آرشیو امنیت ملی آمریکا، روز 23 دسامبر سه سند از ملاقات های رییس جمهور اسبق آمریکا و رییس جمهور فعلی روسیه مربوط به سال های 2001.2005 و 2008 منتشر کرد که در ایران نیز بازتاب زیادی داشت. چراکه این اسناد، مربوط به دورانی هستند که روسیه و چین در وضع تحریم های شورای امنیت علیه ایران همراهی کاملی با آمریکا و اروپا داشتند و به تمام 6 قطعنامه ای که علیه ایران ارائه شده بود، رای مثبت دادند.

به گزارش هم میهن، موضوعی مانندعدم تحویل سامانه های ضدموشکی اس 300 از سوی روسیه به ایران هم که معمولاً علامت سوال های زیادی درباره آن وجود داشت در این اسناد مورد اشاره قرار گرفته است.

این اسناد در واقع یادداشت هایی هستند که حاضران در این سه جلسه، از صحبت های رؤسای جمهور آمریکا و روسیه تهیه کردند. پوتین در این بازه زمانی تلاش زیادی برای نزدیک شدن به غرب می کرد. بخشی از این اسناد مربوط به ایران هستند نه تمام آن ها.

آنچه آرشیو امنیت ملی آمریکا منتشر کرد، تا پیش از این به صورت محرمانه در مجموعه کتابخانه جورج دبلیو بوش نگهداری می شدند. بر اساس مطلب منعکس شده در سایت این مؤسسه غیرانتفاعی آمریکایی، آرشیو امنیت ملی در نوامبر 2023 درخواست انتشار این اسناد را به کتابخانه بوش ارائه کرده بود. اما این کتابخانه اعلام کرد که بررسی و انتشار اسناد ممکن است 12 سال طول بکشد.

پس از طرح یک شکایت در دادگاه فدرال در نوامبر 2024، در نهایت حکم به انتشار این اسناد و خروج شان از حالت محرمانه داده شد. با توجه به این که در متن منتشر شده در سایت به این موضوع اشاره کردند که اسناد آزادشده، درباره ملاقات ها و تماس های تلفنی میان پوتین و بوش است و آنچه منتشر شده فقط سه ملاقات را در برمی گیرد، احتمالاً اسناد دیگری نیز به صورت عمومی منتشر خواهد شد.

اولین سند مربوط به 16 ژوئن 2001 (26 خرداد 1380) است؛ زمانی که یک سال از ریاست جمهوری پوتین و بوش در روسیه و آمریکا می گذشت و این ملاقات حدوداً دوساعته نیز اولین دیدار آن ها بود. محل ملاقات، در قلعه بردو واقع در اسلوونی بود که در آن زمان بازتاب رسانه ای گسترده پیدا کرد. این رویداد با نام نشست پوتین بوش نیز شناخته می شود.

بر اساس اطلاعات منتشرشده در صفحه ابتدایی این سند، در ملاقات خصوصی و محدود پوتین و بوش، کاندولیزا رایس دستیار وقت رییس جمهور آمریکا در امور امنیت ملی در کنار بوش بوده و یادداشت ها از سوی او برداشته شده است. یک مترجم آمریکایی هم در جلسه حضور داشت. در کنار پوتین هم، ولادیمیر روشایلو، دبیر شورای امنیت روسیه حضور داشت که کار ترجمه و یادداشت برداری را انجام می داد. در این ملاقات درباره مذاکرات موشکی و کنترل تسلیحات، موضوع عدم اشاعه هسته ای، ایران، کره شمالی، ناتو، وضعیت چچن و آینده روابط روسیه و غرب صحبت شد.

