پکن در سال 2016، هلدینگ هوافضای جدیدی به نام شرکت (Aero Engine Corp. of China) را راه اندازی کرد. این شرکت یک ماموریت چالش برانگیز داشت و آن توسعه موتورهای هواپیمای سطح بالا بود، فناوری ای که چین سال ها با آن دست و پنجه نرم می کرد. کمتر از یک دهه بعد، جدیدترین جنگنده های رادارگریز چین به خدمت گرفته شدند و به گفته مقامات این جنگنده ها از قلب های چینی بهره می برند؛ بدان معنا که از موتورهایی بومی ساخته شده اند.

به گزارش اعتماد، به گواه برخی ناظران بین المللی این پیشرفت نقطه عطفی در تلاش چین برای ایجاد صنعتی تسلیحاتی شایسته یک قدرت جهانی در حال ظهور بود، چراکه سال ها رشد چین، واقعیتی تلخ را پنهان می کرد و آن اینکه این کشور نمی توانست همه تسلیحات موردنیاز خود را تولید کند. اکنون پکن نه تنها تسلیحات خود را تولید می کند، بلکه فروش تسلیحاتش در خارج از کشور نیز افزایش یافته است. در برخی فناوری های نظامی نیز چین به نظر می رسد با تولیدکنندگان عمده تسلیحات مانند روسیه و ایالات متحده برابری می کند و حتی در برخی حوزه ها پیشی گرفته است. به گزارش وال استریت ژورنال، توانایی تولید تسلیحات پیشرفته، عنصری کلیدی در چشم انداز شی جین پینگ، رهبر چین برای کاهش وابستگی کشورش به خارج است؛ از تامین غذا و انرژی گرفته تا نیمه رساناها.

به گفته شی، ساخت یک چین خود کفا ضروری است تا از گرفتار شدن کشور در محاصره استراتژیک توسط کشورهای غربی جلوگیری شود. براساس داده های موسسه بین المللی تحقیقات صلح استکهلم که یک اندیشکده مستقل است، نزدیک به دو دهه پیش، چین بیش از هر کشور دیگری تسلیحات وارد می کرد. پکن پیش تر نیز برای تامین جنگنده ها، موتورهای هواپیما و سامانه های پدافند هوایی به کشورهایی مانند روسیه و فرانسه متکی بود و حتی در دهه 1980 قراردادهایی برای خرید تجهیزات نظامی از ایالات متحده امضا کرد که شامل سامانه های راداری و فناوری توپخانه می شد. اکنون نیز سهم چین از واردات جهانی تسلیحات به طور قابل توجهی کاهش یافته و این قدرت آسیایی در سال های اخیر از ده خریدار برتر جهان خارج شده است.

در همین راستا برخی تحلیلگران می گویند چین اکنون قادر است بخش عمده ای از فناوری های نظامی مورد نیاز خود را تولید کند، حتی اگر به دلایل هزینه یا کیفیت همچنان از برخی تجهیزات خارجی استفاده کند.

به ادعای این گروه این موفقیت استراتژیک، موقعیت چین را برای شرکت در جنگ در صورت درگیری با یک قدرت جهانی تقویت می کند. این روند بازتاب تلاش های پکن برای تقویت تحقیقات علمی، بازسازی صنعت تسلیحات دولتی و بهره گیری از کسب و کارهای خصوصی برای نیازهای دفاعی است.

از مهندسی معکوس تا خودکفایی در تسلیحات مدرن

با این همه مقامات و تحلیلگران غربی مدعی هستند چین برخی از تجهیزات فناوری خود را از طریق جاسوسی و مهندسی معکوس غیرقانونی پیشرفته کرده است.

به ادعای مقامات امریکایی حملات سایبری چین برای سرقت اسرار ایالات متحده که شامل فناوری های هوافضا، دریایی و سایر حوزه ها می شود این مسیر را برای پکن سهل الوصول کرده است. در همین رابطه سایمون وزمان، پژوهشگر ارشد برنامه انتقال تسلیحات موسسه استکهلم گفت: چین از هر ترفندی در کتاب راهنمایش استفاده کرده است. با این همه پکن اکنون چهارمین صادرکننده بزرگ تسلیحات جهان است و پس از ایالات متحده، فرانسه و روسیه قرار دارد. موشک های فراصوت چین که می توانند حداقل پنج برابر سرعت صوت حرکت کنند و از بیشتر سامانه های پدافند هوایی عبور کنند، فراتر از توانمندی های غربی هستند.

