این روزها جامعه بیش از آنکه در حال حرکت باشد، در حال سنجیدن است؛ سنجیدن هر قدم در زمینی که مدام شکلش عوض می شود. مردم زندگی را متوقف نکرده اند، اما تصمیم ها را چرا. این توقف نه از جنس بی عملی است و نه حاصل بی حوصلگی؛ بیشتر شبیه واکنشی جمعی به ترکیب ترس، تجربه های پرهزینه گذشته و انباشت خبرهای متناقضی است که هر روز دست به دست می شود. آینده مدام بازنویسی می شود و هیچ روایت قطعی آن قدر دوام نمی آورد که بشود بر اساس آن برنامه ریخت.

به گزارش اقتصادنیوز، در چنین وضعیتی، انتظار دیگر یک حالت ذهنی ساده نیست؛ به رفتاری جمعی تبدیل شده است. مردم صبر می کنند، نه لزوماً چون نمی دانند چه می خواهند، بلکه چون مطمئن نیستند تصمیم امروز فردا هم معتبر بماند.

با گشتی میان شهروندان زدن و گفت وگو با آن ها، متوجه می شویم این انتظار شکل های مختلفی دارد، بعضی منتظر یک شوک بزرگ اند، بعضی منتظر آرام شدن فضا، بعضی فقط چشم به راه چند ماه ثبات اند؛ ثباتی که بتواند تصمیم های عقب افتاده را دوباره روی میز بیاورد.

جهش ناگهانی قیمت دلار، طلا و سکه در 16 روز میانی آذر، فقط معادلات بازار را به هم نزد؛ تصمیم گیری را در زندگی روزمره مردم مختل کرد و طبقه متوسط را میان ترسِ جا ماندن و ترسِ اشتباه کردن معلق نگه داشت.

خیلی ها معتقدند سیل تحلیل های غیرکارشناسی در شبکه های اجتماعی این تعلیق را تشدید کرده است. هر اتفاق سیاسی، هر شایعه اقتصادی و هر تحلیل ناتمام، موج تازه ای از تردید می سازد و ذهن جمعی را دوباره به نقطه صفر برمی گرداند؛ جایی که تنها گزینه امن، صبر کردن است.

مریم، معلم دبستان، یکی از همین آدم ها است. حقوقش هر ماه واریز می شود، اما ارزش حقوق از زندگی او جامانده است. برنامه رهن کامل یک خانه کوچک را بارها در ذهنش مرور کرده برای روزگار بازنشستگی اما هر بار به تعویق انداخته است. او مثل بسیاری از حقوق بگیران، منتظر یک چیز مشخص است: ثبات. نه لزوماً ارزان شدن، بلکه اینکه قیمت ها برای مدتی قابل پیش بینی بمانند؛ آن قدر که بتوان روی کاغذ حساب وکتاب کرد.

جوانان امروز شاغل اند، اما زیر خط فقر نفس می کشند؛ نسلی که درآمد دارد اما آینده ندارد. در شهری که اجاره خانه از حقوق ماهانه پیشی می گیرد، کار کردن دیگر مترادف زندگی کردن نیست.

داده های رسمی بازار مسکن نشان می دهد تعداد معاملات در بسیاری از ماه های اخیر نسبت به میانگین سال های قبل کاهش محسوسی داشته و در برخی مقاطع افتی بیش از 30 درصد ثبت شده است. این آمار برای مریم فقط عدد نیست؛ ترجمه همان تردیدی است که هر بار موقع تصمیم گیری سراغش می آید. او منتظر لحظه ای است که احساس کند زمین زیر پایش دیگر نمی لغزد.

مرکز آمار ایران در گزارش های مربوط به هزینه مصرف نهایی خانوار نشان داده رشد مصرف در برخی فصل های سال 1402 و ابتدای 1403 به حوالی صفر و حتی منفی رسیده است. به زبان ساده تر، خانوارها نه تنها مصرفشان را افزایش نداده اند، بلکه در دو سال گذشته بخشی از خریدهایشان را کنار گذاشته یا به آینده موکول کرده اند؛ آینده ای که هنوز زمان دقیقش معلوم نیست.

