عباس عبدی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: از سال های 1384 به بعد به مرور و با سرعت بالا بودجه نهادهای مذهبی یا فعالیت های قرارگاهی به نام انقلاب و دین افزایش چشمگیری یافت. در آن سال ها مشکل خاصی نبود، زیرا درآمدهای نفتی سر به فلک می ساییدند، و سالانه با حدود صد میلیارد دلار درآمد نفتی (5/2 برابر بودجه کنونی) هر چه خواستند بریدند و دوختند و بردند و روند رشد این نهادها و نیز نهادهای دولتی مرتبط با سیاست های محدودکننده مشارکت مردم نیز افزایشی بود و در عوض این بودجه آموزش و پرورش بود که تکان نمی خورد؛ کمتر می شد که بیشتر نمی شد (به قیمت ثابت) .

در نهایت این واقعیت در زمان تحریم ها و کاهش درآمدهای نفتی به صورت بومرنگ عمل کرده و بازگشته و به پرتاب کننده می خورد. چرا؟ به این علت که کفگیر درآمدهای نفتی و رانتی به ته دیگ خورده است، در نقطه مقابل هزینه های حکومت با سرعت رو به افزایش است. هم در بخش یارانه ها، و هم در بخش بازنشستگی و هم در بخش افزایش نیرو و حقوق و دستمزد و بالاخره هم در بخش دفاع. در این مرحله صدای مردم در آمده است. به این علت روشن که با ساختار فاصله گرفته اند و آن را از خود نمی دانند، و هیچ توجیه منطقی برای پرداخت مالیات نمی بینند.

اگر چه مجموعه سهم این نهادها و تبصره های عجیب و غریب، حداکثر 1 تا 2 درصد کل بودجه است و تأثیر تعیین کننده ای در بودجه ندارد ولی ارقام واقعی آنها بسیار بالاست، هنگامی که کل آنها ممکن است تا 40 هزار میلیارد تومان و بیشتر برسد، هر کس گمان می کند اگر اینها حذف شوند، حقوق آنان که خیلی خیلی کمتر است افزایش می یابد. در واقع مردم منطقا هم درست فکر می کنند و شاید به همین علت است که اکثریت مردم این حرف آقای پزشکیان را قبول ندارند که دولت پول ندارد، می گویند اگر ندارید اینها چیست که می پردازید؟ واقعیت این است که هیچ کدام از این نهادها هم در برابر بودجه ای که می گیرند پاسخگو نیستند. البته ریشه اعتراضات به بودجه آنها جای دیگری هم هست. مساله این است که جایگاه نهاد دین و تبلیغات دینی به دلیل حکومتی شدن به شدت تضعیف شده است. در واقع همین بودجه ها نهادهای دینی را دولتی و بزرگ و حجیم کرد، ولی همزمان استقلال آنها را گرفت و به یک زایده حکومتی و قدرت تبدیل کرد.

تبلیغ دین که باید از داوطلبانه و با ادبیاتی صمیمانه و دوستانه انجام شود، تبدیل شد به یک فعالیت اداری همراه با حقوق و مزایا و بازنشستگی و از این مهم تر تبعیت از یک رییس که خودت انتخاب نکرده ای و باید تابع فرامین او باشی. ادبیات این نهاد مبتنی بر قدرت و اقتدار سیاسی و به کلی با نهادهای دینی که پیش از انقلاب بود متفاوت شد. این نهادها به میزانی که در بیرون بزرگ و به ظاهر قدرتمند و پرطمطراق می نمودند، از داخل تهی و کم ارزش می شدند. بودجه ای که قرار بود برای تبلیغ دین صرف شود، قاتل جان آن شد، و مخالفت با این بودجه ها بازتابی است از واقعیت های جامعه.

آیا این نهادها می توانند مسیر دیگری را بروند؟ قطعاً خیر. یکی از دلایلی که برخی مراجع چون آقای سیستانی نسبت به منابع مالی دولتی حساس هستند، همین اثرات است. نهادهایی که وابسته به این منابع مالی شده اند، در کوتاه مدت قادر به جدا شدن از آن نیستند، ضمن اینکه آنان هزینه های حفظ این بودجه را از طریق تعامل با مجلس و نمایندگان می پردازند، و هزینه افراد و امکانات آنها از این طریق تأمین می شود، پس راهی برای جبران ندارند، به ویژه که ورودی منابع مالی مردمی به نهاد دین نیز کاهش چشمگیری یافته و وابستگی آنها را به بودجه های دولتی بیشتر کرده است.

بنابراین امکان جدا شدن آنان از این منبع وجود ندارد ولی چون این منبع با گذشت زمان کوچک تر شده و دیگر به شیر نفت وصل نیست به علاوه نیازهای این نهادها نیز روزافزون شده، لذا مردم حساسیت پیدا کرده اند و همین امر موجب تضعیف بیشتر نهاد دین گردیده است. تا دیر نشده باید سیاست تبلیغ و آموزش دین را به نحوی اصلاح کنند که در کوتاه مدت جلوی روند افزایشی آن گرفته شود سپس فرآیند کاهش این وابستگی از طریق کاهش هزینه ها و پیدا کردن منابع جدید کلید خورده شود، در غیر این صورت اوضاع تبلیغ و آموزش دین از اینکه هست بدتر و بدتر خواهد شد.