فرارو- عبدالحلیم قندیل کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه در روزنامه القدس العربی

به نقل از روزنامه القدس العربی، به نظر نمی رسد منطقه در آستانه آرام شدن باشد یا توافقات ابراهیم بتواند به وضعیت موجود ثبات ببخشد. برخلاف آن خوش بینی ها، محتمل تر این است که 2026 با موجی از جنگ های تازه و جنگ های ازسرگرفته شده تعریف شود؛ زنجیره ای که از مشرق عربی آغاز می شود (از فلسطین و لبنان تا سوریه و عراق) و حتی می تواند تا مرزهای ایران هم کشیده شود. دلیلش هم روشن است: اسراییل در این جنگ ها به پیروزی واقعی نرسید؛ نه به اهداف اصلی اش از 7 اکتبر 2023 تاکنون دست یافت، نه خاورمیانه جدید مورد نظرش را ساخت، نه بازدارندگی اش را آن گونه احیا کرد که مانع جنگ های بعدی شود، و نه حتی یک جنگ را با تسلیم کامل دشمن به پایان رساند.

حتی پس از آتش بس در غزه و لبنان هم شعله های جنگ خاموش نشد؛ فقط از تندی اش کاسته شد. با این حال، صحنه بیش از آنکه شبیه پایان درگیری باشد، به درگیری های یک طرفه ای شبیه است که محور اصلی آن رژیم اشغالگر بود. بر اساس برخی گزارش ها، اسراییل آتش بس لبنان را نزدیک به 7000 بار نقض کرد و آتش بس غزه که چند هفته پیش اعلام شده بود را بیش از 1000 بار زیر پا گذاشت. در سوریه هم دشمن دست به نقض هایی زد که اغلب بی پاسخ ماند؛ جز چند واکنش محدود که شاخص ترینشان در روستای بیت جن و مقاومت مردمی آن رقم خورد. این ها در حالی رخ داد که اسراییل بیش از یک سال سوریه را زیر بمباران سنگین گرفت، بارها دست به یورش زمینی زد و حتی تا قلب دمشق هم پیشروی کرد.

هم زمان، با هزاران حمله هوایی، سلاح ها و پایگاه های ارتش سوریه را نابود کرد و بخش هایی از جنوب سوریه را هم مستقیم گرفت و به جولان اشغالی اضافه کرد؛ مناطقی که حتی در کمترین برآورد، مساحتشان بیش از دو برابر غزه گفته می شود. علاوه بر آن، گفته می شود نفوذ و حضور مستقیم و نیابتی اسراییل، بر مساحتی بیش از دو برابر کل لبنان هم سایه انداخته است.

در فلسطین که نزدیک به هشتاد سال است مرکز یک درگیری خونین و پیوسته بوده، هنوز نشانه ای از پایان جنگ دیده نمی شود؛ و این فقط مربوط به غزه نیست. در غزه، جنگی که نویسنده آن را نسل کشی انسان و سنگ و درخت می نامد، مثل قبلِ بیش از دو ماه پیش ادامه ندارد، اما با این حال تا امروز حدود پانصد فلسطینی دیگر شهید شده اند. ترور فرماندهان مقاومت هم متوقف نشده و نمونه اش ترور شهید رائد سعد است.

از طرف دیگر، اسراییل اجازه نداده کمک های امدادیِ توافق شده در مرحله اول طرح دونالد ترامپ، آن طور که باید وارد غزه شود. مجموع کمک های غذایی و دارویی که اجازه داده شده، حتی به یک چهارمِ مقدارِ توافق شده هم نرسیده است. گذرگاه رفح هم بسته مانده است. در همین حال، اسراییل حضور مستقیم خود را در بخش بزرگی از غزه حفظ کرده است: ابتدا گفته می شود 53 درصدِ غزه پشتِ خط زرد زیر اشغال مستقیم مانده بود، اما اسراییل این خط را به سمت غرب جابه جا کرد و حضور نظامی اش را تا 60 درصدِ کل مساحت غزه گسترش داد.