همچنین پای ایران در بخشی از صحبت های دو طرف به میان کشیده می شود که درباره مشکلات مشترک صحبت می کنند. پوتین در بخشی از صحبت های خود می گوید: می دانم درباره روابط روسیه با دولت های یاغی نگرانی وجود دارد. فکر می کنید من آن ها را دوست دارم؟ بوش در پاسخ می گوید: نمی دانم. می دانم که شما با آن ها تعامل دارید. سپس دو طرف به کنش ها و واکنش های واشنگتن و مسکو درباره مسائلی مانند پیمان موشکی اشاره می کنند.

بوش زمانی که پاسخ پوتین را می دهد، به ایران اشاره می کند و می گوید: من نگران ایران هستم. رسیدن سلاح به آن کشور می تواند به شما هم آسیب بزند. الان کار زیادی نمی توانم درباره شان انجام دهم.

پوتین زمانی که وقت صحبتش می رسد، می گوید: من فناوری موشکی را برای ایران محدود خواهم کرد. کسانی هستند که می خواهند در این حوزه ها با این کشور پول دربیاورند. ضمناً شنیده ام که شما در حال حرکت به سمت عادی سازی روابط با ایران هستید؟ بوش پاسخ می دهد: این درست نیست. کنگره در حال حاضر چنین چیزی را کاملاً ناممکن کرده است. پوتین می گوید: اما باد (رابرت) مک فارلین از طرف دولت ایالات متحده با رییس پارلمان ایران در تماس است.

بوش این موضوع را نادرست می خواند و کاندولیزا رایس هم می گوید: شایعاتی وجود دارد، اما درست نیستند.

پوتین پاسخ می دهد: بسیار خُب. اما آلمان یک خط اعتباری 28 میلیارد مارکی برای ایران باز کرده است. مردم دارند درها را باز می کنند. ضمن این که تجارت تسلیحات متعارف یک فعالیت عادی تجاری است. کارشناسان ایرانی درباره مسائل حساس سؤالات زیادی از کارشناسان ما می پرسند. شکی نیست که آن ها سلاح هسته ای می خواهند. من به افرادمان گفته ام چنین چیزهایی را به آن ها نگویند.

دومین سند منتشرشده، اشاره به ملاقات پوتین و بوش در دفتر رییس جمهور آمریکا دارد. این ملاقات 16 سپتامبر 2005 (25 شهریور 1384) برگزار شد. از طرف آمریکا در کنار بوش، کاندولیزا رایس، وزیر خارجه، دونالد رامسفلد، وزیر دفاع، اندرو کارت، دستیار رییس جمهور و رییس دفتر، استیو هادلی، دستیار رییس جمهور در امور امنیت ملی، ویلیام برنز، سفیر ایالات متحده در روسیه، توماس گراهام، دستیار ویژه رییس جمهور و مدیر ارشد امور روسیه و یک مترجم حضور داشتند.

در کنار پوتین هم، سرگیی لاوروف، وزیر خارجه، سرگیی کیسلیاک، معاون لاوروف، سرگیی پریخودکو، دستیار پوتین، یوری اوشاکوف، سفیر روسیه در ایالات متحده، مدیر ارشد امور آمریکای شمالی در وزارت خارجه روسیه و یک مترجم حاضر بودند. بر اساس سند، رؤسای جمهور دو کشور درباره طیفی از مسائل اقتصادی و سیاسی صحبت کردند که ایران نیز بخشی از آن بود. اما هر دو وزیر خارجه یعنی لاوروف و رایس می گویند که صرفاً صحبتی مفصل درباره ایران داشتند.

رایس درباره صحبتش با لاوروف می گوید: ما توافق داریم که هیچ کس نمی خواهد ایران سلاح هسته ای داشته باشد و باید هر کاری بکنیم تا از سلاح هسته ای در ایران جلوگیری شود. نگرانی ما توانایی ایران در بازفرآوری و غنی سازی است. بسیار مهم است که به نقطه ای برسیم که ایران نتواند غنی سازی یا بازفرآوری انجام دهد. این خطرناک خواهد بود و می تواند به یک برنامه نظامی تبدیل شود. ما گزارش خود درباره تسلیحاتی شدن را در اختیار روس ها گذاشتیم.

