تهران 27هزارو 631 ساختمان پرخطر دارد؛ این را آخرین داده های سازمان آتش نشانی و رصد ساختمان های شهر از نظر ایمنی مقابل حریق مشخص کرده است.

به گزارش شرق، از سوی دیگر، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز با همکاری 9 دستگاه دیگر، حدود 16 هزار ساختمان بلند و مهم را از نظر ایمنی سازه ارزیابی کرده که تا امروز وضعیت حدود 9 هزار ساختمان، ثبت میزان مخاطره شده و در دسته بندی های ایمنِ مشروط تا ناایمنِ با خطر زیاد، قرار داده است.

اینها در حالی است که تهران از جهات مختلف در سایه خطر زیست می کند. تغییرات اقلیمی و مدیریت ناصحیح منابع آبی، وجود مخاطرات طبیعی مثل سیل، زلزله و فرونشست زمین را افزایش داده است. وجود گسل های متعدد شهر تهران نیز عامل دیگری است که باعث شده همواره کارشناسان درباره بروز زلزله در پایتخت هشدار بدهند.

اما از سوی دیگر، تجربه جنگ 12روزه، بیش از همیشه نشان داد که ایمنی ساختمان ها نه دستورالعملی دست وپاگیر برای ساخت وساز، بلکه امری حیاتی است. در شرایطی که مراکز مرتبط، سالانه گزارش های تکان دهنده ای از وضعیت ایمنی ساختمان های شهر می دهند، اما بحران های احتمالی پیش رو در ساحت مدیریتی چندان جدی به نظر نمی رسند.

بازدید 81هزارو 827 ساختمان، نتایج هولناکی را مقابل چشمان شهروندان تهرانی قرار داده است؛ 27هزارو 631 ساختمان در رده ساختمان های پرخطر، 50هزارو 858 ساختمان در رده میان خطر و سه هزارو 248 ساختمان در رده کم خطر، به علاوه 54 ساختمان با وضعیت بحرانی.

این، بخشی از نتایج پایش سازمان آتش نشانی است که اواسط پاییز سال جاری از شرایط ساختمان های پایتخت منتشر شد؛ رصدی که امنیت ساختمان های تهران را فقط در برابر حریق مشخص می کند.

مهدی بابایی، رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران، آبان ماه امسال پس از انتظار گزارش سازمان آتش نشانی درباره وضعیت بیمارستان های موجود در این فهرست گفت: بیمارستان های امام خمینی، شهدای یافت آباد، سینا و رسول اکرم به دلیل قدمت بالا در فهرست ساختمان های بحرانی قرار دارند و به بازسازی نیازمندند. ایمنی بیمارستان ها اهمیت بسیار بالایی دارد، چراکه نقاط حساسی هستند و باید در اولویت ایمن سازی قرار بگیرند. در این راستا باید هرچه سریع تر موارد ناایمنی آن ها رفع شود .

پ ، پرستار یکی از این بیمارستان هاست و در گفت وگویی با تأکید بر اینکه به نظر نمی رسد کار جدی در این زمینه انجام شود، از حالا نگران خطراتی مانند جنگ و زلزله است: چند وقت پیش اعلام کردند که بیمارستان ما جزء بیمارستان های خطرناک است. می گویند ناایمن است و شرایط خوبی ندارد؛ یعنی هم آتش نشانی این را تأیید کرده و هم سازمان مدیریت بحران. البته نیازی به این کارها هم نبود. یک نفر در این بیمارستان راه برود هم متوجه اوضاع وخیم ما می شود. همه چیز فرسوده است؛ از در و دیوار گرفته تا لوازم و تجهیزات پزشکی. بعید است که کسی بتواند به این سادگی ها کاری از پیش ببرد. حالا تصور کنید چیزی شبیه جنگ خردادماه تکرار شود، یا نه اصلا زلزله بیاید .

او می گوید پیشرفت کارها در بیمارستانی که او کار می کند، بسیار ضعیف است: من بیمارستان های دیگری را هم می شناسم که در این فهرست قرار داشتند و تخلیه شدند، اما بیمارستان ما پیشرفت خاصی نداشته است. حالا نمی دانم چه کسی پیگیری نمی کند اما موضوع مهم این است که بیمارستان ها یکی از مهم ترین مراکز هستند. امنیت آن ها هم باید در اولولیت قرار گیرد .

