حسین عبده تبریزی و فرج الله مهدوی در روزنامه ایران نوشتند: نروژ و ایران هر دو کشورهایی نفت خیز هستند، اما سرنوشت درآمد نفتی شان به دو داستان کاملاً متفاوت انجامیده است. کشور نروژ نفت را به فرصتی برای انباشت ثروت بین نسلی تبدیل کرد، در حالی که ایران عمدتاً نفت را برای پوشش هزینه های جاری، جبران کسری بودجه و عبور از بحران های کوتاه مدت به کار گرفت. این تفاوتِ نگاه، امروز خود را در فاصله عظیم دو صندوق ثروت ملی نشان می دهد.

میزان موجود صندوق ثروت ملی نروژ از مرز 2 تریلیون دلار عبور کرده و بزرگ ترین صندوق ثروت ملی جهان است. در مقابل، صندوق توسعه ملی ایران با وجود دهه ها درآمد نفتی، از نظر اندازه و اثرگذاری قابل مقایسه با نروژ نیست. حتی در بهترین برآوردها، کل دارایی های در دسترس ایران کسری کوچک از صندوق نروژ را تشکیل می دهد و بخش مهمی از آن نیز یا مصرف شده یا درگیر تعهدات داخلی است.

تفاوت اصلی فقط در عدد نیست، در قاعده بازی است. نروژ از ابتدا قاعده ای ساده اما سخت گیرانه گذاشت. به این صورت که اصل سرمایه صندوق نباید خرج شود و دولت فقط مجاز به استفاده از بخشی از سود آن است. در ایران صندوق توسعه ملی بارها به منبعی برای تأمین مالی دولت ها تبدیل شد؛ چه با مجوز قانونی، چه با فشار شرایط اضطراری و چه با تفسیرهای موسع از مفهوم توسعه.

نروژ کشور کوچکی است؛ جمعیتی کمتر از تهران دارد و اقتصادی که بدون نفت، در مقیاس جهانی چندان بزرگ به نظر نمی رسد. اما همین کشور کوچک، از آغاز استخراج نفت در دریای شمال، فهمید که دانش، فناوری و مدیریت را باید از جهان بیاموزد و به تدریج بومی کند. نروژ از کمک شرکت ها و متخصصان خارجی استفاده کرد و عمدتاً از شرکت های بزرگ غربی کمک ها گرفت.

در ایران درآمد نفتی از همان ابتدا نقش ستون اصلی بودجه را بازی کرد. دولت بزرگ شد، انتظارات اجتماعی به نفت گره خورد و هر شوک قیمتی یا تحریمی، مستقیماً به مشکلات اقتصادی و اجتماعی تبدیل شد. در نروژ، بودجه دولت عمداً از نفت جدا نگاه داشته شد تا اقتصاد روزمره به قیمت نفت وابسته نشود.

تفاوت دیگر در نحوه سرمایه گذاری است. صندوق ثروت ملی نروژ تقریباً تمام دارایی خود را در خارج از کشور سرمایه گذاری می کند؛ در سهام، اوراق قرضه و املاک جهانی. این انتخاب آگاهانه برای کاهش ریسک تمرکز داخلی و جلوگیری از داغ شدن اقتصاد و بروز بیماری هلندی است. در ایران صندوق توسعه ملی از ابتدا با مأموریتی ترکیبی شکل گرفت و بخشی از منابع آن به صورت تسهیلات یا سرمایه گذاری در داخل کشور به کار گرفته شد؛ اما در عمل فشارهای بودجه ای دولت، ضعف در گزینش پروژه ها و فقدان انضباط بین نسلی موجب شد کارکرد بلندمدت و ثروت ساز صندوق تضعیف شود.

از نظر حکمرانی، صندوق نروژ شفاف، حرفه ای و تا حد زیادی مستقل از سیاست روز است. گزارش های دقیق، نظارت عمومی و معیارهای اخلاقی سرمایه گذاری آن را به نهادی قابل اعتماد تبدیل کرده است. در ایران صندوق توسعه ملی هیچ گاه از سیاست فاصله امن نگرفته و همین موضوع اعتماد، کارایی و انباشت بلندمدت را تضعیف کرده است.

مقایسه اندازه دو کشور هم نکته آموز است. نروژ کشوری کوچک با منابع محدودتر انسانی و جغرافیایی است، اما توانسته برای هر شهروند، پشتوانه مالی معنادار بسازد. ایران کشوری بزرگ با جمعیت و منابع عظیم تر است، اما هنوز نتوانسته از نفت سپر مالی پایدار برای نسل های آینده بسازد. این نشان می دهد اندازه کشور تعیین کننده نیست؛ کیفیت تصمیم ها تعیین کننده است.

تجربه نروژ بیش از آنکه نسخه ای قابل کپی باشد، آموزه ای فکری است: نفت باید به دارایی مالی تبدیل شود نه به درآمد مصرفی. صندوق ثروت ملی زمانی معنا دارد که در برابر وسوسه خرج کردن مقاومت کند. هر بار که این مقاومت شکسته می شود، صندوق به حساب جاری دولت فروکاسته می شود.

مقایسه ایران و نروژ به معنای مقایسه دو نوع نگاه به آینده است. یکی آینده را به امروز قرض می دهد و دیگری امروز را برای آینده پس انداز می کند. تفاوت 2 تریلیون دلاری، نتیجه دهه ها انضباط، صبر و عقلانیت است؛ نه شانس، نه اندازه کشور و حتی مقدار نفت.