در کنار این ها، اسراییل حمایت از گروه های مسلحِ را هم افزایش داده است. حالا از گروه های تازه ای نام برده می شود: مثل باند حسام الأسطل در شرق خان یونس و رامی حلس و اشرف المنسی و دیگران در شرق شهر غزه و شمال آن. اسراییل همچنین هزاران ساختمانِ باقی مانده را هم خراب کرده و اجازه ورود صدها هزار چادر و خانه پیش ساخته را نداده است. نتیجه این شده که زندگی مردم غزه به یک جهنمِ تمام نشدنی تبدیل شود. با شروع زمستان، فاجعه روشن تر شد: سیلاب ها و موج های هوای بد، چادرهای فرسوده آوارگان را نابود کرد و سالمندان و نوزادان به خاطر سرمای شدید و بیماری هایش جان دادند.

نویسنده این وضعیت را ادامه همان کشتارهای گسترده می داند که بیش از یک چهارم میلیون فلسطینی را کشته یا زخمی کرده است. به همین دلیل، نشانه ها بیشتر به سمت ازسرگیری جنگ می رود؛ حتی اگر حماس و گروه های همسو تا امروز پاسخ نداده باشند. حتی تلاش برای رفتن به مرحله دوم طرح ترامپ هم تضمینی ایجاد نکرده است؛ مرحله ای که رییس جمهور آمریکا می خواهد نتانیاهو و دولتش را به اجرای شروط اعلام شده اش قانع کند، اما رسیدن به آن آسان و در دسترس به نظر نمی رسد.

در لبنان مثل کرانه باختری و قدس، جنگ های یک طرفه اسراییل متوقف نشده است. در کرانه باختری، جنگی که نویسنده آن را نسل کشی می نامد، در شهرها و اردوگاه ها ادامه دارد؛ به خصوص در شمال کرانه، جایی که بولدوزرها وارد شده اند، مردم را تخلیه می کنند و هزاران خانه و ساختمان را منفجر می کنند. هم زمان، حمله های ارتش اسراییل و شهرک نشینان علیه مردم عادی فلسطینی بیشتر شده است. فلسطینی ها پشت بیش از هزار ایست وبازرسی گیر افتاده اند و در محصورگاه ها زندگی می کنند. تقریباً هر روز چند شهید جدید ثبت می شود و بازداشت ها هم ادامه دارد؛ تا جایی که تعداد زندانیان فلسطینی از ده هزار نفر هم عبور کرده است.

در کنار این ها، ده ها هزار نفر مجبور به کوچ شده اند، اردوگاه های ویران شده را رها کرده اند، فصل برداشت زیتون به میدان خشونت و خون تبدیل شده و ساخت شهرک های جدید هم گسترده تر شده است. نویسنده می گوید چیزی شبیه همین روند در جنوب سوریه هم در جریان است.

در جنوب لبنان نیز وضعیت مشابهی شکل گرفته است. گفته می شود یک کمربند امنیتی پیوسته ایجاد شده که با ارتفاعات و دامنه های جبل الشیخ در جنوب سوریه ارتباط دارد. در ابتدای مرحله ای که بیش از یک سال پیش توافق توقف عملیات خصمانه در لبنان نامیده شد، نیروهای اسراییلی پنج نقطه راهبردی مهم را داخل مرز لبنان، نزدیک شمال فلسطین اشغالی، در اختیار گرفتند. بعداً نقاط دیگری هم اضافه شد و گفته می شود امروز مجموع آن ها به هشت نقطه رسیده است. در مقابل، تلاش های دیپلماتیک دولت لبنان عملاً جلو نرفته است؛ با اینکه رییس جمهور و دولت تصمیم گرفتند یک نماینده دیپلماتیک غیرنظامی را به هیئت نظامی لبنان در جلسات کمیته مکانیزم اضافه کنند؛ کمیته ای که یک ژنرال آمریکایی ریاست آن را بر عهده دارد.

در طرف مقابل، هیچ نشانه ای از تمایل به درگیری با اشغالگران دیده نمی شود. کاری که می کنند بیشتر محدود به شکایت و درخواست کمک از چیزی است که جامعه بین المللی می نامند. در همین زمان، مقاومت مردمی عملاً تا اطلاع ثانوی ساکت مانده و گروه های مقاومت بیشتر روی یک موضوع تمرکز کرده اند: اینکه سلاحشان را تحویل ندهند و خلع سلاح را نپذیرند.

