با گذشت بیش از 15 سال از آغاز اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها، این پرسش همچنان بی پاسخ مانده است که چرا یکی از بزرگ ترین اصلاحات اقتصادی تاریخ ایران، با وجود صرف هزاران میلیارد تومان منابع عمومی، هنوز نتوانسته به هدف اصلی خود یعنی افزایش عدالت اجتماعی و بهبود معیشت دهک های کم درآمد دست یابد.

به گزارش ایسنا، هدفمندسازی یارانه های نقدی یکی از مهم ترین اتفاقات سیاسی و اقتصادی در تاریخ ایران است که از زمستان سال 1388 و در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد رخ داد. اتفاقی که از زمان شروع تاکنون همواره حواشی زیادی در پی داشت. از میزان مبلغ پرداختی تا نحوه دهک بندی ها و حذف یارانه برخی خانوارها همگی مواردی هستند که چالش های زیادی را ایجاد کرده اند.

در فاز نخست اجرای هدفمندسازی یارانه ها، دولت تصمیم گرفت به تمامی شهروندان، بدون تفکیک سطح درآمدی، ماهانه 45 هزار و 500 تومان یارانه نقدی پرداخت کند. این اقدام همزمان با افزایش قیمت حامل های انرژی انجام شد، اما نبود یک پایگاه اطلاعاتی دقیق از وضعیت اقتصادی خانوارها، نخستین ضعف جدی این طرح را رقم زد.

پرداخت مستقیم یارانه ها به همه مردم به این معنا نبود که طرح از ابتدا بر اساس داده های دقیق و نیاز واقعی خانوارها باشد و پرداخت نقدی به 70 درصد جامعه بدون داده های اطلاعاتی کامل و توانمندی سامانه های دهک بندی، کار اشتباهی بود.

منتقدان معتقد بودند که با این روش پرداخت یارانه ها، درآمد کشور به صورت عادلانه در میان مردم تقسیم نمی شود چون افراد با درآمد بالا نیز همانند سایر نفرات یارانه دریافت می کردند و این موضوع با اصل هدفمندسازی مغایرت داشت.

در دولت حسن روحانی، تلاش شد با اجرای سیاست دهک بندی، مسیر هدفمندسازی یارانه ها اصلاح شود، اما این اصلاحات نیز به دلیل نبود اطلاعات دقیق و جامع از وضعیت دارایی و درآمد خانوارها، به طور کامل محقق نشد.

در این دوره، حذف یارانه ها بیشتر به صورت محدود و بعضاً تصادفی انجام شد و همچنان برخی خانوارهای پردرآمد یارانه نقدی دریافت می کردند و در مقابل، شماری از خانوارهای متوسط و حتی کم درآمد، از فهرست یارانه بگیران حذف شدند.

یکی از نقدهایی که همواره به دهک بندی یارانه بگیران وارد است، نبود معیارهای درست برای گروه بندی افراد جامعه است و دهک بندی ها باید بر اساس دارایی های واقعی افراد صورت بگیرد نه تنها درآمد ماهیانه.

یکی از اهداف هدفمندسازی یارانه ها تخصیص بخشی از درآمدها به بخش تولید بود که در عمل این اتفاق رخ نداد و وجود کسری بودجه باعث شد تا در اکثر مواقع درآمدها تنها به پرداخت نقدی یارانه ها اختصاص یابد.

یارانه های نقدی دیگر مثل سال های اول اثرگذاری لازم را بر معیشت مردم به ویژه کارگران ندارد و پرداخت نقدی یارانه ها طی بیش از دو دهه گذشته نتوانسته کمک قابل توجهی به بهبود معیشت کند.

در حال حاضر تورم کشور بیش از 41 درصد است و زمانی که هدفمندسازی یارانه ها در سال 1388 اجرایی شد، تورم کشور نزدیک به 11 درصد بود.

در سال 1388 هر فرد با 45 هزار تومان یارانه می توانست 5.5 کیلوگرم گوشت گوسفندی خریداری کند، اما امسال امکان خرید نیم کیلو گوشت گوسفندی با مبلغ 300 تا 400 هزار تومان وجود ندارد.

طبق پیش بینی ها روند اصلاحات این طرح تا سال 1405 و احتمالا 1406 ادامه خواهد داشت تا منابع را کارآمدتر به گروه های هدف واقعی اختصاص دهند.