی که ناتوانی نظام بین الملل را در تحمیل راه حل هایی عادلانه یا حتی پایدار، به روشنی منعکس می کرد.

اما در فلسطین، سال 2025 تداوم یک تراژدیِ بزرگ را رقم زد، با این تفاوت که شیوه مواجهه بین المللی با آن دستخوش تغییر شد. پس از سال ها جنگ و ویرانی در نوار غزه، تلاش های بین المللی با محوریت و رهبری ایالات متحده برای شکل دادن به ترتیباتی که به توقف درگیری ها بینجامد و مسیر بازسازی را هموار کند شدت گرفت. با این حال، این تلاش ها بار دیگر به هسته اصلی بحران فلسطین برخورد کرد و در همان نقطه متوقف شد: فقدان چشم اندازی سیاسیِ واقعی که بر پایان اشغال و تضمین حقوق ملی مردم فلسطین استوار باشد.

ابتکارهایی که در طول سال مطرح شدند، در جوهر خود به جای حل و فصل، بر مدیریت منازعه تمرکز داشتند. آتش بس، تبادل اسرا، ترتیبات امنیتیِ موقت و بازسازیِ مشروط پیگیری شدند، بی آنکه به ریشه های اصلی بحران پرداخته شود؛ ریشه هایی که در تداوم سیطره اسراییل بر سرزمین های فلسطینی نهفته اند و در فرسایش راه حل دوکشوری بر اثر سیاست های شهرک سازی و واقعیت هایی که با زور تحمیل می شوند آشکار می شوند.

جانبداری ایالات متحده از اسراییل به عاملی محدودکننده برای هر مسیر جدیِ مذاکره تبدیل شد، حتی اگر واشنگتن تلاش کند خود را میانجی ای اجتناب ناپذیر معرفی کند.

تصویر کلی سال 2025 را نمی توان بدون دیدن زمینه ی بزرگ تر جهانی فهمید؛ زمینه ای که در آن رقابت آمریکا و چین به محور اصلی بسیاری از تحولات بین المللی تبدیل شد. این رقابت دیگر فقط درباره ی اقتصاد و فناوری نبود، بلکه به کشمکشی بر سر تعیین قواعد و شکلِ خودِ نظم جهانی رسید. آمریکا در طول سال تلاش کرد جایگاهش را به عنوان قدرت برتر تثبیت کند و برای این کار از ابزارهایی مثل ائتلاف های نظامی، محدودیت های تجاری و کنترل مسیرهای حساس فناوری های پیشرفته استفاده کرد. در مقابل، چین خود را قدرتی در حال اوج گیری معرفی کرد که خواهان نظمی جهانی است که کمتر زیر سایه ی هژمونی غرب باشد و بیشتر به سمت چندقطبی شدن حرکت کند.

نکته مهم در سال 2025 این بود که رقابت آمریکا و چین به درگیری مستقیم تبدیل نشد، بلکه شکل یک کشمکش طولانی بر سر نفوذ و تعیین معیارها را پیدا کرد. آمریکا تمرکزش را روی امن کردن زنجیره های تأمین، کم کردن وابستگی به چین در بخش های حساس و گره زدن امنیت اقتصادی به امنیت ملی گذاشت. در مقابل، چین حضورش را در کشورهای در حال توسعه پررنگ تر کرد و با استفاده از کاهش اعتماد بسیاری از کشورها به عادلانه بودن نظم جهانی موجود، تلاش کرد خودش را به عنوان یک شریک اقتصادی جایگزین معرفی کند.

در این شرایط، جنگ اوکراین و بحران فلسطین فقط دو بحران جدا از هم نبودند، بلکه دو صحنه بودند که نشان می دادند قدرت آمریکا تا کجا می رسد و از کجا محدود می شود. در اوکراین، این موضوع محک خورد که آمریکا چقدر می تواند یک ائتلاف بزرگ را در برابر یک قدرت بزرگ دیگر رهبری کند؛ و در فلسطین، این پرسش مطرح شد که آیا آمریکا می تواند همزمان هم متحدان سنتی اش را حفظ کند و هم با ادعای دفاع از حقوق بشر و حقوق بین الملل سازگار بماند. در هر دو پرونده، به نظر می رسید واشنگتن مثل گذشته نمی تواند دیدگاه خود را بدون پرداخت هزینه های سنگین تر سیاسی و اخلاقی به دیگران تحمیل کند.

سال 2025 به معنای فروپاشی کامل نظم بین المللی نبود، اما ضعف ها و شکاف های آن را خیلی روشن نشان داد. جهان دیگر مثل گذشته تک قطبی نیست، اما هنوز هم به یک چندقطبیِ روشن و باثبات نرسیده و در یک دوره ی گذارِ پرتنش و بی ثبات قرار دارد؛ دوره ای که با زیادشدن بحران ها و کم شدن کارآمدی نهادهای بین المللی شناخته می شود. در این میان، شورای امنیت نتوانست نقش تعیین کننده ای بازی کند و حقوق بین الملل دوباره به چیزی تبدیل شد که قدرت های بزرگ آن را گزینشی و مطابق منافع خود به کار می برند؛ در حالی که مردمِ گرفتار در جنگ ها و درگیری ها بیشترین هزینه را پرداختند.

در جمع بندی، سال 2025 این واقعیت را پررنگ تر کرد که جهان وارد مرحله ای تازه شده است؛ مرحله ای که در آن دیگر خبری از راه حل های بزرگ و قطعی نیست و سیاست بین الملل بیشتر با هدف مدیریت خطرها و جلوگیری از بحران های ویرانگر پیش می رود. در چنین فضایی، جنگ ها بدون پایان روشن ادامه پیدا می کنند، سازش ها گاهی ناعادلانه مطرح می شوند و رقابت قدرت های بزرگ هم بدون چشم انداز مشخص برای رسیدن به نظمی پایدارتر شدیدتر می شود. نتیجه این است که بازیگران منطقه ای به ویژه در خاورمیانه، ناچارند ابزارها و گزینه های خود را دوباره بررسی کنند و از تکیه ی کامل به قدرت های خارجی فاصله بگیرند؛ چون همان قدرت ها هم با تناقض ها و محدودیت های توان خود روبرو هستند.