محققان در پژوهشی جدید به بررسی وضعیت شبکه راه های استان تهران در برابر خطر زلزله پرداخته اند و با نگاهی تحلیلی، میزان آسیب پذیری مسیرها و امکان برنامه ریزی برای عبور و مرور اضطراری در شرایط بحرانی را ارزیابی نموده اند.

به گزارش ایسنا، زلزله یکی از مخاطرات طبیعی است که برخلاف بسیاری از حوادث، زمان وقوع آن قابل پیش بینی دقیق نیست و همین موضوع، آن را به تهدیدی جدی برای شهرها و سکونتگاه های انسانی تبدیل می کند.

استان تهران به دلیل جمعیت بسیار بالا، تمرکز فعالیت های سیاسی، اقتصادی و اداری و همچنین گستردگی شهرنشینی، بیش از بسیاری از مناطق کشور در معرض پیامدهای مخرب زلزله قرار دارد. این استان روی پهنه ای با لرزه خیزی بالا واقع شده و وجود چندین گسل فعال در محدوده و اطراف آن، خطر وقوع زمین لرزه های شدید را افزایش می دهد.

تجربه های تاریخی نیز نشان می دهند که در گذشته، زلزله های بزرگی این منطقه را تحت تأثیر قرار داده و خسارت های قابل توجهی به بار آورده اند.

در دهه های اخیر، گسترش ساخت وساز، افزایش تراکم جمعیت و توسعه شبکه های زیرساختی در استان تهران باعث شده است که موضوع کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آوری بیش از گذشته اهمیت پیدا کند.

تاب آوری به زبان ساده، توانایی یک سیستم یا جامعه برای تحمل شوک، سازگاری با شرایط بحرانی و بازگشت به وضعیت عادی است. در حوزه زلزله، این مفهوم به این معناست که شهر و زیرساخت های آن تا چه اندازه می توانند در برابر لرزش زمین مقاومت کنند، خدمات حیاتی را حفظ کنند و پس از حادثه، روند بازیابی را با سرعت و کارایی مناسب طی کنند.

شبکه راه ها به عنوان یکی از زیرساخت های حیاتی، نقشی کلیدی در امدادرسانی، انتقال مجروحان و دسترسی به مراکز درمانی و اسکان اضطراری دارد و هرگونه اختلال در آن می تواند پیامدهای انسانی و اجتماعی گسترده ای به دنبال داشته باشد.

زهره عارفی از دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر با همراهی دانشگاه صنعتی مالک اشتر در همین راستا پژوهشی را با تمرکز بر ارزیابی خطر گسل ها در شبکه راه استان تهران انجام داده اند.

این تحقیق که با رویکرد برنامه ریزی مسیرهای اضطراری طراحی شده، تلاش کرده است به شکلی کاربردی نشان دهد کدام بخش های شبکه معابر در معرض خطر بیشتری قرار دارند و چگونه می توان با استفاده از تحلیل های علمی، مسیرهای مناسب تری برای شرایط بحرانی پیشنهاد داد.

برای انجام این پژوهش، از سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS استفاده شده است؛ ابزاری که امکان تحلیل داده های مکانی و نمایش آن ها روی نقشه را فراهم می کند. پژوهشگران داده هایی مانند نقشه های استان تهران، شبکه معابر شهری و برون شهری، موقعیت گسل ها، اطلاعات زلزله های چهار دهه اخیر، مراکز درمانی، ایستگاه های آتش نشانی و مراکز اسکان اضطراری را گردآوری کرده و مورد بررسی قرار داده اند.

سپس با استفاده از روش های تحلیلی مختلف، ارتباط میان شبکه راه ها و مناطق پرخطر لرزه ای تحلیل شده و سناریوهای دسترسی در شرایط پس از زلزله مورد توجه قرار گرفته اند.

یافته های پژوهش نشان می دهند که بخش قابل توجهی از شبکه راه های استان تهران در محدوده های پرخطر لرزه ای قرار دارند. با استفاده از تحلیل های موسوم به نقاط داغ و تحلیل چگالی، مناطقی با تراکم بالای رخداد زلزله شناسایی شده اند.

همچنین با در نظر گرفتن حریمی به شعاع 10 کیلومتر در اطراف گسل ها و بررسی همپوشانی آن با شبکه معابر، مشخص شده است که بیش از 73 درصد از کل شبکه راه های استان تهران در معرض آسیب پذیری قرار دارند. این رقم برای شبکه معابر شهر تهران نیز قابل توجه و نگران کننده گزارش شده است.

در بخش نتیجه گیری، محققان تأکید می کند که چنین سطحی از آسیب پذیری می تواند در زمان وقوع زلزله، دسترسی به مراکز امدادی را با مشکل جدی مواجه کند. با این حال، انجام تحلیل های مسیریابی و ایجاد شبکه راهی در محیط GIS، امکان شناسایی مسیرهای بهینه برای امدادرسانی و انتقال آسیب دیدگان را فراهم کرده است. این نتایج می تواند به مدیران و برنامه ریزان بحران کمک کند تا پیش از وقوع حادثه، برای بهبود تاب آوری شبکه حمل ونقل تصمیم های مؤثرتری بگیرند.

بر اساس اطلاعات تکمیلی این مطالعه، بیشترین خوشه های زلزله های با بزرگی بالا در بخش های شمالی و شمال شرقی استان تهران و در امتداد گسل های فعال این نواحی قرار دارند. در مقابل، زلزله های با بزرگی کمتر، عمدتا در مناطق جنوبی و جنوب غربی استان مشاهده شده اند. تحلیل چگالی نیز تمرکز رخدادهای لرزه ای را در شهرستان هایی مانند دماوند و فیروزکوه و همچنین مناطق شمالی شهر تهران تأیید می کند. این یافته ها تصویر روشنی از توزیع خطر زلزله در استان ارائه می دهد.

اهمیت این نتایج در آن است که علاوه بر هشدار درباره وضعیت فعلی شبکه راه ها، مسیرهای بهینه امدادرسانی و دسترسی به مراکز اسکان اضطراری را نیز مشخص می کنند. به این ترتیب، پژوهش فوق می تواند مبنایی برای افزایش آمادگی شهری، کاهش خسارات احتمالی و ارتقای تاب آوری استان تهران در برابر زلزله های آینده باشد؛ موضوعی که با توجه به جمعیت بالا و نقش حیاتی پایتخت، از اهمیت ملی برخوردار است.

این نتایج علمی پژوهشی در فصلنامه مدیریت بحران منتشر شده اند؛ نشریه ای که وابسته به دانشگاه صنعتی مالک اشتر است و به انتشار پژوهش های مرتبط با مدیریت خطر، کاهش آسیب پذیری و ارتقای تاب آوری در برابر حوادث طبیعی و انسان ساخت می پردازد.