در همین رابطه وزارت دفاع چین اعلام کرد: چین همواره به اصول استقلال، خوداتکایی و نوآوری بومی در توسعه تجهیزات تسلیحاتی پایبند بوده و برای تحقیق، توسعه و تولید به توان داخلی تکیه می کند. این وزارتخانه همچنین تاکید کرده است که برنامه های تسلیحاتی پکن کاملا برای حفاظت از حاکمیت ملی، امنیت و منافع توسعه ای طراحی شده اند. در ادامه گزارش نشریه وال استریت ژورنال آمده است که حزب کمونیست چین از زمان به قدرت رسیدن در سال 1949 به دنبال خودکفایی نظامی بوده است. هر چند چین در دوره مائو تسلط بر توانایی های هسته ای و موشک های بالستیک خود را توسعه داد، اما در سایر فناوری های نظامی مدرن عقب ماند. از طرفی تحریم های غرب بر فروش تسلیحات به چین پس از حادثه میدان تیان آن من در 1989، کار پکن را در دستیابی به فناوری های پیشرفته دشوارتر کرد. لذا رهبران بعدی چین هزینه ها را برای خرید فناوری خارجی و حمایت از توسعه تسلیحات بومی افزایش دادند.

در دهه 1990، چین جنگنده های سوخو-27 روسیه را خریداری و آنها را مهندسی معکوس کرد تا نسخه خود را بسازد. در همان مقطع شرکت روسی روستک، یک هلدینگ دفاعی دولتی، چین را به کپی غیرقانونی تجهیزات نظامی روسیه، ازجمله هواپیماهای سوخو، متهم کرد. در سال 2016، یک مدیر ارشد هوافضای چین در امریکا به اتهام همدستی در هک و سرقت اطلاعات از پیمانکاران دفاعی امریکا اعتراف کرد که شامل اطلاعات مربوط به هواپیمای ترابری C-17 و همچنین جنگنده های رادارگریز F-22 و F-35. بود. گفتنی است اما پکن همزمان صنعت دفاعی خود را نیز بازسازی کرد؛ صنعتی که توسط غول های دولتی تسلط داشت و با مشکلات ناکارآمدی و فساد روبه رو بود و در عین حال در برابر تلاش دولت برای همکاری با شرکای بخش خصوصی مقاومت می کرد. در عین حال شرکت Aero Engine که به AECC نیز شناخته می شود و در سال های 2021 و 2020 توسط امریکا تحریم شد، با گردآوری دانشمندان برتر و منابع از ده ها شرکت هوافضا و موسسه تحقیقاتی ایجاد شد. پکن نیز میلیاردها دلار به این هلدینگ جدید تزریق کرد تا با شرکت هایی مانند جنرال الکتریک و پرات ویتنی رقابت کند. همچنین پکن دو شرکت دولتی را برای ایجاد بزرگ ترین سازنده کشتی جهان با یکدیگر ادغام کرد.

به ادعای ناظران این اقدامات به تسریع توسعه ناوهای هواپیمابر، زیردریایی ها و جنگنده های ساخت داخل چین کمک کرد، ازجمله جنگنده رادارگریز دوم پکن، J-35، که رونمایی عمومی آن در سال 2024 نشان داد چین به جمع کشورهایی پیوسته که بیش از یک مدل جنگنده رادارگریز عملیاتی دارند، همراه با ایالات متحده.

پشت پرده خودکفایی نظامی چین

با این همه اما تسلط بر موتورهای جت یکی از بزرگ ترین چالش های پکن بود. یک خلبان آزمایش نظامی ارشد چین در سال 2016 به یک روزنامه چینی گفته بود که موتورهای ساخت داخل با قدرت رانش ناکافی، مصرف سوخت بالا و قابلیت اطمینان پایین مواجه بودند. در هر حال شرکت AECC همکاری های پژوهشی خود با دانشگاه های چین را افزایش داد و اعلام کرد از فناوری های نوین، ازجمله هوش مصنوعی برای تسریع طراحی و آزمایش موتور استفاده کرده است.

