معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از افت رتبه علمی و فناوری ایران در جهان خبر داد و گفت: رتبه فناوری کشور از 53 به 70 و رتبه پژوهشی نیز از 15 به 17 سقوط کرده است؛ این در حالی است که بر اساس برنامه هفتم توسعه قرار بود ایران جایگاه 14 علم جهان را کسب کند.

به گزارش ایسنا، دکتر شاهین آخوندزاده در بیست وششمین جشنواره ابوریحان که امروز در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد، گفت: هیچ فردی را به اندازه مقام معظم رهبری در نظام جمهوری اسلامی پیدا نمی کنید که تا این حد بر ارزش علم و قدرت علمی ایران تأکید کرده و دائماً این موضوع را یادآوری کرده باشد. با این حال متأسفانه تقریباً همه دولت ها در حوزه علم و فناوری کوتاهی کرده اند.

وی ادامه داد: اگر ما امروز در همین جایگاه قرار گرفته ایم، این اتفاق با برنامه ریزی رخ نداده است. ما یک پتانسیل نیروی انسانی توانمند داریم؛ این نیروی انسانی ضعف ها و مشکلات مدیریتی کشور را جبران کرده است.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به روند تدوین برنامه های پنج ساله توسعه گفت: ما دائماً برنامه های چندساله می نویسیم، اما اجرا نمی شوند. معمولا 25 درصد از برنامه های توسعه اجرا می شوند که این میزان اجرا نیز نیاز به برنامه ریزی ندارد. همیشه برنامه هایمان را متوهمانه می نویسیم؛ خودمان هم می دانیم که تحقق این اهداف امکان پذیر نیست، می دانیم که برای ایجاد این امکانات باید شرایطش فراهم شود، اما فراهم نمی کنیم.

وی با اشاره به اهداف تعیین شده در برنامه هفتم در مورد تحقیقات گفت: در این برنامه عنوان شده که رتبه علمی کشور باید چهاردهم باشد؛ اما در همین مصوبه هم اشکال وجود دارد. مشخص نشده که بر اساس کدام پایگاه باید رتبه کسب شود. از طرف دیگر پیش از تصویب این برنامه عنوان می شد که باید عدد رتبه 12 درج شود، با اصرار دکتر زلفی گل، وزیر علوم وقت این عدد به 14 تغییر کرد چون رسیدن به هدف رتبه 12 شدنی نبود .

آخوندزاده با اشاره به افت رتبه علمی کشور گفت: در سال 2019 ما در رتبه پانزدهم قرار داشتیم و در مقاطعی رتبه چهاردهم را کسب کردیم، اما گروهی دائماً در دانشگاه، در وزارت علوم و در وزارت بهداشت و شورای عالی انقلاب فرهنگی، انتقاد می کردند که دانشگاه ها فقط مقاله می نویسند.

وی ادامه داد: این انتقادات در حالی عنوان می شود که بیشتر نظام های رتبه بندی جهانی مقاله محور هستند و بر اساس مقاله رتبه بندی انجام می دهند. وقتی تکلیف شده که باید 20 دانشگاه در یک نظام رتبه بندی رتبه کم تر از 500 کسب کنند، رسیده به این رتبه مقاله می خواهد.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت افزود: عنوان می شد که برنده نوبل 50 مقاله دارد، پژوهشگران ما 500 تا 2 هزار مقاله دارند؛ نتیجه این شد که رتبه هایمان افت کرد. الان با این شرایط، حتی با دو برابر تلاش هم نمی توانیم به رتبهٔ 14 برسیم.