گزارشی که پوتین نیز می گوید آن را خوانده است و از صحبت بوش مشخص می شود که در گفت وگوی دوجانبه شان به این گزارش هم اشاره شده است. چراکه پوتین مطرح کرده از کارشناسان خواسته است تا این گزارش را بررسی کنند.

رایس می گوید: اجازه بدهید یک نکته دیگر را مطرح کنم. روس ها معتقدند زمان ارجاع پرونده [به شورای امنیت] هنوز نرسیده است. من تأکید کردم که مهم است ایران بابت رفتارش هزینه بدهد. روس ها ایده های خلاقانه ای دارند درباره این که چگونه از دستیابی ایران به توان بومی غنی سازی یا بازفرآوری جلوگیری شود.

پوتین اینگونه توضیح می دهد: سرگیی دیدگاه ما را توضیح داده است. نگرانی ما این است که ارجاع فوری باعث شود ایران مسیر کره شمالی را در پیش بگیرد. اگر واقعاً در پی سلاح هسته ای باشند، آن وقت ما کنترل آنچه در ایران رخ می دهد را از دست خواهیم داد. آن وقت باید کاری بکنیم. چه کاری؟ حمله؟ چه کسی؟ کجا؟ به چه اهدافی؟ آیا از اطلاعاتی که دارید مطمئن هستید؟ مهم است که برای موضع خودمان پایه ای بسازیم. اما با جورج موافقم. اگر ایران قوانین بین المللی را نقض کند—همان طور که اینجا گفته شد—آن وقت ما حق داریم این موضوع را به شورای امنیت ببریم.

بوش پاسخ می دهد: موضوع فقط حقوق بین الملل نیست. آن ها با توافق پاریس موافقت کردند. این مرا نگران می کند که به چیزی توافق کنند و بعد از آن عقب نشینی کنند. این ذهنیتی است که نمی فهمم: توافق کردن، اما قصد عمل نداشتن. ما باید به نحوی به درکی از این موضوع برسیم.

سپس صحبت ها به مذاکرات هسته ای میان ایران و تروییکا و توافق پاریس می رسد. بوش ناراضی است که تماسی با ایران برقرار نیست و باید از طریق اروپایی ها اقدامات خود را انجام دهد. پوتین در همان روز در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با احمدی نژاد ملاقات کرده بود. ملاقاتی 80 دقیقه ای که آن را طولانی و ناآرام کننده خواند.

پوتین می گوید در این ملاقات به رییس جمهور ایران گفتم اگر مذاکرات را ادامه ندهد، کشورش را به گوشه ای خواهد راند و منزوی خواهد کرد. آن وقت چطور می خواهد بیرون بیاید؟

سپس دو طرف درباره نظر آریل شارون، نخست وزیر وقت اسراییل درباره حمله به تاسیسات ایران صحبت می کنند. موضوع نگرانی ها درباره همکاری هسته ای ایران و پاکستان نیز مطرح می شود.

بوش می گوید: من درباره این موضوع با مشرف صحبت کردم. به او گفتم نگران انتقال ها به ایران و کره شمالی هستیم. آن ها عبدالقدیر خان و چند نفر از همکارانش را زندانی کردند؛ در حبس خانگی. ما می خواهیم بدانیم چه گفته اند. من مرتب این را به مشرف یادآوری می کنم. یا چیزی به دستش نمی رسد یا صادقانه حرف نمی زند.

