شیوع قابل توجه مشکلات هیجانی رفتاری در کودکان ایرانی بیانگر نیاز فوری به شناخت عوامل محافظت کننده و راهبردهای ارتقای تاب آوری است. طراحی مداخلات کارآمد و مبتنی بر شواهد برای مدارس، مشاوران، والدین و سیاست گذاران نیازمند درک عمیق و بومی شده ای از تاب آوری کودکان ایرانی است؛ در غیر این صورت، برنامه های حمایتی به طور پراکنده، کوتاه مدت و فاقد انسجام باقی می ماند. از این رو راهبردهایی جهت افزایش تاب آوری به شرح زیر برای والدین توصیه می شود:

ایجاد همدلی: ادبیات داستانی کودکان می تواند ابزاری ارزشمند برای پرورش همدلی باشد. با خواندن داستان می توان کودکان را تشویق کرد تا احساسات شخصیت ها را درک کنند. پس از مطالعه داستان: درباره ی احساساتی چون ترس، خشم، ناامیدی، گرسنگی، تنهایی و غم گفت وگو کنید. از کودکان بخواهید داستان را بازسازی کنند و در دیالوگ ها عبارت … چون احساس می کنم را اضافه نمایند. این تمرین به آن ها کمک می کند احساسات مشترک را در دیگران شناسایی کرده و شفقت و درک دیدگاه دیگران را تجربه کند.

شناسایی یک فرد مورد اعتماد: کودکان برای مقابله با چالش های روزانه به حداقل یک بزرگسال دلسوز نیاز دارند که نقش تکیه گاه را ایفا کند. این فرد معمولاً معلم یا مراقب است. برای حمایت مؤثر به طور هدفمند برای کودکانی که تاب آوری کمتری دارند وقت بگذارید، با حضور مداوم و توجه ساده، احساس امنیت ایجاد کنید،هر روز چند دقیقه برای سر زدن به آن ها اختصاص دهید و با جملاتی حمایتی مانند: دیدم در انجام تکلیف مشکل داشتی، می توانم کمکت کنم؟ ، وقتی گیر کردی یا نمی دانستی چه کار کنی، یادت باشد من اینجا هستم. این ارتباط منظم، اعتماد و احساس حمایت را در کودکان تقویت کرده و مسیر رشد تاب آوری را هموار می سازد.

گوش دادن واقعی: میان شنیدن و گوش دادن تفاوت وجود دارد. بسیاری از بزرگسالان می گویند دارم گوش می دهم ، اما در عمل ممکن است توجه کامل به کودک نداشته باشند. برای گوش دادن مؤثر: تماس چشمی برقرار کنید و در فاصله ای راحت برای کودک قرار بگیرید. از عباراتی استفاده کنید مانند: من یک دقیقه کامل وقت دارم تا به تو گوش دهم و واقعاً می خواهم داستانت را بشنوم. اگر لازم شد از من بخواه آرام تر شوم تا حرف هایت را بهتر بشنوم. این توجه مثبت نشان می دهد که گفته های کودک برای شما اهمیت دارد و همین امر نقش مهمی در تقویت تاب آوری او دارد. گوش دادن عامدانه و با کیفیت، یک عامل محافظتی قدرتمند برای کودکان خردسال در مسیر ساختن تاب آوری است.

یادگیری بعدی را ببینید: به کودکان کمک کنید تا بعدی را ببینند (See Next)، یعنی نگاه به آینده و استفاده از گذشته به عنوان درس، در حالی که آینده فرصتی برای رشد و تاب آوری بیشتر است. برای این کار: با کودکان هدف گذاری کنید و برنامه ریزی را تمرین نمایید. برای کودکان خردسال اهداف کوتاه مدت تعیین کنید (مثلاً فعالیت هایی که امروز می توانیم انجام دهیم. برای کودکان بزرگ تر اهداف بلندمدت در نظر بگیرید (مانند گرفتن نمرات خوب، پیوستن به یک تیم ورزشی یا یادگیری یک مهارت جدید. از زمان های گروهی (حلقه) و جلسات فردی برای برنامه ریزی استفاده کنید.

نمونه پرسش ها: بعدش چه چیزی خواهی ساخت؟ چند ساعت و روز طول می کشد تا تکالیف را تمام کنی؟

این رویکرد به کودکان می آموزد که آینده را فرصتی برای بازسازی و تاب آورتر شدن ببینند. کودکان را همان طور که هستند بپذیرید : پذیرش به معنای شناخت خلق وخو و ویژگی های فردی کودکان و آغاز حمایت از همان نقطه ای است که قرار دارند. این رویکرد به ما کمک می کند مسیر رشد و تاب آوری آنان را واقع بینانه تر طراحی کنیم. برخی کودکان نیازمند تمرین بیشتر در مهارت های اجتماعی یا پیروی از قوانین هستند، در حالی که گروهی دیگر به تمرین در حوزه های شناختی نیاز دارند. هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. معلمان و مراقبان باید انتظارات متناسب با سن و مرحله ی رشد کودکان را داشته باشند . تفاوت های فرهنگی کودکان را در نظر بگیرید و پاسخ های آنان را تشویق کنید تا با تجربیات روزمره شان پیوند داشته باشد.

