فرارو- ظرفیت گرمخانه های تهران در اضطراری ترین حالت ممکن 1700 نفر است. تعداد بی خانمان ها اما در مقایسه با این ظرفیت عجیب به نظر می رسد. آمارهای رسمی تعداد بی خانمان ها در تهران را 15 هزار نفر اعلام می کنند، در حالی که سازمان های مردم نهاد این عدد را 35 هزار نفر می دانند. مشخص نیست کدام آمار دقیق تر است، اما روشن است که بی خانمان ها در سکوت آماری زندگی می کنند و زمانی که هوا سرد می شود یا شهر با ناملایمات طبیعی روبه رو است، به یکی از آسیب پذیرترین گروه های جامعه تبدیل می شوند.

به گزارش فرارو، گرمخانه های تهران دو دسته اند؛ یکی آن هایی که افراد بی سر پناه برای حضور در آن مهمان دولت اند و دسته دیگر، گرمخانه های خودگران که البته تعداد آن انگشت شمار است. با این حال، در خیابان ها همچنان می توان افراد بی پناه و بی خانمانی را دید که شب هنگام، خواه از آسمان برف ببارد خواه هوا بورانی باشد، سقفی به جز آسمان را پناه خود نمی دانند. اما چرا آن ها به گرمخانه نمی روند؟

صبا بیست ساله است؛ دختری که این روزها خیابان ها را وجب به وجب می گردد، بلکه پدر گم شده اش را پیدا کند. اما خیابان کدام است؟ کدام ساعت از شب؟ یکی از آشنایان پیشنهاد می دهد با گرمخانه ها تماس بگیرد؛ شاید پدرش سری به آنجا زده باشد. صبا ساعت ها پشت خط می ماند؛ موسیقی انتظار تکرار می شود و در نهایت پاسخی سرد می شنود: اینجا کسی اسم و فامیل واقعی نمی دهد؛ اگر هم بدهد، قابل استناد نیست. شما دارید دنبال سوزن در انبار کاه می گردید. تنها نخ باریکی که صبا را به پدرش وصل نگه داشته، تماس کوتاهی است که هر ماه هم زمان با واریز یارانه برقرار می شود؛ تماسی چند دقیقه ای برای انتقال نیمی از آن مبلغ. حالا اما دو ماه است که همان تماس کوتاه هم قطع شده.

صبا از روزی می گوید که زندگی شان فرو ریخت: ما سرایدار مدرسه بودیم؛ من، مادرم و سه برادرم. اعتیاد پدرم روزبه روز شدیدتر می شد. مدیر مدرسه هشدار داد اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، سرایداری را به خانواده دیگری می سپارد. پدرم همان شب خانه را ترک کرد و دیگر هرگز برنگشت. از آن زمان تنها نشانه حیات مسعود، واریز ماهانه نیمی از یارانه و همان تماس های کوتاه بود؛ نشانه ای که حالا دو ماه است خاموش شده و صبا را میان امید و اضطراب معلق نگه داشته است.

جست وجوها ادامه دارد تا اینکه یکی از همسایه های قدیمی، نیمه شب با پدر صبا روبه رو می شود. او روایت می کند: ساعت چهار صبح بود. هوا آن قدر سرد که توان درآوردن دستکش هایم را نداشتم. یادم افتاد پول نقد ندارم و به سمت دستگاه خودپرداز رفتم. دستگاه داخل یک اتاقک کوچک بود. وقتی در را باز کردم، مردی را دیدم که روی زمین خوابیده بود؛ دندان های زرد، موهای بلند و ژولیده. از شدت سرما مثل مار به خودش پیچیده بود. با ورود من، با حالتی ناراضی بلند شد. در نگاهش چیزی آشنا بود. چند لحظه طول کشید تا شناختمش؛ مسعود آقا بود.

این همسایه می گوید وقتی از او پرسیده چرا شب ها به گرمخانه نمی رود، مسعود پاسخ داده: خیلی بوی بدی می آد. همه جور آدمی اونجاست. شما که یادتونه، ما برای خودمون کسی بودیم. بعدش هم اونجا انگار پادگانه؛ کم مونده کلاغ پر بدن. خلاصه هیچ جوره شبیه خونه نیست. بنابراین این روایتی کوتاه، اما تکان دهنده از مردی است که میان خیابان، سرما و غرور شکسته، جایی برای ماندن پیدا نکرده است، اما حالا روزنه ای باز شده تا بلکه به خانه بازگردد.

