فرارو- اقتصاد کشور در شرایطی است که این روزها همه توجهات روی عملکرد بانک مرکزی، تیم اقتصادی دولت و قیمت ارز، سکه و طلا متمرکز شده است. تورم نیز گزینه دیگری است که نه فقط از سوی کارشناسان حوزه اقتصاد، بلکه از سوی مردمی که برای تامین معاش زندگی خود به مراکز خرید مراجعه می کنند مورد توجه است. در چنین شرایطی این پرسش ها مطرح است که چرا به این نقطه اقتصادی رسیدیم، چه خطاهایی کردیم و چه خطاهایی را نباید انجام می دادیم و انجام دادیم؟

به گزارش فرارو، این ها پرسش هایی است که دکتر وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در گفتگو با فرارو به آن ها پاسخ داده است:

وحید شقاقی شهری به فرارو گفت: اتفاقی که این روزها در اقتصاد ما رخ می دهد، محصول یکی، دو سال اخیر نیست و عملا، ریشه ای دور و دراز دارد. مردم عادی و مردم کوچه و بازار، مسائل را ساده می بینند و انگشت اتهام را هم به سمت آقای پزشکیان می گیرند اما ریشه های مشکل اقتصاد ایران، چیزی بسیار عمیق تر است و باید عمیق تر واکاوی شود. از سال 1350 خورشیدی، یعنی زمانی که قیمت جهانی نفت افزایش پیدا کرد و نظم جهانی بر پایه نفت شکل گرفت و محور آن نفت پایه بود، این نظم نفت محور تا کنون ادامه پیدا کرده است یعنی حدود نیم قرن است که جهان در نظم نفت محور اداره می شود. ما هم کشوری نفت خیز بودیم، یعنی یکی از بازیگران مخل این نظم جهانی نفت محور بودیم. در طول سال های گذشته، بیش از یک و نیم تریلیون دلار، نفت فروخته ایم. ساختارهای اقتصاد ایران و عملا سازماندهی اقتصاد ایران مبتنی بر نفت شکل گرفته و نفت تبدیل به یک بازیگر مهم در اقتصاد ایران شده است.

وی افزود: بسیاری از ضعف ها، ایرادات، ناکارامدی ها و بسیاری از چالش های اقتصاد ایران در 50 سال گذشته، توسط درآمدهای نفتی پوشش داده می شد و ما، مثل یک بیماری، با دارو اجازه نمی دادیم علائم، ظهور پیدا کند. در نیم قرن گذشته نفت بازیگر مهم اقتصاد ما بوده و ما هم به عنوان کشوری نفت خیز، نقش مهمی در اقتصاد خاورمیانه داشتیم و با درآمدهای سرشار نفتی که به دست اوردیم. بسیاری از چالش های اقتصاد کشور را عملا پوشش دادیم و اجازه ندادیم ضعف ها عریان شود. اما از سال 2010 میلادی به بعد که مطابق است با 1390 شمسی به بعد، دو اتفاق رخ داده؛ اولا اقتصاد کشور تحریم شد و تحریم ها عمدتا بر بخش ایران اعمال شد (یعنی بخشی که درآمد زیادی برای کشور کسب می کرد)، دوم این که نظم نوین جهانی شکل گرفت و نظم گذشته نفت محور کنار گذاشته شد و یک نظم نوین جهانی بر اساس انقلاب صنعتی چهارم و پنجم شکل گرفت. برخی کشورهای وارد کننده نفت، خود، تبدیل به تولید کننده و صادر کننده نفت شدند و تحولات فناوری گسترش پیدا کرد. آمریکا نیز اکنون بزرگ ترین تولید کننده نفت و گاز جهان شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: نظم جهانی نفت محور که 50 سال در جهان حاکم بود کنار رفته و نظم جدیدی بر پایه هوش مصنوعی و انرژی های نو و تجدید پذیر، شکل گرفته است. ما همچنان اصرار داریم که در نظم گذشته نفت محور باقی بمانیم و این در حالیست که جهان از آن نظم نفت محور مدت هاست که عبور کرده. تا زمانی که بر همان نظم گذشته اصرار بورزیم، وجود بحران در اقتصاد ایران ادامه پیدا خواهد کرد. موضوع دیگر، بحث تحریم ها است. 14 سال است که تحریم های اقتصادی در کشور ما حاکم شده و مهمترین منبع درآمدی ما را از کار انداخته است، چون درآمدهای نفتی دولت کاهش پیدا کرده، متاشفانه دولت های ما نتوانسته اند برای این درامدهای نفتی کاهش یافته درامدهای جایگزین صادرات غیرنفتی را اضافه کنند. ایران باید به سمت متنوع تر کردن اقتصاد خود حرکت کند، این همان کاری است که دیگر کشورهای نفت محور انجام داده اند و از اقتصاد ورزشی تا اقتصاد گردشگری را توسعه داده اند. متاسفانه کشور ما در این مسیر پیش نرفته است.

