این آتشفشان های به اصطلاح پنهان که اغلب نادیده گرفته می شوند، برخلاف تصور عمومی، بسیار بیشتر از آنچه مردم فکر می کنند فوران می کنند. در مناطقی مانند اقیانوس آرام، آمریکای جنوبی و اندونزی، هر 7 تا 10 سال یک بار، آتشفشانی بدون هیچ سابقهٔ ثبت شده ای فوران می کند و پیامدهای آن می تواند غیرمنتظره و بسیار گسترده باشد.

نمونهٔ تازه ای از این وضعیت به تازگی رخ داده است. در نوامبر 2025، آتشفشان هایلی گوبی در اتیوپی برای نخستین بار در تاریخ ثبت شده، یعنی دست کم پس از حدود 12 هزار سال، فوران کرد. این فوران ستون هایی از خاکستر را تا ارتفاع حدود 13.5 کیلومتری به آسمان فرستاد و مواد آتشفشانی آن تا یمن فرو ریخت و حتی وارد حریم هوایی شمال هند شد.

برای دیدن نمونه ای دیگر، کافی است کمی به عقب برگردیم. در سال 1982، آتشفشان ناشناخته و بدون پایش ال چیچون در مکزیک، پس از قرن ها خاموشی، به طور انفجاری فوران کرد. این فوران ها مقامات را کاملاً غافلگیر کرد: بهمن های داغ سنگ، خاکستر و گاز، بخش های وسیعی از جنگل را نابود کردند. رودخانه ها مسدود شدند، ساختمان ها ویران شد و خاکستر تا گواتمالا فرو نشست.

در این فاجعه، بیش از 2 هزار نفر جان خود را از دست دادند و حدود 20 هزار نفر آواره شدند؛ این بدترین فاجعهٔ آتشفشانی مکزیک در دوران مدرن بود. اما پیامدهای این رویداد به مکزیک محدود نماند. گوگرد آزادشده از فوران، ذراتی بازتابنده در لایه های بالایی جو ایجاد کرد که باعث سرد شدن نیمکرهٔ شمالی و جابه جایی موسمی باران های آفریقا به سمت جنوب شد؛ تغییری که به خشکسالی شدید انجامید.

چنین اثری به تنهایی می تواند توان تاب آوری هر منطقه ای را به چالش بکشد. اما هنگامی که این شرایط با جمعیتی آسیب پذیر، گرفتار فقر و جنگ داخلی، هم زمان شد، فاجعه اجتناب ناپذیر بود. قحطی اتیوپی و شرق آفریقا در سال های 1983 تا 1985 جان حدود یک میلیون نفر را گرفت و توجه جهانی را با کارزارهایی مانند لایو اِید به مسئله فقر جلب کرد.

نکتهٔ تکان دهنده این است که حتی بسیاری از دانشمندان حتی در حوزه علوم زمین نمی دانند که یک آتشفشان دورافتاده و کم شناخته در شکل گیری این تراژدی نقش داشته است.

با وجود این درس ها، سرمایه گذاری جهانی در آتشفشان شناسی هم پای میزان خطر افزایش نیافته است. کمتر از نیمی از آتشفشان های فعال جهان پایش می شوند و پژوهش های علمی همچنان به شکل نامتناسبی بر چند آتشفشان مشهور متمرکز است.

برای نمونه، تعداد مطالعات منتشرشده درباره تنها یک آتشفشان یعنی کوه اتنا، بیش از مجموع پژوهش ها درباره 160 آتشفشان اندونزی، فیلیپین و وانواتو است. این مناطق از پرجمعیت ترین نواحی آتشفشانی زمین هستند، اما در عین حال کمترین شناخت علمی درباره آن ها وجود دارد.

بزرگ ترین فوران ها فقط جوامع اطراف خود را تحت تأثیر قرار نمی دهند. آن ها می توانند به طور موقت دمای سیاره را کاهش دهند، الگوهای موسمی را بر هم بزنند و تولید محصولات کشاورزی را در مناطق وسیعی کاهش دهند. در گذشته، چنین تغییراتی به قحطی، شیوع بیماری ها و ناآرامی های اجتماعی گسترده انجامیده است، اما با این حال، دانشمندان هنوز یک سامانهٔ جهانی برای پیش بینی یا مدیریت این خطرات آینده در اختیار ندارند.

برای پاسخ به این چالش، برخی از دانشمندان به تازگی ائتلاف جهانی خطر آتشفشان ها را راه اندازی کرده اند؛ یک نهاد خیریه که بر آمادگی پیشگیرانه در برابر فوران های پرخطر تمرکز دارد.

اما چرا آتشفشان ها متناسب با میزان خطرشان مورد توجه قرار نمی گیرند؟ بخشی از پاسخ به سوگیری های رایج انسانی بازمی گردد. بسیاری از مردم به طور ناخودآگاه فرض می کنند چیزی که مدت ها آرام بوده، آرام خواهد ماند؛ این همان سوگیری عادی پنداری است. اگر آتشفشانی برای چند نسل فوران نکرده باشد، اغلب به طور غریزی امن تلقی می شود.

همچنین، احتمال وقوع رویدادها معمولاً بر اساس نمونه هایی سنجیده می شود که راحت تر به ذهن می آیند؛ میان بری ذهنی که خطای دسترسی نام دارد. آتشفشان های مشهور یا فوران های شناخته شده، مانند ابر خاکستر ایسلند در سال 2010، آشنا هستند و تهدیدآمیز به نظر می رسند، در حالی که آتشفشان های دورافتاده با سابقهٔ نامشخص، تقریباً اصلاً دیده نمی شوند.

این سوگیری ها الگوی خطرناکی ایجاد می کنند: ما اغلب تنها پس از وقوع فاجعه سرمایه گذاری جدی می کنیم. برای مثال، آتشفشان ال چیچون فقط پس از فاجعهٔ 1982 تحت پایش قرار گرفت. در حالی که سه چهارم فوران های بزرگ، در حد ال چیچون یا شدیدتر، از آتشفشان هایی رخ می دهند که دست کم 100 سال خاموش بوده اند و دقیقاً به همین دلیل، کمترین توجه را دریافت می کنند.

برای پر کردن این شکاف ها، جهان باید توجه خود را به آتشفشان های کم پایش شده در مناطقی مانند آمریکای لاتین، جنوب شرق آسیا، آفریقا و اقیانوس آرام معطوف کند؛ جاهایی که میلیون ها نفر در نزدیکی آتشفشان هایی با سابقهٔ تاریخی اندک یا نامشخص زندگی می کنند. بزرگ ترین خطرات دقیقاً در همین مناطق نهفته است و حتی سرمایه گذاری های نسبتاً اندک در پایش، هشدار زودهنگام و آمادگی جوامع محلی می تواند جان های بی شماری را نجات دهد.