از دیگر مراکز درخورتوجه که فهرست پرخطرهای زیادی نیز داشتند، مدارس بود. از مجموع شش هزارو 420 مدرسه که شامل هزارو 504 مهدکودک و پیش دبستانی، دوهزارو 50 مدرسه ابتدایی، دوهزارو 383 مدرسه متوسطه فنی و حرفه ای و کار و دانش و 88 مدرسه کودکان استثنایی و متوسطه استثنایی (دوهزارو 913 مدرسه غیردولتی و سه هزارو 129 دولتی) می شود، تاکنون 43 پرونده تشکیل شده و فقط سه مورد به تأییدیه نهایی رسیده اند؛ یعنی فقط سه مدرسه پایتخت از این فهرست تأیید نهایی را کسب کردند.

ما همان روزها در گزارشی مجزا به این موضوع پرداختیم و حتی از مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران نیز ماجرا را پیگیر شدیم اما پاسخ عباس زارع این بود که آمارها تفسیرپذیر است: آمار آتش نشانی نیازمند تفسیر دقیق تری است. موضوع ایمنی مدارس ابعاد گسترده ای دارد و دریافت تأییدیه نهایی آتش نشانی فقط یکی از مراحل فرایند ایمن سازی است. درحال حاضر بخش درخورتوجهی از مدارس تهران دارای سیستم های ایمنی فعال، مقاوم سازی سازه ای و تجهیزات ایمنی استاندارد هستند، اما ممکن است در فرایند اداری دریافت گواهی نهایی، برخی موارد مستندسازی یا تکمیل پرونده در حال انجام باشد. اداره کل نوسازی مدارس استان تهران در سال های اخیر با جدیت موضوع ایمنی و استحکام بناها را دنبال کرده و با همکاری شهرداری تهران و سازمان آتش نشانی، پروژه های متعددی در زمینه بهسازی، مقاوم سازی و حذف مدارس فرسوده را در دستور کار دارد؛ بنابراین جای نگرانی نیست .

در همین فضای آموزشی، خوابگاه ها هم ازجمله نقاط حساس محسوب می شوند. خوابگاه دانشگاه شریعتی (واقع در بزرگراه شهید تندگویان، خیابان میثاق جنوبی) و خوابگاه دانشگاه شاهد (واقع در اتوبان خلیج فارس، نرسیده به عوارضی تهران-قم) جزء ساختمان های بحرانی فهرست آتش نشانی بودند؛ موضوعی که ساکنان این خوابگاه را نگران کرده است.

ز که دانشجوی سال دوم است، با اشاره به هزینه زندگی در خوابگاه می گوید: دوره های گذشته زندگی خوابگاهی سرشار از خاطرات شیرین بود. قدیمی ها که تعریف می کنند، آدم باورش نمی شود که آن ها هم خوابگاه را دیده اند و ما هم در خوابگاه به سر می بریم. خدماتی که به ما به عنوان دانشجو نمی دهند هیچ، اوضاع خوابگاه هم به نحوی است که هر لحظه حس می کنید می خواهد فرو بریزد .

بابایی نیز دو هفته پیش در صحن شورای شهر و در تذکر پیش از دستور خود به این موضوع اشاره کرده و گفته بود: دادستانی تهران حدود 200 خوابگاه را به آتش نشانی اعلام کرده است تا آتش نشانی این تعداد را مورد رصد و پایش قرار دهد. از وزارتخانه متبوع انتظار داریم درباره این مسئله پیگیری و توجه جدی صورت بگیرد. شاخص ایمنی در برنامه چهارساله یک چهارم بوده است؛ در این برنامه 445 شاخص وجود داشت که 94 شاخص آن در حوزه ایمنی بود و می توانم بگویم مشعشع ترین دوره در حوزه توجه به ایمنی است .

کامران عبدولی، سرپرست معاونت حفاظت و پیشگیری حریق سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در شرح اقدامات این سازمان می گوید: در این حوزه کاملا به عنوان یک نهاد اخباردهنده و تذکردهنده ورود می کند. اینکه اقدام علمی رخ بدهد یا خیر، اساسا در حیطه کاری و اختیاری ما نیست. با وجود این، ما و همکارانمان همیشه دنبال روزنه ای بوده ایم تا بتوانیم بیشتر و بهتر تأثیرگذار باشیم و در میدان عمل کنار امنیت مردم باشیم. تا به همین امروز هم توانسته ایم 129 مورد ساختمان ناایمن با وضعیت بحرانی را به 54 مورد برسانیم. حتی ذی نفعان را هم پای کار آورده ایم، اما همه کارها را هم نمی توانیم به تنهایی انجام دهیم .

او با اشار به موانع پیش رو توضیح می دهد: به طور مثال همین حالا 12 مورد از این 54 ساختمان، مسکونی هستند. برخی از آن ها در محله شهر ری قرار دارند که ایمن سازی شان هم صفر است. شما وارد ساختمان می شوید و می بینید که به طور مثال همسایه های آن ساختمان درباره پرداخت شارژ هم مسئله دارند. آن وقت چطور آتش نشانی به تنهایی از پس معضل ایمن سازی آن ها بربیاید؟ .

