فرارو دومین سال از عمر دولت مسعود پزشکیان در حالی به نیمه می رسد که کشور در عرصه های مختلف در حالت تعلیق قرار دارد. گاهی در تحلیل ها و شبکه های اجتماعی این موضوع مورد توجه قرار می گیرد که اگر انتخابات پانزدهم ریاست جمهوری برگزار شود، پزشکیان دیگر نامزد نخواهد شد. برخی نیز معتقدند با برآورده نشدن ساده ترین وعده های پزشکیان از سال 1403 تاکنون و بهبود پیدا نکردن شرایط کشور، حتی اگر تمایلی به ادامه کار داشته باشد هم این امکان وجود ندارد و تک دوره ای خواهد شد.

به گزارش فرارو، اگر 9 مرداد 1403 را به عنوان تحلیف پزشکیان، نقطه آغاز به کار او در نظر بگیریم، او اکنون هجدهمین ماه حضورش در پاستور را آغاز کرده است. در این گزارش به بررسی این موضوع می پردازیم که پزشکیان در 17 ماه گذشته چه اشتباهاتی مرتکب شده است.

با توجه به صحبت های پزشکیان در ماه های گذشته، شاید اولین اشتباه او حضورش در وزارت کشور، ثبت نام و شرکت در این انتخابات بود. البته این موضوع فقط به پزشکیان برنمی گردد و افراد زیادی در ادوار گذشته بودند که هیچ وقت مشخص نشد به چه دلیلی در انتخابات ثبت نام کردند. اما پزشکیان از همین مسیر و در نهایت با قرار گرفتن در دوگانه ای با سعید جلیلی، به گفته تحلیلگران سیاسی، آرای سلبی را به سمت خود برد تا برای نخستین بار در تاریخ انتخابات ایران، در کمترین مشارکت ادوار گذشته، فردی غیراصولگرا به پاستور برود.

پزشکیان یک بار در آبان 1403 و در مراسم روز پرستار به این موضوع اشاره کرد که من نیامده بودم رییس جمهور شوم، بلکه آمده بودم بگویم مردم باید پای صندوق رأی بیایند تا دشمن از اینکه ما هستیم ناامید شود. پیش از آن، در مهرماه سال گذشته نیز گفته بود: اوایل که دانشگاه پزشکی قبول شدم شوکه شده بودم، مثل همین الان که فکر نمی کردم رییس جمهور شوم. این تعابیر در 17 ماه گذشته چند بار دیگر هم تکرار شده است.

به گواه تحلیلگران و فعالان سیاسی منتقد و حتی حامیان پزشکیان، او بدون تیم و برنامه مشخص وارد رقابت شد و بار پیروزی بر دوش دوگانه ای بود که میان او و رقیبش به وجود آمد. پزشکیان علاوه بر این کمبودها، گفتمانی هم برای ارائه نداشت. همان طور که دولت سیزدهم گفتمان مشخصی ارائه نمی کرد و همه چیز را حول مفهومی تحت عنوان دولت مردمی تعریف می کرد، پزشکیان به مفهوم وفاق رسید؛ ایده ای که دال مرکزی آن پرهیز از دعواهای بیهوده جناحی و تمرکز بر حل مشکلات جاری کشور بود و در ابتدا ایده ای خوب به نظر می رسید. اما با گذر زمان و تأکید بر وفاق، مشخص شد که قدرت تصمیم گیری از بین رفته است.

پزشکیان یک بار آذر سال گذشته گفت: چون ما به وفاق معتقدیم، در این چارچوب کار را پیگیری می کنیم، چون اگر دستور بدهیم دوباره دعوا شروع می شود و به جای اینکه به نتیجه برسیم، هدف اصلی گم می شود. او در آذر امسال و در سخنرانی روز دانشجو نیز فیلترینگ را بدترین کاری خواند که در مملکت اتفاق افتاده است. 22 آبان سال جاری هم قائم پناه، معاون اجرایی رییس جمهور، در اظهارنظری به این موضوع اشاره کرد که تلاشمان بر این است که اجماع سازی کنیم. دکتر پزشکیان به دنبال این هستند که اجماع صورت بگیرد که بعداً با مخالفت هایی مواجه نشوند. او در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه اگر اجماعی صورت نگیرد، رییس جمهور می تواند دستور مستقیم بدهد؟ گفته بود: طبق قانون باید وظایفش را عمل کند و بعید می دانم به تنهایی بتواند.