وی افزود: ما با بحران های اقتصادی گسترده ای رو به رو هستیم که محصول یک سال و دو سال نیست و آقای پزشکیان در شرایطی مسئولیت دولت را پذیرفته است که این بحران های چندگانه، با هم به مرحله ظهور رسیده اند؛ از بحران محیط زیست و بحران فرونشست زمین تا بحران بانکی و صندوق های بازنشستگی. همه این بحران ها به دلیل سیاست های غلط اقتصادی در طول سال های گذشته، آرام آرام انباشت شده و اکنون نوک قله یخ بیرون زده است. ما هنوز در ابتدای راه هستیم و این بحران ها تازه در حال بروز علائم هستند، اما چون با هم به مرحله ظهور رسیده اند، تلاقی بحران ها به آقای پزشکیان اصابت کرده است. این موجب شده شرایط بسیار دشوار شود.

این اقتصاددان در توصیف بحران های موجود گفت: اکنون کشور ما با 3 بحران اساسی مواجه است: یک، نظم جهانی نفت محور تمام شده و جهان قائل به نظم نوین جهانی شده است. دو، 14 سال تحریم های فلج کننده و با دوام موجب شده زیرساخت های اقتصادی کشور فرسوده شود و منابع عظیم نفتی را از دست بدهیم. سه، به دلیل سیاست های غلط اقتصادی از جمله محیط غیررقابتی در اقتصاد و محیط کسب و کار پیچیده و ناسالم و اقتصاد رفاقتی، شبه دولتی و رانتی، بحران ها به تدریج به هم انباشت شده و شدت گرفته اند. عملا آقای پزشکیان در طول یک سال اخیر با چنین تله ای از بحران ها رو به رو شده ست. به اعتقاد من نباید انگشت اتهام را به سمت آقای پزشکیان بگیریم و با این کار هم دردی از ما دوا نخواهد شد. شرایط کنونی محصول و پیامد مشکلات گذشته و مسیرهای اشتباهی است که پیش از این رفته ایم. درست است که آقای پزشکیان کمترین سهم را دارند اما مردم هم حوصله و صبوری ندارند چون طی سال های گذشته بارها شعار داده شده و هیچ یک از این شعارها عملی نشده است.

وی افزود: مردم دیگر خسته شده اند و دولت فعلی در شرایطی بسیار سخت قرار گرفته است چرا که از یک سو با آن مشکلات سه گانه که اشاره کردم رو به رو است و از سوی دیگر شوک های ارزی و تورمی به اقتصاد کشور مانند تب حمله کرده اند. تب علامت آخر بیماری است. بیماری هایی در اقتصاد کشور ما وجود دارد که علامت آخر بیماری یعنی شوک های ارزی و تورمی را ایجاد کرده، بنابراین اول باید به فکر درمان بیماری ها باشیم. مشکلات اقتصادی کشور به حدی پیچیده و در هم تنیده است که به راحتی قابل حل نیست و نیازمند تصمیمات بسیار سخت و تغییر ریل حکمرانی سیاسی و تغییر ریل حکمرانی اقتصادی است. در غیر این صورت هیچ امیدی به تغییر نیست و شرایط روز به روز بغرنج تر می شود. ذینفعان بزرگی در پشت صحنه اقتصاد کشور نمی گذارند اقتصاد کشور رقابتی شود و از حالت دستوری خارج شود یا محیط کسب و کار بهبود پیدا کند. این افراد رانت های بزرگی می گیرند و در نتیجه اجازه اصلاحات را نمی دهند.