وی با اشاره به جایگاه کشور در حوزه فناوری گفت: در فناوری نیز وضعیت بهتر نیست. ما فقط در مقاله افت نکرده ایم. اگر کشورهای چین و هند را بررسی کنیم می بینیم که ابتدا رتبه پژوهش افزایش یافته و سه، چهار، پنج سال بعد فناوری هم رشد کرده است؛ این دو از هم جدا نیستند. ما در مقالات افت کرده ایم، در نوآوری هم افت کرده ایم؛ رتبه ما در شاخص نوآوری جهانی از 53 به 70 رسیده و رتبه علمی نیز از 15 به 17 رسیده است . بنابراین این دو شاخص با هم حرکت می کنند. نمی توان انتظار داشت که تحقیقات دانشگاهی نداشته باشیم ولی انتظار فناوری داشته باشیم. اگر تحقیقات نباشد، فناوری فقط کپی برداری می شود و فناوری واقعی نیست.

آخوندزاده با اشاره به هدف برنامه هفتم توسعه در مورد نسبت مقاله به هر عضو هیئت علمی گفت: این شاخص باید به یک ونیم برسد، در وزارت علوم این میزان زیر یک است. در حالی که در بسیاری از دانشگاه های علوم پزشکی این نسبت بین 3، 4 مقاله است. در حالی که در دانشگاه هاروارد نسبت مقاله به هر عضو هیئت علمی 10 مقاله است و ما آرزو می کنیم به یک ونیم برسیم. ما اصلاً تولید علمی زیادی نداشتیم؛ با این حال نسبت به مقاله نوشتن انتقاد می کردیم.

وی با اشاره به اهمیت رتبه دانشگاه ها در عرصه بین المللی گفت: پژوهش جزو اصلی وظایف هیئت علمی نیست، اما وجود آن لازم است؛ چون پژوهش پویایی ایجاد می کند. نقش پژوهش این است که اعتمادبه نفس ایجاد می کند. ما الان در یک جنگ ترکیبی با دنیا هستیم. هدف این است که جوان ایرانی ناامید شود. هیچ چیزی در دانشگاه های ما به اندازهٔ موفقیت های پژوهشی نمی تواند اعتمادبه نفس ایجاد کند. ما باید این را تقویت کنیم؛ این به نفع نظام جمهوری اسلامی است.

معاون وزیر بهداشت با انتقاد از حمایت نکردن از پژوهش در کشور گفت: در رتبه بندی سایمگو؛ در سال 2024 ما رتبه هفدهم را کسب کردیم، در حالی که یک هفته قبل از اعلام رتبه ما شانزدهم بودیم. اختلاف ما از نظر تعداد مقالات با کشوری که رتبه شانزدهم را کسب کرد، خیلی کم بود و با یک همت، می توانستیم رتبهٔ شانزدهم را بگیریم، اما یک رتبه را از دست دادیم.

وی در مورد راهکارها برای جبران این افت رتبه گفت: گاهی اوقات برخی از مقالات نشریات، به دلیل خطای رباتی که مقالات را بررسی می کند، به عنوان مقاله کشور محاسبه نمی شود. فرض کنید یک مجله در یک شماره 10 مقاله چاپ کرده، اما فقط 8 مقاله اش وارد اسکوپوس شده است. اگر یک نفر مسئول بررسی این مقالات شود و برای Missing Articles با ادمین اسکوپوس تماس بگیرد، آن دو مقاله هم اضافه می شود. ما امسال 1067 مقاله را با این اقدام توانستیم به آمار مقالات کشور اضافه کنیم. این اقدام حتی هزینه زیادی هم ندارد، فقط یک کارمند باید بنشیند ایمیل بزند پ این فاصله جبران می شود.

معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه در حال حاضر در سال 2025 ترکیه و عربستان در اسکوپوس از ما جلوتر هستند، گفت: روسیه نیز با وجود اینکه کل دنیا تحریمش کرده و رتبه آن افت کرده بود، فعلاً از ما بالاتر است. امیدواریم در این دو سه ماهی که تا آوریل مانده، همهٔ مقالات ما وارد اسکوپوس شود و بتوانیم حداقل رتبه هفدهم یا حتی شانزدهم را به دست بیاوریم .