عقیل توحیدیان، سرپرست روابط عمومی سازمان خدمات و مشارکت اجتماعی، در گفت وگو با فرارو می گوید: هم اکنون 15 گرمخانه (مددسرا) طرف قرارداد در سطح شهر تهران فعال است و علاوه بر آن، دو گرمخانه خودگردان با مشارکت سازمان های مردم نهاد در مناطق 11 و 16 با ظرفیت مجموع 150 نفر فعالیت می کنند.

به گفته او، میانگین افراد حاضر در گرمخانه های تهران در حال حاضر حدود 1250 نفر است، اما در شرایط اضطراری و شب های سرد، امکان افزایش پذیرش تا 1700 نفر نیز وجود دارد.

توحیدیان با اشاره به حجم خدمات ارائه شده می گوید: تنها در ماه آذر، 37 هزار و 768 مورد خدمت به افراد بی خانمان و کارتن خواب در گرمخانه های پایتخت ارائه شده است. آماری که نشان می دهد مراجعه به این مراکز در فصل سرما به طور قابل توجهی افزایش می یابد.

گرمخانه های تهران در 15 منطقه از 22 منطقه شهری از جمله مناطق 1.3، 4.5، 6.8، 9.11، 12.14، 17.18، 19.20 و 22 مستقر هستند و به گفته مسئولان، موقعیت مکانی تمامی این مراکز در اپلیکیشن نشان ثبت شده تا دسترسی به آن ها برای شهروندان و گروه های امدادی تسهیل شود. این مراکز با هدف پذیرش کلیه افراد بی خانمان، کارتن خواب و در راه مانده فعالیت می کنند و شرط خاصی برای مراجعه اولیه وجود ندارد.

با این حال، آمار دقیقی از تعداد بی خانمان ها در تهران در دست نیست. سرپرست روابط عمومی سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی با اشاره به این موضوع می گوید: با توجه به ظرفیت گرمخانه ها و مراکز ماده 16، می توان به طور تقریبی میانگین جمعیت بی خانمان ها و افراد بی پناه در تهران را حدود 15 هزار نفر برآورد کرد. رقمی که نشان می دهد گرمخانه ها تنها بخشی از این جمعیت را پوشش می دهند.

در پاسخ به این پرسش که آیا افراد دارای اعتیاد یا بیماری های خاص در کنار سایر افراد اسکان داده می شوند، توحیدیان توضیح می دهد: در گرمخانه ها تا حد امکان تفکیک افراد سالم از افراد دارای آسیب انجام می شود و حتی برخی مراکز صرفا پذیرش افراد سالم را دارند و سایر افراد به گرمخانه های دیگر ارجاع داده می شوند. با این حال، او تاکید می کند که در شب های بسیار سرد اولویت اصلی، جلوگیری از تلفات انسانی است و در چنین شرایطی ممکن است افراد با شرایط متفاوت در یک مکان اسکان داده شوند؛ هرچند پرسنل موظف اند تا حد امکان ملاحظات بهداشتی و ایمنی را رعایت کنند. افراد دارای بیماری های خاص نیز در صورت مشاهده، به سرعت به مراکز درمانی منتقل می شوند.

اما با وجود این امکانات، برخی بی خانمان ها همچنان تمایلی به مراجعه به گرمخانه ها ندارند. به گفته توحیدیان، مقررات موجود از جمله ممنوعیت مصرف مواد مخدر، الزام به استحمام و رعایت نظافت فردی و همچنین محدودیت خروج از گرمخانه در ساعات پایانی شب تا روشن شدن هوا از جمله دلایلی است که باعث می شود برخی افراد ترجیح دهند شب را در خیابان بگذرانند. موضوعی که نشان می دهد مسئله بی خانمانی تنها با فراهم کردن سرپناه حل نمی شود و نیازمند نگاه عمیق تری به ابعاد اجتماعی و انسانی این آسیب است.