عبدولی موردی دیگر در منطقه 16 را مثال می زند: مثلا ساختمانی داشتیم در منطقه 16 که رسانه ای هم شد. دادستان ورود کرد تا سند را تحویل مردم بدهد. یعنی تا پای گرفتن حکم دادستانی هم پیش می رویم اما هر مکانی مختصات خودش را دارد که سازمان ما یا شهرداری به تنهایی نمی تواند معضل آن را برطرف کند .

یکی از مکان هایی که دشواری ورود و بررسی آن ها زیاد است، مراکز دولتی هستند: همین بیمارستان ها یا مراکز دولتی مثل دانشگاه که شما به آن اشاره می کنید هم ما ورود کرده ایم. تذکر داده ایم و بارها حساسیت های پیرامونی شان را برشمردیم. اما ما که نمی توانیم حکم تعطیلی برایشان صادر کنیم. یک بوروکراسی پیچیده در این زمینه وجود دارد که نیازمندی همکاری و تعامل سایر نهادها را برجسته می کند. سازمان داوطلب می شود تا با هزینه خودش مشاوره ایمن سازی بدهد چون نگاه غیرانتفاعی است و هدف اصلی، ارتقای ایمنی شهر است .

عبدولی می گوید وقتی متولیان موازی کاری کنند، رسیدن به یک هدف دشوار می شود: شما تصور کنید که ما بارها نسبت به ناایمن بودن بخش های قابل توجهی از بازار تهران هشدار داده ایم. پنج سال است که طرحش را هم ارسال کرده ایم اما به جایی نمی رسد. در زمینه فرهنگ سازی و آموزش هم خیلی تلاش می کنیم اما همان طور که گفتم به تنهایی نمی توانیم در این زمینه تغییر بنیادین ایجاد کنیم.

همین حالا مسئله ایمنی، متولیان زیادی دارد؛ از پدافند غیرعامل گرفته تا سازمان مدیریت بحران، هلال احمر، سازمان مهندسی، سازمان نوسازی و برخی نهادهای امنیتی. در شرایط عادی همه پاسخ گو هستند، ولی به محض اینکه حادثه ای رخ می دهد، آتش نشانی نخستین ارگانی است که وارد عمل می شود و تأسف برانگیز آنجاست که در نهایت هم مؤاخذه می شود.

با اینکه اختیار عمل محدودی دارد اما انتظارات از سازمان آتش نشانی بالاست. این میزان موازی کاری در این حوزه باید از بین برود تا متولی اصلی با اختیار عمل خود بتواند موانع موجود را پشت سر گذاشته و گام جدی تری در زمینه ایمنی شهر بردارد .

اما فهرست آتش نشانی همه ماجرای ایمنی ساختمان های تهران نیست. سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز ساختمان ها را از نظر ایمنی سازه بررسی می کند؛ یعنی درست همان جایی که با وقوع مخاطره طبیعی همچون زلزله مواجه است. این سازمان نیز طی تفاهم نامه ای که 9 دستگاه دیگر از جمله وزارت راه و شهرسازی، نظام مهندسی، معاونت فنی و عمرانی شهرداری، فاوای (سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات) شهرداری، وزارت کار و… انجام داده است، تا به حال حدود 16 هزار ساختمان بلند و مهم را ثبت کرده و درباره وضعیت حدود 9 هزار ساختمان نیز ثبت سطح مخاطره شده که البته داده های این ارزیابی تا به حال در اختیار رسانه ها قرار نگرفته است.

علی شریفی ، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران با اشاره به این ارزیابی که از دو سال پیش آغاز شده است، می گوید: در قانون مدیریت بحران، ماده 14 به تشریح وظایف درباره ساختمان ها پرداخته است. بند ض این قانون، درباره ایمنی ساختمان ها در مقابل یک سری مخاطرات است که وزارت مسکن و شهرسازی هم دراین باره تفاهم نامه هایی امضا کرده است. از بخش تفاهم نامه با مرکز تحقیقات، بخش حریق بر عهده سازمان آتش نشانی و بخش ایمنی مقابل زلزله با ماست.

از آنجایی که بخش ایمنی سازه در مقابل زلزله از همه برای ما مهم تر است، با مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی قراردادی بستیم که به ارزیابی ساختمان های بلند و مهم بپردازند. پروژه ای که دو سالی می شود که در جریان است و تا به حال 16 هزار ساختمان ارزیابی شده اند و گزارش حدود 9 هزار ساختمان به دست ما رسیده که در چهار سطح دسته بندی شده اند. سطح A، ساختمان های ایمن مشروط، سطح B، ساختمان های ناایمن با خطر کم، سطح C، ساختمان های ناایمن با خطر زیاد و سطح D، ساختمان های ناایمن با خطر زیادی است که حتما باید تخریب و نوسازی شوند .

