در حالی که دولت سیزدهم طی سال های گذشته بارها از خودکفایی در تولید کاغذ به عنوان یکی از دستاوردهای فرهنگی خود نام برده، واقعیت بازار نشر و مطبوعات تصویری کاملاً متفاوت ارائه می دهد؛ تصویری که در آن، وعده های رسمی نه تنها به ثبات نرسیده اند، بلکه فشار مضاعفی بر بدنه نحیف نشر و رسانه وارد کرده اند. از اعلام راه اندازی خطوط تولید کاغذ داخلی تا تأکید بر کاهش وابستگی به واردات، گفتمان رسمی دولت سیزدهم بر عبور از بحران کاغذ استوار بود. این گفتمان، بارها در قالب مصاحبه ها، گزارش ها و نشست های رسمی تکرار شد؛ اما آنچه کمتر گفته شد، فاصله عمیق میان این ادعاها و وضعیت واقعی بازار بود.

به گزارش فرارو، گزارش های رسمی از افزایش ظرفیت تولید سخن می گویند، اما بازار نشر با کمبود، نوسان قیمت و نبود دسترسی پایدار به کاغذ مواجه است. تناقض دقیقاً از همین جا آغاز می شود: اگر خودکفایی محقق شده، چرا ناشران و مطبوعات هنوز درگیر تأمین ابتدایی ترین ماده تولید خود هستند؟ وناشران مستقل، مطبوعات محلی و رسانه های غیردولتی، نخستین قربانیان سیاست های نیمه کاره کاغذ بوده اند.

افزایش هزینه تولید، کاهش تیراژ، تعویق انتشار و در مواردی توقف کامل فعالیت، پیامد مستقیم سیاستی است که تولید را برجسته کرد اما زنجیره مصرف را نادیده گرفت. در عمل، کاغذ تولید داخل یا به موقع به دست مصرف کننده فرهنگی نرسیده، یا با قیمتی عرضه شده که تفاوت چندانی با نمونه وارداتی نداشته است. نتیجه، حذف تدریجی بازیگران کوچک و تمرکز منابع در دست ناشران و رسانه های برخوردار بوده؛ روندی که مستقیماً با شعار عدالت فرهنگی در تضاد است.

بیشترین آسیب، نه متوجه بنگاه های بزرگ، بلکه متوجه نشریات محلی و منطقه ای، ناشران کودک و آموزشی و رسانه های مستقل با تیراژ محدود قرار گرفته است. این گروه ها نه توان خرید انبوه دارند و نه دسترسی مستقیم به کانال های توزیع. برای آن ها، خودکفایی کاغذ به جای کاهش هزینه، به افزایش ریسک بقا تبدیل شده است.

مسئله کاغذ در دولت سیزدهم، صرفاً یک مشکل صنعتی یا اقتصادی نیست؛ بلکه نمونه ای روشن از سیاست گذاری بدون پیوست اجرایی است. تولید، بدون تضمین توزیع عادلانه، قیمت گذاری شفاف و حمایت هدفمند، بیش از آنکه دستاورد باشد، یک نمایش آماری است.

بررسی داده های ارائه شده در گزارش پیوست نشان می دهد شکاف میان روایت رسمی خودکفایی کاغذ و واقعیت بازار، نه در سطح شعار، بلکه در اعداد و شاخص های میدانی قابل ردیابی است. در بازه ای که ظرفیت تولید کاغذ داخلی در گزارش ها افزایش یافته و تثبیت شده توصیف می شود، بازار نشر با افزایش مستمر قیمت کاغذ مصرفی مواجه بوده است. این افزایش نه مقطعی، بلکه پی درپی و انباشتی بوده؛ به گونه ای که هزینه تأمین کاغذ برای ناشران و مطبوعات، نسبت به پیش از اعلام خودکفایی، رشد معنادار داشته است داده های گزارش نشان می دهد: تیراژ متوسط کتاب ها کاهش یافته، در حالی که سیاست رسمی مدعی بهبود زیرساخت تولید بوده است.

تعداد عناوین منتشرشده در برخی حوزه ها ثابت مانده یا کاهش داشته، نه افزایش و فاصله قیمت کاغذ داخلی با وارداتی به گونه ای نبوده که بتواند مزیت رقابتی واقعی ایجاد کند. این یعنی شاخص کلیدی موفقیت سیاست کاغذ—یعنی کاهش هزینه تولید فرهنگی —در عمل محقق نشده است. بر اساس داده های مندرج در گزارش، بیشترین فشار عددی متوجه مطبوعات بوده است. افزایش هزینه کاغذ، سهم قابل توجهی از هزینه کل انتشار را بلعیده و باعث شده: برخی نشریات، دوره انتشار خود را کاهش دهند. برخی دیگر، تعداد صفحات را کم کنند و بخشی، عملاً از چرخه انتشار خارج شوند این روند، به ویژه در مطبوعات محلی و کم تیراژ شدیدتر بوده است؛ جایی که حتی افزایش محدود قیمت کاغذ، تعادل اقتصادی را بر هم می زند.

اگر خودکفایی به درستی عمل می کرد، باید حداقل سه نشانه عددی در بازار دیده می شد: کاهش پایدار قیمت کاغذ، افزایش تیراژ متوسط و ثبات یا رشد تعداد نشریات فعال؛ اما داده های گزارش نشان می دهد هیچ کدام از این سه شاخص به طور هم زمان محقق نشده اند. این دقیقاً همان نقطه ای است که خودکفایی از یک سیاست اجرایی، به یک برچسب آماری تقلیل پیدا می کند. عددها نشان می دهند مسئله کاغذ در دولت سیزدهم، بحران کمبود تولید نیست؛ بحران دسترسی، قیمت و توزیع است. خودکفایی، اگر صرفاً در سطح کارخانه و گزارش باقی بماند، در بازار نشر نه تنها مسئله ای را حل نمی کند، بلکه هزینه ها را به ضعیف ترین حلقه زنجیره منتقل می کند.

سخن آخر اینکه بررسی شرایط بازار در ماه های اخیر نیز نشان می دهد مشکلات ساختاری حوزه کاغذ همچنان پاپرجا است و برطرف نشده است. فعالان نشر از تداوم نوسان قیمت، دشواری پیش بینی هزینه تولید و نبود اطمینان نسبت به تامین مستمر کاغذ خبر می دهند. وضعیتی که آسودگی خاطر آنان را سلب و امکان برنامه ریزی میان مدت را برای ناشران و مطبوعات عملا ناممکن کرده است. در چنین شرایطی، خودکفایی کاغذ، مادامی که از سطح کارخانه و گزارش عبور نکند و به بهبود ملموس شاخص های بازار مصرف فرهنگی نینجامد، نه تنها مسئله نشر را حل نمی کند، بلکه فشار آن را به حلقه های ضعیف تر زنجیره منتقل می سازد.