پزشکیان ذیل مفهوم وفاق حتی برخی مدیران دولت سیزدهم را ابقا کرد که الزاماً در 17 ماه گذشته در زمره مدیران خوب او قرار نمی گرفتند، بلکه بعضی از آنان مدیریت حوزه های اصلی بحران را بر عهده دارند. رسانه ها و تحلیلگران حامی پزشکیان در ماه های گذشته این موضوع را مطرح کرده اند که رییس جمهور با تعریف وفاق به عنوان تلاش برای راضی کردن همه طرف ها، عملاً نمی تواند تصمیم بگیرد و به همین دلیل ساده ترین وعده، مثل رفع فیلترینگ، هم محقق نشد. ذیل همین تعریف و در کنار درجا زدن دولت، بعضی از نیروهای پزشکیان با فشارهای خارج از دولت کنار رفتند و بعضی هم به مرور زمان در همین فضا تصمیم گرفتند استعفا بدهند. آخرین مورد از استعفاهای دولت نیز مربوط به مهدی سنایی، مشاور سیاسی پزشکیان و معاون سیاسی دفتر رییس جمهور، بود.

از ابتدای دولت چهاردهم و تا زمان استقرار آن، رییس جمهور صحبت های زیادی درباره شرایط سخت و بحرانی کشور انجام داد. صحبت هایی مانند جراحی اقتصادی از همان ایام آغاز به کار کابینه، هم از سوی پزشکیان و هم از سوی اعضای دولتش مطرح می شد. اما با گذشت ماه های متمادی و به رغم اینکه شرایط در آن روزها بهتر از زمان فعلی بود، هیچ اقدام خاصی آغاز نشد؛ نه تغییرات مدیریتی جدی درباره مدیرانی که انتقادهای زیادی به آن ها وجود داشت رخ داد و نه تصمیم مهمی گرفته شد. از همان دوران انتخابات، کارشناسان اقتصادی به این موضوع اشاره می کردند که هرچه زمان بگذرد، انجام این اصلاحات سخت تر خواهد شد.

آذر امسال دنیای اقتصاد در مورد تعلل و نداشتن شجاعت در تصمیم گیری نوشت: مسعود پزشکیان در هفت حوزه رفع تحریم های بین المللی، فیلترینگ، اصلاح بودجه نهادهای غیر بهره ور، اصلاح سیاست های ارزی، ناترازی انرژی، آب و آلودگی هوا، مسکن و خودرو وعده های متنوعی داده است؛ اما آنچه مشاهده می شود این است که اقدام مؤثری در هیچ کدام از این هفت حوزه تاکنون در دستور کار دولت قرار نگرفته است.

مجموع این مسائل شرایط را به سمتی برد که شجاعت نداشتن پزشکیان در تصمیم گیری به عنوان یک مفهوم به رسانه ها راه پیدا کرد. 23 آبان، مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات دفتر پزشکیان، در توییتر نوشت: ناامیدی، ناامنی، نارضایتی گسترده و نگرانی نسبت به آینده، بخش مهمی از عملیات روانی دشمنان ایران است. مشکلاتی وجود دارد که بخش بزرگی از آن میراث دهه ها بی توجهی و سهل انگاری است. رییس جمهور در تصمیم گیری شجاع است و دولت در عمل عاجز نیست؛ به شرط همراهی و حمایت ملی، آینده روشن است. این واکنش در حالی نشان داده شد که قائم پناه گفته بود پزشکیان اختیاری برای رفع فیلترینگ به تنهایی ندارد.

به رغم اینکه بسیاری از رسانه ها و فعالان سیاسی، پزشکیان را فردی سخنور نمی دانند، برنامه کاری رییس جمهور شامل سخنرانی های زیادی است. گاهی پزشکیان در یک روز، در دو مراسم رسمی سخنرانی می کند؛ امری که وقتی با کار اجرایی، شجاعت در تصمیم گیری و پویایی فضای سیاسی همراه نباشد، فقط به تکرار حرف ها ختم می شود. به همین دلیل، گاهی پزشکیان به حرف درمانی متهم می شود. در همین مسیر ممکن است او در یک هفته، در چند سخنرانی، همان حرف های پیشین خود درباره ناترازی ها را تکرار کند. با توجه به ضعف گسترده تیم اطلاع رسانی دولت ــ که همواره حتی مورد تأکید حامیان پزشکیان هم بوده ــ این تکرار در جامعه و فضای رسانه ای بازتاب پیدا می کند.