او با اشاره به اسامی برخی از بیمارستان ها که در این ارزیابی ثبت شدند، ادامه می دهد: پیرو همین طرح، چندین ساختمان مهم از جمله بیمارستان رسول اکرم، بوعلی، فجر و لولاگر و یا مرکز تجارت جهانی میدان فردوسی، اقدامات قابل توجهی انجام داده اند و برخی حتی عملیات تخلیه و نوسازی را هم آغاز کرده اند .

شریفی با تفکیک ابعاد مختلف بحران درباره جنگ و مخاطرات طبیعی توضیح می دهد: قانون مدیریت بحران کشور مصوب سال 98، مخاطرات اجتماعی که در حوزه امنیتی و انتظامی باشند را در حوزه کاری بحران دسته بندی نمی کند. به خاطر اینکه تصمیم گیری در این زمینه هم مسئولیت های خاص خودش را دارد. به این معنا که شما تصور کنید که نیاز به تخلیه در شرایط اضطرار وجود دارد. به این منظور، اگر زلزله رخ داده باشد، مردم باید از خانه خارج شوند و در فضای باز ساکن شوند.

اگر سیل رخ دهد باید به طبقات بالا بروند و اگر جنگ رخ دهد باید زیر زمین بروند. در معاونت پیشگیری و کاهش خطر، سیل و زلزله مدنظر قرار می گیرد و ارزیابی ساختمان ها هم بر همین اساس، مبتنی بر وضعیت سازه است. قطعا که در جنگ اگر سازه مقاوم تر باشد و محیطی در اطراف محل سکونت افراد مورد حمله قرار گیرد، میزان خسارت و آسیب پایین می آید.

به همین جنگ 12روزه هم که نگاه کنید، متوجه خواهید شد که برخی منازل که استحکام سازه ای بهتری داشتند، کمتر هم آسیب دیدند. البته در همین ستاد بحران هم معاونت پدافند غیرعامل هم وجود دارد که به موضوعاتی چون پناهگاه و آمادگی مربوط به جنگ ورود می کند .

به گفته او، البته در قانون مقررات ساختمان نیز به مسئله بروز جنگ اشاره شده است: مبحث 21 قانون مقررات ساختمان به برخی از موارد مرتبط با جنگ اشاره می کند. یکی از آن موارد لزوم وجود فضای امن در ساختمان هاست که بر همین اساس هم وجود پاگردهای امن در برخی از ساختمان ها مورد توجه ویژه قرار می گیرد. موضوع بعدی اشاره به مصالح ترکش شونده است.

مصالحی شبیه به شیشه که در شرایط جنگی خودش در نقش ترکش عمل می کند. حتی در فضای شهری هم تلاش می شود که در ایستگاه های اتوبوس مثلا به جای شیشه خالص از لمینیت سکوریت استفاده شود. حریم آوار هم از جمله موارد مهمی است که به ویژه درباره ساختمان های بلندمرتبه بسیار بر آن تأکید می شود. اینکه اندازه یک دوم ارتفاع ساختمان با معبر فاصله وجود داشته باشد که در صورت ریزش، آسیب کمتری به عابران ایجاد شود و خیابان بسته نشود .

معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران، در پایان ضرورت مدیریت یکپارچه شهری را یکی از اصلی ترین روش ها برای مدیریت بهتر شرایط اضطرار معرفی می کند: نبود مدیریت یکپارچه شهری یکی از نقاط ضعف جدی است که ما در شرایط بحرانی با آن مواجه می شویم. شما تصور کنید که شهرداری مدیر خودش را دارد، اداره آب و گاز و برق هم هرکدام جداگانه مدیریت می شوند. در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا در حال حاضر، شهرداری تصمیم گیرنده همه این ارگان هاست و چنین فضای یکپارچه ای در شرایط بحرانی بسیار برای تصمیم گیری حیاتی است و سرعت عمل را بالا می برد.

در واقع وجود نهادهایی که به طور موازی در یک حوزه نقش دارند، باعث تقسیم وظایف نمی شود. سازمان هواشناسی، پژوهشگاه زلزله، ما در ستاد بحران، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی و چندین نهاد دیگر فقط در موضوع زلزله نقش دارند. در حالی که زلزله یک مخاطره زمین شناسی است اما فرونشست و تنش آبی هم از منشأهای آن محسوب می شود. روشن است که موضوع تا چه اندازه بین نهادی است و همین هم دشواری هایی را در شرایط بحران ایجاد می کند .