فرارو- شیخ فضل الله نوری، یکی از چهره های مهم و درعین حال جنجال برانگیز در تاریخ معاصر ایران است.

به گزارش فرارو، با مرور تاریخ مشروطه در ایران، بارهاوبارها با نام شیخ فضل الله نوری برخورد خواهیم کرد. نظرها در مورد وی با هم تفاوت دارند اما اهمیت شیخ فضل الله، محل هم رایی همه تاریخ نویسان است.

شیخ فضل الله نوری در 3 دی 1222 در بلده مازندران متولد شد و در 9 مرداد 1288 در تهران اعدام شد. این فاصله زمانی 65ساله، سرشار از اتفاقات پیچیده ای بود که در نهایت این روحانی را به پای چوبه دار برد. شیخ فضل الله، در ابتدا از بلده به تهران و در ادامه نیز از تهران به نجف رفت و دروس حوزوی اش را به پایان رساند. در همین دوره بود که رفته رفته وارد سیاست شد و به یکی از چهره های سیاسی ایران بدل گشت.

اولین حضور چشم گیر او در آفاق سیاسی ایران، به جریان نهضت تنباکو بازمی گردد. زمانی که حق انحصار تنباکو به جرالد تالبوتِ انگلیسی داده شد. در این دوره، شیخ فضل الله نوری به همراهی میرزاحسن آشتیانی در برابر این تصمیم ایستادگی کردند.

در ادامه با بالاگرفتن بحث مشروطه در ایران، شیخ فضل الله نوری در کنار تعدادی از روشنفکران ایران، به چهره ای مشروطه خواه مبدل شد. این مسئله باعث شد تا نام وی بیشتر از همیشه در بین مردم کوچه وبازار به گوش برسد. بااین حال، زمانی که مظفرالدین شاه قاجار در 13 مرداد 1285، فرمان مشروطیت را صادر کرد، اختلاف نظرها در بین تعدادی از روحانیون و مشروطه خواهان بالا گرفت. در ابتدا مجلسی با عنوان مجلس اسلامی تشکیل شد، این مسئله اعتراض روشنفکران را در بر داشت و در اثر اعتراض آنان، مجلس اسلامی، به مجلس ملی تغییر ماهیت داد.

شیخ فضل الله نوری در ابتدا از مجلس خواست تا ناظرانی را از بین روحانیون در مجلس به کار بگمارند؛ این خواسته از طرف اعضای مجلس ملی اجابت شد. در ادامه، طی درخواست دیگری، از نمایندگان خواست تا مبنای اسلامی را در طرح قوانین دخیل کنند؛ این درخواست نیز اجابت شد.

بااین حال بر اساس آنچه بعدتر پیش آمد و مسیری که مجلسی ها و مشروطه خواهان پیش گرفتند، شیخ فضل الله نظرش را در مورد مشروطیت تغییر داد در مقابل طرح ایجاد یک حکومت مشروعه را داد که برپایه اصول اسلامی بنیان نهاده شده باشد. او با بخش هایی از قانون اساسی مخالفت بود. مفاهیمی از مشروطیت از جمله آزادی های عمومی به شکل غربی را نفی کرد و در برابر مشروطه خواهان ایستاد.

مخالفت شیخ فضل الله با جریان مشروطه باعث شد تا محمدعلی شاه که دل خوشی از مشروطه خواهان نداشت نیز به حمایت از وی برخیزد. محمدعلی شاه در کنار تعداد دیگری از روحانیون، با شیخ فضل الله نوری به توافق رسیدند. این نقطه آغاز یک سلسه درگیری در میان جناح ملی و تعدادی از افراد مذهبی به همراه حکومت بود.

شیخ فضل الله تمامی قوانینی را که برمبنای شرع نبودند مردود دانست و مردم را برای پیروی نکردن از قوانین ضد اسلامی تهییج کرد. در ادامه به همراه دوست دارانش در حرم عبدالعظیم بست نشینی کرد و علیه مشروطه سخنرانی کرد. ازسوی دیگر، منازعات در بین محمدعلی شاه و مجلس شورای ملی بالا گرفته و اوضاع مملکت روزبه روز در حال تغییر بود.

در نهایت در 22 آذر 1286، تعدادی از روحانیون مشروعه خواه، به علاوه تنی چند از اراذل تهران، به همراهی تعدادی از سربازان حکومتی، در میدان توپخانه دست به اعتراض زدند. در ادامه شیخ فضل الله نوری شعار نیز مرگ بر مشروطیت داد.

اوضاع کشور بحرانی تر از همیشه بود. در اسفند 1286، دارودسته حیدرخان عمواوغلی، دست به ترور محمدعلی شاه زدند. محمدعلی شاه که اوضاع را از همیشه بدتر می دید، در 1 تیر 1287، حکومت نظامی اعلام کرد و در 2 تیر، به لیاخوف روس دستور داد تا مجلس را به توپ ببندد. با تعطیلی مجلس در ایران، دوران استبداد صغیر در ایران آغاز شد. در ادامه شیخ فضل الله نوری به همراه تنی چند از دوست دارانش، نزد محمدعلی شاه رفته و با امضای سندی، مشروطیت را جرم انگاری کردند.

در ادامه زمانی که مشروطه خواهان از اصفهان، گیلان و آذربایجان به قصد فتح تهران حرکت کردند، شیخ فضل الله از حکومت مرکزی درخواست 100 قبضه سلاح کرد تا در برابر آن ها ایستادگی کند. به هرحال، تهران به دست مشروطه خواهان فتح و شیخ فضل الله نوری نیز دستگیر شد. درهمین بین، محمدعلی شاه نیز عزل و تبعید گشت. در دادگاهی که بر پا شده بود، شیخ فضل الله نوری به اعدام محکوم شد.

آقا بزرگ، مردی که محافظ شیخ فض الله نوری بود آن روز را چنین روایت کرده است: آقا دوباره راه افتاد و به پای چهارپایه دار رسید. پهلوی چهارپایه ایستاد. اول عصایش را به جلو میان جمعیت پرتاب کرد قاپیدند عبای نازک مشکی تابستانی دوشش بود. عبا را درآورد و همانطور که جلو میان مردم پرتاب کرد قاپیدند زیر بغل آقا را گرفتند و از دست چپ رفت روی چهارپایه رو به بانک شاهنشاهی و پشت به نظمیه قریب ده دقیقه برای مردم صحبت کرد. چیز هایی که از حرف های او به گوشم خورد و به یادم مانده این ها هستند: خدایا تو خودت شاهدی که من آنچه را که باید بگویم به این مردم گفتم، خدایا تو خودت شاهد باش که من برای این مردم به قرآن تو قسم یاد کردم گفتند قوطی سیگارش بود. خدایا خدایا تو خودت شاهد باش در این دم آخر باز هم به این مردم می گویم که مؤسسین این اساس لامذهبین هستند که مردم را فریب داده اند این اساس مخالف اسلام است... محاکمه من و شما مردم بماند پیش پیغمبر محمدبن عبدالله... .

بعد از این که حرفهایش تمام شد عمامه اش را از سرش برداشت و تکان تکان داد و گفت از سر من این عمامه را برداشته اند از سر همه برخواهند داشت. این را گفت و عمامه اش هم همان طور به جلو میان جمعیت پرتاب کرد قاپیدند. در این وقت طناب را به گردن او انداختند و چهارپایه را از زیر پای او کشیدند و طناب را بالا کشیدند...