حالا در زمستان 1404 آمار رسمی در کار نیست اما روایت مشترک آدم ها همان کاهش مصرف است که در هر صنفی باشند یک جمله واحد دارند: صبر کنیم ببینیم چی می شود؟ صبر کنیم ببینیم جنگ می شود یا نه، صبر کنیم ببینیم دلار بالا می رود یا پایین می آید. این صبر، بیش از همه در کالاهای غیرضروری و تصمیم های بزرگ دیده می شود؛ جایی که امکان عقب انداختن وجود دارد.

نسلی که صبح ها سر کار می رود و شب ها با سفره ای کوچک تر برمی گردد، حالا به شاغلِ فقیر تبدیل شده است. ایمانی جاجرمی هشدار می دهد این مسیر، اگر اصلاح نشود، می تواند کشور را به سمت قحطی ببرد؛ قحطی ای که نه نبود کالا، بلکه نبود توان خرید است.

در بازار خودرو، رضا این وضعیت را به شکلی ملموس تر لمس می کند. فروشنده لوازم یدکی است و بازارش مستقیم به نرخ ارز گره خورده. مغازه باز است، اما حجم خرید و فروش پایین آمده. رضا و هم صنف هایش اغلب میان دو سناریوی متضاد معلق اند: یا یک ریزش جدی قیمت ها که تکلیف انبار و سرمایه را روشن کند، یا تثبیت نسبی نرخ ارز که بتوان بر اساسش خرید کرد.

گزارش های صنفی نشان می دهد گردش مالی در بخش هایی از بازار قطعات خودرو و کالاهای بادوام با کاهش دو رقمی مواجه شده است. مردم نه خودرو عوض می کنند و نه تعمیر اساسی انجام می دهند، چون هر خرج سنگین ممکن است فردا پشیمانی بیاورد. بازار زنده است، اما بیشتر شبیه کسی است که نفسش را نگه داشته و منتظر علامتی برای رها کردن آن است.

رضا می گوید: راستش نمیدام باید منتظر چه چیزی باشم، اما کاش ورق زندگی برای ما ایرانی ها برگرده، حقمون این نبود. دست مافیا از بازار ما کوتاه بشود هم اوضاع خیلی تغییر می کند.

الهام، فریلنسر حوزه طراحی گرافیک، شکل دیگری از این تعلیق را تجربه می کند. درآمدش دلاری است، اما هزینه هایش ریالی. برخلاف تصور رایج، منتظر جهش قیمت نیست؛ بیشتر منتظر آرامش است. او و هم نسلانش مدام از قطع اینترنت، محدودیت ها و نااطمینانی زیرساختی حرف می زنند. خرید لپ تاپ یا ابزار حرفه ای که زمانی بخشی از مسیر رشد شغلی بود، حالا به تصمیمی پرریسک تبدیل شده است.

آمارها نشان می دهد تقاضا برای تجهیزات الکترونیکی و کالاهای سرمایه ای در مقاطع مختلف کاهش یافته؛ حتی میان کسانی که توان مالی دارند. برای الهام، انتظار یعنی آماده باش دائمی برای سناریوهای بدبینانه تر.

الهام با خشم از خواستش برای تغییری اساسی می گوید: کاش رییس جمهور عوض بشود، کاش مسئولانی که بلد نیستند استیضاح بشوند، آن ها که ضرر نمی کنند، جوانی ماست که آب می ‎رود.

حمید، پیمانکار ساختمانی، این وضعیت را در مقیاسی بزرگ تر می بیند. ساخت وساز بدون پیش بینی برایش معنا ندارد. او و همکارانش بیش از هر چیز منتظر یک سیگنال سیاسی یا اقتصادی اند؛ نشانه ای که بگوید قواعد بازی برای مدتی کاهشی می ماند. داده های رسمی نشان می دهد صدور پروانه های ساختمانی و آغاز پروژه های جدید کاهش داشته است؛ سرمایه ها کنار کشیده اند، نه از سر نداشتن پول، بلکه از ترس نداشتن چشم انداز.

حمید هم طعنه ای به نبود مدیریت دولتی در این روزهای کشور می زند و می گوید: ما سه ماه رییس جمهور نداشتیم از هم ادوار بیشتر ثبات قیمت داشتیم. این چه وضعی است؟!