رسانه های دولتی، مهندسان شرکت AECC را به عنوان چهره های الهام بخش نمایش دادند که به چین کمک می کنند انحصار فناوری غرب را بشکنند. در هر صورت این تلاش ها کم کم نتیجه دادند و نسخه های جدید جنگنده های چینی که در ابتدا با موتورهای روسی طراحی شده بودند از جمله جنگنده های نسل چهارم مانند J-10 و J-11 اکنون به موتورهایی مجهز شده اند که توسط شرکت های چینی تحت نظر مستقیم شرکت هوافضای دولتی AECC توسعه و تولید شده اند، بنابراین چین به طور فزاینده ای از موتورهای ساخته شده بومی در جنگنده های خود استفاده می کند، ازجمله J-35 جدید که تقریبا معادل F-35 امریکایی است. هر دو جنگنده توانایی انجام ماموریت های نبرد هوایی و حمله به اهداف زمینی را دارند و از طراحی و مواد بدنه رادارگریز بهره می برند تا اثر راداری آنها کاهش یابد.

با این همه اولین جنگنده رادارگریز نسل پنجم چین یعنی J-20، برای نخستین بار در سال 2021 با موتور ساخت چین به نمایش گذاشته شد. جنگنده رادارگریز جدید J-35، که تقریبا معادل F-35 امریکایی است، طبق برنامه ای که اخیرا از تلویزیون دولتی چین پخش شد به موتورهای ساخت چین مجهز شده است. پکن همچنین نسخه جدیدی از هواپیمای سنگین ترابری Y-20 را با موتورهای ساخت چین رونمایی کرده است که جایگزین مدل های روسی شده اند.

پژوهشگران وابسته به شرکت هوافضای AECC طبق اسناد تامین تجهیزات که توسط محققان مرکز امنیت و فناوری های نوظهور دانشگاه جورج تاون به دست آمده، در حال توسعه فناوری های پیشرفته هستند، ازجمله موتوری که قادر است از حالت سرعت پایین به حالت فراصوت تغییر کند. با این حال طبق گفته استیو راسل، مدیرکل واحد پروژه های نظامی پیشرفته GE Aerospace در Edison Works. موتورهای امریکایی همچنان از نظر قابلیت اطمینان یک درجه بالاتر هستند و می توانند ساعت های بیشتری قبل از نیاز به تعمیرات اساسی کار کنند. این درحالی است که راسل همزمان در گفت وگویی در یک اندیشکده گفت: چین هم مهندسان باهوش زیادی دارد و با سرعت کار می کنند. آنها به سرعت در حال پیشرفت هستند. به ادعای راسل با اینکه برای تحلیلگران غربی دشوار است که به طور قاطع سطح پیشرفت برخی از تسلیحات ساخت داخل چین را تعیین کنند، اما سرنخ هایی در جریان یک درگیری مرزی بین پاکستان و هند در ماه مه به دست آمد؛ آن هم زمانی که گزارش شد جنگنده های J-10 ساخت چین در پاکستان چند فروند از هواپیماهای هندی، ازجمله حداقل یک جنگنده فرانسوی Rafale، را با استفاده از موشک های هدایت شونده با رادار چینی سرنگون کردند. این اولین پیروزی هوایی شناخته شده یک جنگنده ساخت چین در برابر یک جنگنده غربی بود. در همین رابطه شبکه دولتی China Central Television چند روز بعد یک مستند دو قسمتی با عنوان افسانه J-10 پخش کرد که روند توسعه این جنگنده از دهه 1980 را بازگو می کرد و آن را نشانه ای از کمال سیستم تحقیق و توسعه بومی چین برای هواپیماهای نظامی دانست. هر چند شرایط دقیق این سرنگونی هنوز مشخص نیست، اما برندان مولوانی، مدیر موسسه مطالعات فضایی چین وابسته به وزارت نیروی هوایی امریکا، گفت: این ثابت می کند آنچه چینی ها و دیگران می گویند درست است؛ اینها تسلیحات توانمندی هستند و نباید آنها را دست کم گرفت.

