روسای جمهوری روسیه و قزاقستان بیانیه ای را امضا کردند که روابط دوجانبه را به سطح مشارکت راهبردی جامع و اتحاد ارتقا می دهد.

به گزارش تابناک، مرکز تحقیقاتی توران در مقاله ای به بررسی سیاست خارجی قزاقستان در نظم جدید جهانی پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار مقالات خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

قزاقستان به طور فعال در حال پیگیری رویکردی چندبرداری در سیاست خارجی است و تاکنون توانسته تعادلی محتاطانه در روابط بین المللی خود حفظ کند. سفر اخیر قاسم ژومارت توکایف رییس جمهور قزاقستان به مسکو گواهی روشن بر این راهبرد است.

در 12 نوامبر، قاسم ژومارت توکایف، رییس جمهور قزاقستان، سفر رسمی دو روزه ای به روسیه را به پایان رساند؛ سفری که او آن را شاید مهم ترین رویداد امسال توصیف کرد. این اظهارنظر بر اهمیت راهبردی مداومی تأکید داشت که آستانه برای روابط خود با مسکو قائل است.

در جریان این سفر، دو طرف بیانیه ای را امضا کردند که روابط دوجانبه را به سطح مشارکت راهبردی جامع و اتحاد ارتقا می دهد. این چارچوب جدید قابل توجه است، زیرا روسیه چنین روابط راهبردی ای را تنها با شمار محدودی از کشور ها ــ از جمله چین، هند، ایران و بلاروس ــ برقرار کرده و اکنون قزاقستان نیز رسماً به این جمع گزیده پیوسته است. این بیانیه، دو کشور را به تعمیق همکاری در تمامی بخش ها و همچنین ارائه حمایت متقابل در مجامع بین المللی متعهد می کند.

قزاقستان در حال پیگیری سیاست خارجی چندبرداری با هدف ایجاد توازن در روابط با قدرت های بزرگ و در عین حال حفاظت از منافع راهبردی خود است.

این رویکرد به آستانه امکان می دهد ضمن گسترش همکاری های اقتصادی و دیپلماتیک با چین، ایالات متحده و اروپا، روابط محترمانه ای با روسیه حفظ کند و بدین ترتیب از وابستگی بیش از حد به یک کشور واحد پرهیز نماید.

این راهبرد، زیربنای جاه طلبی قزاقستان برای ایفای نقش به عنوان یک قدرت میانی و یک مرکز کلیدی ترانزیتی است؛ پلی ژئوپلیتیکی که مراکز عمده اقتصادی را در سراسر اوراسیا به یکدیگر پیوند می دهد.

این تحول، نشان دهنده تکامل مهمی نسبت به روابط دوجانبه پیشین است؛ زمانی که قزاقستان و روسیه بر اسناد کلیدی ای، چون پیمان دوستی، همکاری و کمک متقابل سال 1992؛ اعلامیه دوستی و اتحاد ابدی با رویکرد به قرن بیست ویکم در سال 1998؛ و پیمان حسن همجواری و اتحاد در قرن بیست ویکم در سال 2013 تکیه داشتند. در حالی که اسناد پیشین بیشتر بر همکاری کلی میان دو کشور تأکید داشتند، توافق جدید بر ماهیت راهبردی روابط دوجانبه برجسته تر تمرکز دارد.

افزون بر این، سفر نوامبر به امضای 13 سند دیگر انجامید که حوزه هایی، چون همکاری در حمل ونقل ترانزیتی، از جمله آزمایش های پروازی سامانه های موشکی فضایی سایوز-5 و بایترک، افتتاح کنسولگری عمومی روسیه در شهر بندری آکتائو در غرب کشور، و همکاری در زمینه استفاده های صلح آمیز از انرژی هسته ای را در بر می گیرد.

نکته اخیر برای مسکو و آستانه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا مسیر را برای ساخت آینده یک نیروگاه هسته ای توسط شرکت دولتی هسته ای روسیه، روس اتم، هموار می کند. این امر در پی تصمیم ماه ژوئن صورت می گیرد که طی آن آستانه حق ساخت نخستین نیروگاه هسته ای قزاقستان از دهه 1990 تاکنون را به روس اتم اعطا کرد.

علاوه بر این، این سفر بر نفوذ پایدار روسیه بر قزاقستان تأکید داشت. مسکو همچنان دومین شریک تجاری بزرگ قزاقستان به شمار می رود. تا پایان سال 2024، حجم تجارت دوجانبه به حدود 30 میلیارد دلار نزدیک شده است.

بر اساس داده های بانک ملی قزاقستان، در سال 2024 سرمایه گذاری مستقیم خارجی روسیه در قزاقستان حدود 4 میلیارد دلار بوده که نزدیک به یک چهارم کل ورودی های سرمایه گذاری به این کشور را تشکیل می دهد. در حال حاضر حدود 20 هزار شرکت با مشارکت روسیه در قزاقستان فعالیت می کنند و 175 پروژه بزرگ مشترک نیز در دست اجراست.

تعمیق همکاری های روسیه و قزاقستان همچنین بازتاب دهنده چشم انداز ژئوپلیتیکی گسترده تری است. در سطح جهانی، همسویی راهبردی دو کشور از طریق مشارکت مشترک آنها در سازمان های چندجانبه ای، چون اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای، کشور های مستقل مشترک المنافع و سازمان پیمان امنیت جمعی تقویت می شود.

افزون بر این، روسیه و قزاقستان در محدود کردن حضور نظامی کشور های غیرساحلی دریای خزر در این دریا اتفاق نظر دارند؛ موضعی که بیانگر دیدگاه امنیتی مشترک آنهاست.