حزب الله حاضر نیست خارج از منطقه جنوب رود لیطانی سلاحش را کنار بگذارد. حماس و گروه های همسو هم اصلِ خلع سلاح را از همان ابتدا رد می کنند و می گویند تا وقتی اشغال وجود دارد، مقاومت مسلحانه هم باقی می ماند. آن ها تأکید می کنند سلاح را فقط به دولت یک کشور مستقل فلسطینی تحویل می دهند؛ اگر روزی چنین دولتی تشکیل شود.

به همین دلیل، خلع سلاح در غزه کار ساده ای نیست و برای هیچ طرفی هم واقعاً در دسترس به نظر نمی رسد. واشنگتن فکر می کند مأموریتی که در طرح ترامپ آمده، می تواند توسط نیروی ثبات بین المللی به فرماندهی یک ژنرال آمریکایی انجام شود. اما کشورهایی که قرار است در این نیرو حضور داشته باشند، چندان مشتاق نیستند وارد درگیری با حماس و گروه های همسو شوند. بعضی ها به جای خلع سلاح، پیشنهادهایی مثل منجمد کردن داوطلبانه سلاح یا تحویل دادن سلاح به شکل امانتِ زمان دار را مطرح می کنند.

در مقابل، نتانیاهو مسئله را فقط از یک زاویه می بیند: خلع سلاح کامل غزه. او می گوید اسراییل تا زمانی که حماس و گروه های همسو خلع سلاح نشوند، خروج از غزه را کامل نمی کند. او حتی می گوید ارتش اسراییل آماده انجام همین کار است؛ کاری که به گفته نویسنده، اسراییل در بیش از دو سال جنگ نتوانست انجام دهد.

همه این ها اجرای کامل توافق غزه را تهدید می کند و می تواند هر لحظه زمینه بازگشت جنگ را فراهم کند. هم زمان، نشانه ها به سمت خطر یک یورش بزرگ و فراگیر در لبنان هم می رود؛ با این ادعا که دولت لبنان نتوانسته حزب الله را خلع سلاح کند و اسراییل باید خودش عملیات نابودی سلاح را انجام دهد. نویسنده می گوید برخی طرف های عربِ دارای پولِ زیاد، آمادگی دارند این عملیات را با میلیاردها دلار تأمین مالی کنند؛ موضوعی که ترامپ هم در اظهارات تازه اش به آن اشاره کرده و گفته برخی بازیگران خاورمیانه می خواهند برای کمک به خلع سلاح مقاومت، وارد عمل شوند.

خلاصه حرف این است که جنگ های شدیدتر و گسترده تر در راه است؛ نه فقط در فلسطین و لبنان، بلکه حتی در سوریه. نویسنده می گوید اسراییل حاضر نیست با دولت سوریه توافق امنیتی امضا کند و به دنبال جنگی است که نفوذ امنیتی مستقیمش را از جنوب سوریه تا دمشق و از جنوب لبنان تا بیروت گسترش دهد. هدف نهایی هم این است که تمام سوریه و تمام لبنان به یک منطقه امنیتی وابسته به اسراییل تبدیل شود. روشن است که چنین هدفی بدون جنگ های جدید و پرشدت به دست نمی آید؛ جنگ هایی که ممکن است طی چند هفته یا چند ماه آینده شروع شود و حتی شعله هایش به یمن و عراق هم برسد، با این بهانه که آنجا گروه های نزدیک به ایران حضور دارند.

نویسنده می گوید ممکن است برنامه های مشترک آمریکا و اسراییل حتی فراتر از این باشد و در نهایت، یک جنگ تازه برای تسویه حساب با خود ایران را هم شاهد باشیم. دلیلش این است که جنگ دوازده روزه به یک وضعیت بلاتکلیف ختم شد و به گفته نویسنده، نه آمریکا و نه اسراییل تقریباً به هیچ کدام از اهداف اعلام شده شان نرسیدند: نه برنامه هسته ای ایران نابود شد (برخلاف ادعای ترامپ)، نه برنامه موشکی ایران از کار افتاد و نه تهران قدرت بازدارندگی اش را از دست داد. نویسنده تاکید می کند که ایران برای جنگ بعدی آماده تر شده، دفاع هوایی اش را با همکاری فعال روسیه و چین تقویت کرده و مذاکرات با آمریکا و اروپا هم کاملاً به بن بست رسیده است.