سینما آریانا، میراث 60ساله مقاومت فرهنگی کابل که از دل انقلاب شوروی و درگیری های خونین داخلی جان سالم به در برده بود، سرانجام در دسامبر 2025 (دی ماه 1404) زیر تیغ بولدوزرهای شهرداری طالبان ویران شد. این تخریب بحث برانگیز به بهانه توسعه تجاری و درآمدزایی انجام گرفت تا جای آن را یک پاساژ تجاری بگیرد.

به گزارش عصر ایران به نقل از آسوشیتدپرس، سینما آریانا، واقع در مرکز شهر کابل، در طول دهه ها از دل انقلاب و جنگ عبور کرده بود. این سینما با وجود آسیب ها و صدمات، همچنان پابرجا مانده بود تا مردم افغانستان را با فیلم های بالیوودی و اکشن آمریکایی سرگرم کند. اما دیگر وجود ندارد.

عملیات تخریب این سینمای تاریخی که اولین بار در اوایل دهه 1960 درهای خود را به روی تماشاگران گشود، در 16 دسامبر آغاز شد. یک هفته بعد، هیچ چیز از آن باقی نمانده بود.

امیر شاه تلاش، کارگردان و بازیگر افغان، به آسوشیتدپرس گفت: این تنها ساختمانی از آجر و سیمان نیست که در حال تخریب است، بلکه عاشقان سینمای افغان هستند که به رغم مشکلات و معضلات شدید امنیتی، مقاومت کرده و به هنر خود ادامه دادند. متأسفانه، تمام نشانه های افغانستان تاریخی در حال نابودی است.

تلاش- که از سال 2004 در صنعت فیلم افغانستان فعال بوده اما پس از تسلط طالبان بر کشور در فرانسه زندگی می کند- شنیدن خبر تخریب سینما آریانا را خبری بسیار دردناک و غم انگیز خواند.

دولت طالبان افغانستان- که در پی خروج آشفته نیروهای آمریکایی و ناتو در سال 2021 قدرت را به دست گرفت- تفسیری سخت گیرانه از شریعت اسلامی را تحمیل کرده و مجموعه ای از محدودیت ها- از جمله ممنوعیت اکثر اشکال سرگرمی مانند فیلم و موسیقی- را وضع کرده است.

اندکی پس از به دست گرفتن قدرت، دولت جدید دستور توقف فعالیت تمام سینماها را صادر و در 13 ماه مه سال جاری، انحلال اداره فیلم افغانستان -افغان فیلم- را اعلام کرد و سینما آریانا هم که در زمین شهرداری و در نزدیکی یک میدان پرتردد بنا شده بود، تعطیل و در بلاتکلیفی باقی ماند. مقامات کابل اما بعداً تصمیم گرفتند این سینما، با سردر شیک و صندلی های مخمل قرمز جای خود را به یک مجتمع تجاری جدید بدهد.

نعمت الله بارکزی، سخنگوی شهرداری کابل، در این باره گفت: سینماها خود نوعی فعالیت تجاری هستند، و آن منطقه یک منطقه کاملاً تجاری بود و پتانسیل ایجاد یک بازار خوب در آنجا وجود داشت. شهرداری قصد دارد زمین های تحت مالکیت خود را توسعه دهد تا درآمد خوبی از منابع خود کسب کند و تغییرات مثبتی در شهر ایجاد نماید.

آریانا در سال 1963 افتتاح شد. معماری شیک آن بازتاب دهنده ی روح مدرنیزاسیونی بود که سلطنت وقت تلاش می کرد در این کشور عمیقاً سنتی ایجاد کند. اما افغانستان به زودی درگیر تنش و جنگ شد. شوروی در سال 1979 حمله کرد، و تا اواخر دهه 1980 جنگ در سراسر کشور در جریان بود. دولتی که توسط شوروی حمایت می شد با ائتلافی از جنگ سالاران و شبه نظامیان اسلامی که توسط آمریکا حمایت می شدند، می جنگید. دولت در سال 1992 سرنگون شد، اما متعاقباً یک جنگ داخلی خونین به راه افتاد.

آریانا آسیب جدی دید و سال ها در ویرانه باقی ماند. در سال 1996، طالبان کابل را تصرف کردند و هر سینمایی که در شهر باقی مانده بود، تعطیل شد.

پس از برکناری طالبان در سال 2001 با حمله نظامی به رهبری ایالات متحده، آریانا با کمک دولت فرانسه در سال 2004، جان دوباره ای یافت. فیلم های هندی و فیلم های اکشن محبوب بود و این در حالی بود که آریانا نمایش فیلم های افغانی را نیز که نتیجه احیای صنعت فیلم داخلی بود، آغاز کرد.

برای تلاش، کارگردان و بازیگر، بازدیدهای دوران کودکی به همراه برادرانش از سینما آریانا بود که علاقه او به فیلم را برانگیخت. او گفت: عشق من به فیلم و روی آوردنم به این هنر از همین سینما شکل گرفت. سرانجام، یکی از فیلم های خودش در آریانا به نمایش درآمد که یکی از خاطرات فراموش نشدنی است.

تلاش بیان کرد که این سینما یک پاتوق فرهنگی برای ساکنان کابل بود که به آنجا می رفتند تا به گفته او غم ها و مشکلاتشان را تسکین دهند و ذهن و قلبشان را آرام کنند.

وی افزود: اما اکنون، بخش بسیار مهمی از کابل گرفته شده است. در این دوره جدید، ما در حال پسرفت هستیم، که بسیار غم انگیز است. با این حال، او هنر تنها در ساختمان ها جای ندارد و هنوز امید هست. تلاش اظهار داشت: آینده سخت به نظر می رسد، اما کاملاً تاریک نیست. ممکن است ساختمان ها فرو بریزند، اما هنر در ذهن و قلب مردم زنده می ماند.

در کشور همسایه، پاکستان، مقامات برای مهار واردات فیلم های هندی مالیات های سنگینی وضع کردند و سپس پس از جنگ 1965 بین هند و پاکستان بر سر منطقه مورد مناقشه کشمیر، آن ها را به کلی ممنوع کردند. در نتیجه، طرفداران بالیوود از پاکستان به کابل سفر می کردند تا فیلم های محبوب را تماشا کنند.

سُهیب رومی، یکی از علاقه مندان به فیلم و دوستداران هنر پاکستانی، جزو این افراد بود. او به یاد می آورد در سال 1974، فیلم هندی سامجهوتا (سازش) را با عمویش در آریانا تماشا کرده است. برای او، این یک فقدان شخصی است. او گفت: خاطرات من در زیر آوار سینما آریانا دفن شده است.