وی با بیان اینکه امسال تحریم علمی شمشیر را از رو برای ما بسته است، گفت: ناشران قبلاً مستقیم نمی گفتند ما از پژوهشگران ایران مقاله چاپ نمی کنیم، با کلمات بازی می کردند و مقالات را رد می کردند، اما الان صریح می نویسند که به خاطر تحریم چاپ نمی کنیم.

وی نسبت به روند کاهشی تولیدات علمی کشور در پایگاه های معتبر بین المللی و کاهش جذابیت پژوهش برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی هشدار داد و تأکید کرد که کاهش بودجه پژوهشی در سال آینده، کشور را با “دوره خشکسالی پژوهشی” مواجه خواهد کرد.

دکتر آخوندزاده با اشاره به آمار تولید مقالات کشور در پایگاه اسکوپوس، اظهار کرد: در حالی که روند کلی مقالات کشور رشد داشته، در یک دوره مشخص، شاهد سکون و کاهش بوده ایم که این روند در تمامی دانشگاه های زیرمجموعه وزارت بهداشت، وزارت علوم و دانشگاه آزاد مشهود است.

معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ریشه اصلی تولید مقاله را پایان نامه ها و طرح های تحقیقاتی دانست و گفت: پایان نامه های تحصیلات تکمیلی ما کاهش یافته و جذابیت آن برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری کم شده است. این موضوع در کاهش رتبه علمی و تعداد مقالات بین المللی تاثیر مستقیم دارد.

وی همچنین به کاهش تعداد طرح های تحقیقاتی مصوب در کشور اشاره کرد و این روند را ناشی از سیاست گذاری های گذشته دانست و گفت: دولت های مختلف در حوزه طرح های تحقیقاتی فراز و نشیب داشته اند. در نتیجه وقتی شما در یک بازه 4 تا 5 ساله کم می کارید، قطعا چند سال بعد کم برداشت خواهید کرد. بنابراین، ما با یک دوره خشکسالی پژوهشی در کشور مواجه خواهیم بود.

دکتر آخوندزاده با مقایسه آماری تعداد مجلات نمایه شده کشور در اسکوپوس با رقبای منطقه ای، بر ضرورت استفاده از ظرفیت نشریات داخلی تأکید کرد.

وی تصریح کرد: ما در حوزه نمایه کردن مجلات نسبت به وزارت علوم موفق تر بوده ایم؛ وزارت علوم حدود 2000 مجله دارد، در حالی که تعداد مجلات نمایه شده ما زیر 500 تا است. ترکیه با 3334 مجله و امارات با 142 مجله، فاصله ما را در این زمینه نشان می دهند.

وی افزود: نکته قابل تأمل این است که ترکیه با تعداد مجلات کمتر، مقالات بیشتری از محققان خود در این مجلات چاپ کرده است. این نشان می دهد که آن ها از پتانسیل مجلات خود به عنوان یک رسانه بین المللی استفاده می کنند. ما باید در شرایط فعلی که با تحریم ها روبرو هستیم، از این پتانسیل به خوبی بهره ببریم.

این مقام مسئول از نمایه شدن صدمین مجله دانشگاه با نام ایرانی در یک پایگاه علمی بین االمللی به عنوان یک موفقیت یاد کرد و گفت: اگر صرفاً سردبیران دانشگاه ها، هر فصل یک صفحه (سخن سردبیر) به زبان انگلیسی بنویسند، می توانیم تأثیر قابل توجهی بر رتبه کشور بگذاریم.

دکتر آخوندزاده همچنین به اهمیت رتبه دانشگاه ها در جذب دانشجویان بین المللی اشاره کرد و گفت: دانشجوی خارجی برای ادامه تحصیل، دانشگاه ها را بر اساس رتبه بندی انتخاب می کند؛ همانطور که ما برای تحصیل در اروپا و آمریکا دانشگاه ها را بررسی می کنیم. برای مثال، عراق اخیراً رتبه ای را برای دانشگاه های ما در نظر گرفته که معیار پذیرش دانشجو قرار داده است .

این پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از سیاست های بودجه ریزی سال آینده در حوزه پژوهش، اعلام کرد: ما انتظار داشتیم مسئولان پس از جنگ 12 روزه اخیر به قدرت پژوهش و فناوری واقف باشند و توجه ویژه ای به این بخش کنند. اما متاسفانه بودجه پژوهشی برای سال 1405 نه تنها افزایش نیافت و حتی در مواردی کاهش داشته است، در حالی که کشورهای دیگر مانند روسیه در زمان جنگ بودجه فناوری و تحقیقات را افزایش داده اند.

وی با اشاره به ناچیز بودن بودجه اختصاص یافته به پایان نامه های دانشجویی خاطرنشان کرد: متاسفانه این مبلغ حتی به هزار دلار هم نمی رسد. اگر چه این حمایت ها نباید صرفا مالی باشد و نباید از حمایت های غیرمادی غافل شد.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به اینکه ما نمی توانیم از پژوهشگران حمایت مالی داشته باشیم، تاکید کرد: دلخوشی دادن به محقق تنها کاری است که می توانیم انجام ذهیم. دلخوشی یک جراح ارتوپد یا یک استاد در کلاس درس، مستقیماً بر کیفیت کار او تأثیر می گذارد. در واقع اولین جایی که دل ناخوشی در آن اثر می گذارد، حوزه پژوهش است. بنابراین ما وظیفه داریم بروکراسی را کم کنیم و مشکلات محققین را اضافه نکنیم.

دکتر آخوندزاده پیشنهاد داد: برای اینکه موتور پژوهش متوقف نشود، باید در جذب اعضای هیئت علمی آموزشی سهم پژوهشی نیز در نظر گرفته شود تا این گروه به موتور تولید علم تبدیل شوند.

وی با انتقاد از موانع اداری و ساختاری، بر لزوم حمایت از ظرفیت واقعی پژوهشگران تأکید کرد و گفت: دستاوردهای پژوهش های کاربردی در صنعت داروسازی کشور نمونه ای از تأثیرگذاری انکارناپذیر علم بر زندگی مردم است. بنابراین نباید با بوروکراسی اداری در مسیر علم و پژوهش مانع ایجاد کرد.

وی با اشاره به ظرفیت بالای اساتید و پژوهشگران، محدودیت های غیرعلمی را مانعی برای پیشرفت دانست و گفت: متاسفانه در برخی موارد با ایجاد موانع و محدودیت مانع انجام فعالیت های پژوهشی اساتید می شویم. این در حالی است که ممکن است یک استاد دانشگاه علوم پزشکی توانمندی این را داشته باشد 50 یا حتی 100 پایان نامه را راهنمایی کنند.

دکتر آخوندزاده با بیان اینکه زحمات بسیاری برای حوزه پژوهش کشور کشیده شده است اما این اقدامات به درستی گزارش نمی شود، گفت: برای رفع این نقیصه باید مستندسازی جامع در دستور کار قرار دارد. بر این اساس ما مستند 13 جلسه ای درست می کنیم با محققین برجسته کشور که کارهایشان بسیار تأثیر در ارتقای بهداشت و درمان کشور دارند دیده شود. اولین جلسه ان را دیروز ضبط کردیم.

وی ضمن اشاره به یک نمونه عینی از تأثیرگذاری پژوهش های کاربردی در صنعت به تولید یک داروی مدیریت (منیجمنت) مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) توسط یک شرکت دانش بنیان اشاره و تاکید کرد: این دارو هیچ نمونه بایوسیمیلاری در دنیا ندارد.

دکتر آخوندزاده در پایان اظهار کرد: امیدواریم که مستند 13 جلسه ای مذکور، پس از ضبط کامل، به سیاست گذاران، نمایندگان مجلس و سازمان برنامه و بودجه گزارش داده شود تا عمق تأثیرگذاری پژوهش های کشور، به ویژه در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به درستی دیده شود و روزهای درخشان در پژوهش کشور رقم بخورد.