ناوهای بومی، چالش تازه امریکا

چین همچنین توانمندی های نظامی دیگری را بومی سازی کرده و حتی در برخی حوزه ها از ایالات متحده جلو زده است؛ ازجمله توانایی ساخت سریع و کم هزینه کشتی های جنگی. براساس برآوردهای تام شوگارت، تحلیلگر مستقل دفاعی، از سال 2015 تا 2024، نیروی دریایی چین 152 کشتی به آب انداخته در حالی که نیروی دریایی امریکا 70 کشتی به آب انداخته است. از طرفی ناوگان چین اکنون از نظر تعداد کشتی ها بزرگ ترین در جهان هستند، هر چند نیروی دریایی امریکا می گوید کشتی های آنها همچنان برتر هستند. فوجیان سومین و جدیدترین ناو هواپیمابر چین و اولین نمونه ای است که به طور کامل در داخل چین طراحی و ساخته شده و دارای کاتاپولت های الکترومغناطیسی برای پرتاب هواپیماهاست.

این ناو هواپیمابر که در نوامبر به خدمت گرفته شد، نشان دهنده ارتقای قابل توجه نسبت به دو ناو قبلی چین است که فاقد کاتاپولت برای پرتاب هواپیما بودند و این ویژگی در ناوهای امریکایی استاندارد است. نخستین ناو چین از بدنه ای ساخت شوروی که در 1998 از اوکراین خریداری شده بود، بازسازی شد، در حالی که طراحی دومین ناو عمدتا براساس ناو اول انجام گرفت.

به گزارش وال استریت ژورنال و به ادعای برخی تحلیلگران چین هنوز راه درازی برای تجهیز کل ارتش خود با تجهیزات بومی دارد. هواپیماهای طراحی شده شوروی و روسیه هنوز بخش قابل توجهی از موجودی چین را تشکیل می دهند، ازجمله بمب افکن های استراتژیک، چراکه همچنان موتورهای طراحی شده خارجی نیز بسیاری از هواپیماها و هلی کوپترهای جنگی چین را به حرکت درمی آورند.

تای مینگ چونگ، استاد دانشگاه UC سن دیگو و نویسنده کتاب هایی درباره صنعت نظامی و تسلیحاتی چین در این رابطه می گوید: تفکر شی این است که چین در رابطه نوآوری، صنعت و نظامی هنوز در مقایسه با امریکا در موضع ضعف قرار دارد اما هدف شی این است که درنهایت، چین بتواند به طور کامل با امریکا در رهبری نظامی جهانی رقابت کند.

با این همه نوسازی نظامی چین یکی از ارکان اصلی دستور کار سیاستی شی جین پینگ، رییس جمهور این کشور، بوده است. به طور تاریخی، تولیدکنندگان تسلیحاتی چین تقریبا به صورت انحصاری بر تامین نیازهای ارتش آزادی بخش خلق (PLA) تمرکز داشته اند. با این حال، طی دهه گذشته، آنها به تدریج به دنبال بازارهای خارجی رفته اند تا علاوه بر تکمیل فروش های داخلی، از اهداف ژئوپلیتیکی پکن نیز حمایت کنند.

صادرات تسلیحاتی چین؛ ابزار ژئوپلیتیکی در جنوب جهان

فروش تسلیحات، یکی از ابعاد کمتر مورد توجه قرار گرفته در ردپای امنیتی و اقتصادی جهانی چین است و می تواند در بازارهای همپوشان، چالش هایی را برای تولیدکنندگان تسلیحاتی اروپایی ایجاد کند. سیاست گذاران و شرکت های اروپایی در این زمینه به دانش و آگاهی بیشتری نیاز دارند.