شناسایی نقاط قوت یا جزیره های شایستگی: بروکس و گلدشتاین (2003) مفهوم جزایر شایستگی را برای اشاره به زمینه های قوت کودکان مطرح کرده اند. شناسایی این نقاط قوت و ایجاد فرصت های تمرین و تکرار، به کودکان کمک می کند تا توانایی های خود را تقویت کرده و تاب آوری بیشتری کسب کنند.

نمونه ها: اگر کودک از دویدن لذت می برد، فعالیت هایی طراحی کنید که به او امکان دویدن مکرر بدهد. اگر کودک در نوشتن حروف الفبا مهارت دارد و علاقه مند است نام همکلاسی هایش را بنویسد، منابع لازم را در اختیارش قرار دهید و در صورت نیاز راهنمایی ارائه کنید. اتصال جزایر شایستگی: هنگامی که نقاط قوت کودکان را شناسایی کردید، آن ها را از طریق فعالیت های گروهی یا تیمی به هم پیوند دهید. این کار باعث می شود کودکان علاوه بر لذت بردن از موفقیت فردی، حس تعلق و همکاری را نیز تجربه کنند.

اثر بر تاب آوری: زمانی که کودکان در یک جزیره از موفقیت احساس رضایت می کنند، احتمال افزایش خودکارآمدی و عزت نفس در سایر زمینه ها نیز بیشتر می شود.

به این ترتیب، مسیر پرورش تاب آوری برای آنان هموارتر خواهد شد. فرصت های دوباره (Do-Overs): به کودکان بیاموزید که اشتباهات پایان راه نیستند، بلکه می توانند به عنوان تجربه هایی ارزشمند برای رشد و یادگیری در نظر گرفته شوند. دادن فرصت دوباره به کودکان، به آن ها امکان می دهد رفتارهای مناسب را تمرین کنند و در عین حال اعتماد میان کودک و مراقب تقویت شود.

تمرین فردی: به کودکان اجازه دهید یک رفتار اشتباه را دوباره انجام دهند و این بار آن را به شکل درست تمرین کنند. تمرین گروهی: کودکان را تشویق کنید که به یکدیگر نیز فرصت دوباره بدهند و شرایطی برای بهتر کردن اوضاع فراهم کنند.

نمونه عملی: یکی از معلمان با نوشتن عبارت فرصت دوباره (DO-OVER) روی یک توپ ساحلی بادشده، توپ فرصت دوباره ساخت. هرگاه موقعیتی پیش می آمد، توپ را به سمت کودکی پرتاب می کرد تا او بتواند رفتار مناسب تری را تمرین کند. این توپ همیشه در دید قرار داشت تا کودکان در صورت نیاز انتخاب کنند که یک فرصت دوباره داشته باشند. این رویکرد ساده اما مؤثر، به کودکان یاد می دهد که اشتباهات بخشی طبیعی از فرایند یادگیری هستند و می توانند به فرصتی برای رشد و تاب آوری تبدیل شوند.

ایجاد فرصت برای مراقبت از خود، دیگران و جامعه: کودکان زمانی تاب آوری بیشتری نشان می دهند که یاد بگیرند مسئولیت پذیر باشند و در بهبود محیط اطرافشان نقش داشته باشند. فراهم کردن چنین فرصت هایی، حس ارزشمندی و تعلق را در آنان تقویت می کند. مسئولیت پذیری در قبال وسایل شخصی مشارکت اجتماعی: جمع آوری غذا و لباس برای نیازمندان کمک به بی خانمان ها از طریق تهیه و توزیع غذا ارائه خدمات یا کالاها برای حمایت از جامعه این فعالیت ها نه تنها به کودکان می آموزد چگونه از خود و دیگران مراقبت کنند، بلکه به آن ها تجربه ی ارزشمند مشارکت اجتماعی می دهد.

چنین تجربه هایی پایه ای محکم برای پرورش تاب آوری و ایجاد حس همبستگی در کودکان فراهم می سازد. مشارکت معنادار فراهم کنید: کودکان زمانی تاب آوری بیشتری نشان می دهند که فرصت مشارکت واقعی و معنادار در محیط های گروهی داشته باشند. این مشارکت به آن ها احساس تعلق می دهد و می تواند استرس و اضطراب را کاهش دهد. مشارکت در قوانین و برنامه ها: کودکان را تشویق کنید تا در تدوین قوانین کلاس و برنامه روزانه نقش داشته باشند. از آن ها بخواهید تعهد خود را به رعایت این قوانین نشان دهند. ابزارهای بصری: با رسم نمودار و... پیشرفت کودکان را در انجام تکالیف و کارها را به او نشان دهید ارائه بازتاب تکالیف به تاب آوری بیشتر کمک می کند.