سومین سند مربوط به ملاقات بوش و پوتین در اقامتگاه رییس جمهور روسیه در سوچی است. ویلیام برنز، کاندولیزا رایس، استیون هَدلی، دستیار بوش در امور امنیت ملی و دو نفر دیگر هیئت آمریکایی را تشکیل می دهد. لاوروف یوری اوشاکوف، سفیر روسیه در آمریکا، سرگیی پریخودکو، مشاور سیاست خارجی روسیه و دونفر دیگر به عنوان مترجم و یادداشت بردار هم پوتین را همراهی می کنند. این دیدار 6 آوریل 2008 (18 فروردین 1387) انجام شد و دو رییس جمهور درباره طیفی از مسائل، از کره شمالی و چین تا مذاکرات موشکی و نگرانی روسیه از گسترش ناتو به تبادل نظر پرداختند. در بخش هایی هم به ایران اشاره شد چراکه در این دوران بحران هسته ای اوج گرفته بود.

صحبت درباره ایران، در خلال گفت وگوی دو رییس جمهور راجع به همکاری هسته ای صلح آمیز مطرح می شود. جایی که رایس به ایران اشاره می کند و پوتین می گوید: همه چیز آنجا تحت کنترل است. گاهی مواردی از همکاری وجود دارد که سعی می کنند به صورت مخفیانه و خارج از دید دولت انجام دهند. ما آن ها را پیدا می کنیم و مجازات خواهند شد. بوش می پرسد: این کار کجا انجام می شود؟ رایس جواب می دهد: اراک. پوتین تکمیل می کند: افرادی هستند که می خواهند کمی پول دربیاورند، اما ما این موارد را شناسایی می کنیم.

بوش اینگونه موضع روسیه را تحسین می کند: من درباره ایران به دیگران می گویم که طرح شما بسیار هوشمندانه بود. رهبران [ایران] می گویند انرژی هسته ای غیرنظامی می خواهند؛ ما می گوییم بسیار خُب، این حق شماست. روسیه می گوید این هم سوخت؛ بنابراین نیازی به غنی سازی ندارید. اگر غنی سازی کنید، نشان می دهد که انرژی هسته ای غیرنظامی نمی خواهید، بلکه چیز بیشتری می خواهید. آن ها می پرسند می توانی با پوتین کار کنی؟ من می گویم این مثالش است. او در موضوع ایران پیش قدم شد و من دنبال کردم. کار درستی بود.

پوتین می گوید: همین را در ایران به آن ها گفتم. وقتی گفتند دارند نیروگاه هسته ای جدید می سازند و به سوخت نیاز دارند، پرسیدم چه زمانی آن را تکمیل می کنند. این یک پروژه بلندمدت است. ما 15 سال است که بوشهر را می سازیم. گفتم: شما 15 سال دیگر هم نیروگاه جدید را کامل نخواهید کرد، پس چرا الان غنی سازی را گسترش می دهید؟

بوش در اینجا به موضوع فروش اس 300 به ایران اشاره می کند و می گوید: من و شما درباره اس-300 صحبت کردیم و شما گفتید منتظر می مانید ببینید رفتارشان چگونه است؛ یک فروش مشروط. از این بابت قدردانم. پوتین پاسخ می دهد: ما چهار سال پیش با آن ها قراردادی امضا کردیم، اما اجرا نشده است.

بوش ضمن قدردانی از پوتین می گوید آن ها یعنی ایرانی ها دیوانه اند و پوتین هم در پاسخ می گوید: کاملاً دیوانه اند. بوش می گوید: امیدوارم آدم های عقلانی تری ظاهر شوند. شما با آن ها صحبت می کنید، ما نه. امیدواریم افراد عقلانی تری بیایند؛ ما دوست داریم رابطه بهتری داشته باشیم.

پوتین نیز پاسخ می دهد: چیزی که وقتی آنجا بودم مرا شگفت زده کرد این بود که شاید در ایدئولوژی شان دیوانه باشند، اما روشنفکرند. تحصیلات دانشگاهی دارند، از محیط های آکادمیک می آیند؛ از جمله احمدی نژاد، اطرافیانش و رییس مجلس [لاریجانی]. آدم های ابتدایی ای نیستند. این برای من کاملاً غافلگیرکننده بود.

صحبت درباره ایران و همچنین جلسه در این نقطه به پایان می رسد.