سفر توکایف به روسیه از نظر زمان بندی نیز قابل توجه است. این سفر اندکی پس از سفر اوایل نوامبر رهبر قزاقستان به ایالات متحده انجام شد؛ جایی که او به همراه دیگر رهبران آسیای مرکزی در چارچوب سازوکار C5+1 با دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، دیدار کرد.

در واشنگتن، آستانه چندین توافق نامه سرمایه گذاری امضا کرد و قصد خود را برای پیوستن به توافق نامه های ابراهیم اعلام نمود؛ ابتکاری آمریکایی با هدف تسهیل روند عادی سازی روابط میان اسراییل و کشور های عربی و همچنین جهان گسترده تر اسلامی.

سفر توکایف به مسکو به ویژه برای روسیه اهمیت دارد؛ کشوری که از زمان جنگ اوکراین در اوایل سال 2022، نفوذش در آسیای مرکزی به طور فزاینده ای به چالش کشیده شده است.

قزاقستان کشوری کلیدی برای نمایش قدرت منطقه ای مسکو به شمار می رود، اما هم زمان شمار فزاینده ای از قدرت های خارجی در پی پر کردن خلأ ژئوپلیتیکی ناشی از تمرکز روسیه بر اوکراین بوده اند.

چین، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و تا حدی ترکیه، همگی به طور فعال در حال گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در آسیای مرکزی هستند و قزاقستان در کانون راهبرد های آنها قرار دارد.

در واقع، چین از نظر حضور اقتصادی در قزاقستان از روسیه پیشی گرفته است. واشنگتن نیز به دنبال ایفای نقشی پررنگ تر در توسعه بخش مواد معدنی حیاتی و استخراج عناصر نادر قزاقستان است تا وابستگی خود به صادرات عناصر نادر چین را کاهش دهد.

از این رو، سفر توکایف به عنوان گواهی بر این تلقی می شود که مسکو همچنان اهرم های سیاسی و اقتصادی قدرتمندی در منطقه در اختیار دارد. هرچند روسیه ممکن است از نظر ظرفیت اقتصادی از چین عقب تر باشد و ایالات متحده در برخی حوزه ها، مانند استخراج عناصر نادر یا اکتشاف ذخایر نفت و گاز، جذاب تر به نظر برسد، اما مسکو همچنان از مزیت نزدیکی جغرافیایی و دهه ها همکاری بهره مند است.

نخبگان سیاسی روسیه و قزاقستان نیز از دهه 1990 روابط نزدیکی را حفظ کرده اند و با وجود تغییرات رهبری در هر دو کشور، این تداوم همچنان یکی از ستون های اصلی روابط دوجانبه آنها به شمار می رود.

در کانون راهبرد چندبرداری قزاقستان، نقش این کشور در کریدور های رقیب حمل ونقل قرار دارد. کریدور حمل ونقل بین المللی شمال جنوب (INSTC) با حمایت روسیه — به ویژه شاخه شرقی آن — از قلمرو قزاقستان عبور می کند. این مسیر نه تنها دسترسی روسیه به آسیای مرکزی و افغانستان را فراهم می سازد، بلکه ارتباط با بازار های جنوب آسیا را نیز ممکن می کند.

هم زمان، قزاقستان نقشی محوری در شبکه شرق غرب چین اروپا ایفا می کند که اغلب از آن با عنوان کریدور میانی یاد می شود. آستانه به طور فعال در گسترش این کریدور سرمایه گذاری کرده و برای این منظور روابط خود را با گرجستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه بهبود بخشیده است.

برای قزاقستان، کریدور میانی ابزاری برای تعمیق پیوند با بازار های جهانی و در عین حال تسهیل جریان های تجاری چین اتحادیه اروپا است که روسیه را دور می زنند.

پیگیری سیاست خارجی چندبرداری همچنین ریشه در وسعت، منابع و موقعیت ژئوپلیتیکی قزاقستان دارد. زمانی که روابط مسکو و آستانه به دلیل جنگ اوکراین و انتظار حمایت قزاقستان به عنوان یک متحد از روسیه با تنش هایی روبه رو شد، قزاقستان به تقویت روابط با چین و غرب روی آورد و عملاً موضعی بی طرفانه در قبال این مناقشه اعلام کرد.

توکایف به طور علنی جمهوری های خلق دونتسک و لوهانسک — سرزمین های اوکراینی الحاق شده به روسیه — را موجودیت هایی شبه دولتی خواند و هرگونه به رسمیت شناسی آنها را رد کرد.

دلایل این موضع از ملاحظات عمل گرایانه تا نگرانی واقعی از احتمال گرایش های جدایی طلبانه در شمال قزاقستان، که عمدتاً محل سکونت روس تبارهاست، متغیر است. این عوامل قزاقستان را بر آن داشت تا روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با اوکراین را گسترش دهد و بدین سان نوعی موازنه سنجیده میان کی یف و مسکو را به نمایش بگذارد.

چندبرداری همچنان ویژگی تعیین کننده هویت بین المللی قزاقستان و ابزار اصلی آن برای حفظ حاکمیت در برابر تشدید رقابت های ژئوپلیتیکی در سراسر اوراسیاست.

اما ایده چندبرداری همچنین به طور تنگاتنگ با جاه طلبی قزاقستان برای جایگاه یابی به عنوان یک قدرت میانی مرتبط است — بازیگری که احترام دیگران را برمی انگیزد و قادر است بر رفتار قدرت های بزرگ تر اثر بگذارد.

از این رو، آستانه در پی پیوستن به جمع قدرت های میانی دیگری، چون ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگران است.