گفتنی است چین همچنین در پی گسترش فروش تسلیحات در خارج از کشور است، اما با موانع جدی روبه رو است. هر چند که با تکیه بر سال ها اجرای سیاست های نوسازی نظامی که به تقویت صنعت دفاعی این کشور انجامیده، خود را به عنوان یکی از صادرکنندگان مهم تسلیحات تثبیت کرده است، به گونه ای که تیم های فروش وابسته به ده شرکت دولتی بزرگ صنایع دفاعی چین (SOE) در سراسر جهان فعال هستند و همزمان در جست وجوی مشتریان جدید و هم در راستای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی پکن نیز هستند.

به گواه گروهی از ناظران این راهبرد تا حدی به ثمر نشسته است و در فاصله سال های 2019 تا 2023، حدود

40 کشور تجهیزات نظامی چینی خریداری کردند؛ آن هم باوجود افت سهم چین از صادرات جهانی تسلیحات در سال های همه گیری کووید-19. در حال حاضر، تسلیحات چینی به تدریج در جنوب آسیا، آفریقای زیر صحرا و جنوب شرق آسیا به جایگاهی مسلط دست می یابند و همزمان در آسیای مرکزی و خاورمیانه نیز در حال نفوذ هستند.

با این همه این تحولات، پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی مشخصی برای دولت ها و صنایع تسلیحاتی اروپا به همراه دارد، هر چند نباید شدت رقابت را بیش از اندازه بزرگ نمایی کرد. صادرکنندگان تسلیحات چینی همچنان با محدودیت های جدی مواجهند که می تواند رشد بیشتر فروش آنها را در آینده با چالش روبه رو کند. با این همه صادرات تسلیحاتی چین همچنان ابزاری در زرادخانه ژئوپلیتیکی پکن محسوب می شود، زیرا فروش تسلیحات می تواند زمینه ساز شکل گیری پیوندهای نزدیک تر در سایر حوزه ها باشد.

پکن از طریق صادرات تسلیحات قادر است نفوذ خود را گسترش داده و شراکت های نزدیک تری با کشورهای جنوب جهانی ایجاد کند؛ امری که در راستای هدف راهبردی چین برای شکل دهی به ائتلافی از کشورها به منظور مقابله با سلطه غرب قرار دارد، چراکه سهم چین از واردات تسلیحات در قاره امریکا و خاورمیانه همچنان اندک باقی مانده است. در این مناطق، تامین کنندگان امریکایی و اروپایی همچنان بازیگران مسلط به شمار می روند، اما پکن به سرعت در آفریقا و آسیا در حال نفوذ است. سهم چین از کل صادرات تسلیحاتی به آفریقا از سال 2009 تاکنون تاحد زیادی ثابت مانده و در حدود 12درصد بوده است و این کشور همچنان نتوانسته با ایالات متحده و اروپا رقابت کند.

با این حال، پویایی ها در آفریقای زیر صحرا در حال تغییر است؛ جایی که چین با پشت سر گذاشتن روسیه به بزرگ ترین تامین کننده تسلیحات تبدیل شده است. سهم چین از صادرات تسلیحاتی به جنوب و جنوب شرق آسیا نیز به سرعت در حال افزایش است؛ روندی که بخشی از آن به افت شدید صادرات روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین بازمی گردد. در هر حال چین همچنان تامین کننده ای نسبتا خاص در بازار جهانی تسلیحات به شمار می رود که عمدتا سلاح های کمتر پیشرفته را با قیمت های پایین به تعداد محدودی از کشورها عرضه می کند. به جز معدود کشورهایی مانند پاکستان یا بنگلادش، بیشتر خریداران تسلیحات چینی مشتریان موردی یا مقطعی هستند.

این وضعیت، پایگاه مشتریان تولیدکنندگان تسلیحاتی چین را محدود می کند و در عین حال می تواند تصویری اغراق آمیز از گستره و نفوذ جهانی صادرات تسلیحاتی چین ایجاد کند. موفقیت محدود شرکت های چینی در گسترش پایگاه مشتریان جهانی خود، به محدودیت های پیشنهادهای آنها بازمی گردد، چراکه تسلیحات چینی عمدتا در میدان نبرد آزمایش نشده اند و همچنین با مشکلات کیفیت و عملکرد مواجهند.