تعلیق فقط به اقتصاد محدود نمانده و وارد زندگی شخصی هم شده است. سارا، پرستار جوان، تصمیم های عاطفی اش را به آینده ای نامعلوم سپرده و می گوید مگر می شود اقتصاد را از فضای ازدواج جدا کرد؟ او مثل بسیاری از هم نسلانش، منتظر امن شدن فضاست؛ نه فقط از نظر اقتصادی، بلکه از نظر روانی. وقتی آینده مبهم است، تعهدهای بلندمدت هم پرهزینه تر به نظر می رسند.

سارا هم منتظر افت قیمت نشسته است: ما نه تاریخ عقد و عروسی معلوم کردیم نه هیچی، هرچی می خواهیم بخریم پول دیروزمان به امروز نمی رسد! بین زمین و هوا ماندیم و فعلا با همسرمان به آخر هفته بیرون رفتن بسنده می کنیم!

در پایین ترین لایه های اقتصاد، علی این تعلیق را به صورت کاهش تقاضا لمس می کند. راننده ای که با افت سفرهای غیرضروری روبه رو شده است. داده های مربوط به خدمات حمل ونقل شهری نشان می دهد تعداد این سفرها در دوره های پرابهام کاهش پیدا می کند: آن ها می گوید اینجور وقت ها سفرهای با مسیر کوتاه کمتر می شود و اکثر سفرها به مقصدی هدفمند است تا برای مسافر هم باید بیارزد. کاهش هایی کوچک که در کنار هم، تصویری از رکود می سازند.

علی معتقد است کار از این حرف ها گذشته: شما کِی دیده اید چیزی ارزان شود؟ حتی اگه دلار و طلا هم بریزد، حتی اگر جنگی هم نباشد خیلی که به همدیگر رحم کنیم کمی طعم ثبات را بچشیم! بیشتر از این را در این شصت و هشت سال زندگی ام ندیدم!

نرگس، صاحب یک لباس فروشی در تهران است، از اولین کسانی است که این تغییر رفتار مصرف کننده را در پسا جنگ دوازده روزه حس کرده است. بازار پوشاک معمولاً زودتر از بقیه واکنش نشان می دهد، چون اولین چیزی است که در شرایط نااطمینانی حذف می شود.

به گفته خودش، بعد از جنگ دوازده روزه هم مصرف کننده ها بیش از گذشته ترجیح می دهند نقدینگی را نگه دارند، چون نمی دانند فردا چه می شود. گزارش های خرده فروشی نشان می دهد اوضاع فروش پوشاک و کالاهای غیرضروری در سال 1403 یعنی قبل از جنگ هم چندان حال خوبی نداشته است و با افتی بین 15 تا 30 درصد نسبت به سال قبلش مواجه بوده است.

در مجموع، روایت ها و داده ها یک تصویر مشترک می سازند: مردم بیش از هرچیز به دنبال ثبات اند، اگر کاهشی هم در بازارها باشد خوشحالشان می کند اما بیشترین فشار را از بی ثباتی می دانند. جامعه ای که نیاز دارد، برنامه دارد، اما جرأت تصمیم ندارد. حالا در زمستان 1404 مردم منتظرند؛ جنگ یا صلح، ریزش یا جهش، تغییر سیاست یا فقط چند ماه ثبات. آنطور که روایت های مردمی می گویند رشد مصرف کند شده است، بازارهای بزرگ در حالت نیمه خاموش اند و رفتار غالب، احتیاط است.

مردم یاد گرفته اند تصمیم نگرفتن را به عنوان راهی برای کاهش ریسک بپذیرند. نه خرید می کنند، نه می فروشند، نه می روند، نه می مانند. زندگی ادامه دارد، اما با ترمز کشیده. جامعه امروز نه در حال سقوط است؛ در میانه راه مانده، معلق، محتاط و منتظر.

منتظر لحظه ای که بالاخره بشود گفت شرایط، هرچه هست، قابل تصمیم گیری است. تا آن روز، بیشتر مردم فقط یک کار می کنند: نگاه می کنند، حساب می کنند و صبر می کنند.