تصاویری که طی روزهای اخیر از بارش باران و برف در بسیاری شهرهای کشور منتشر شد، کورسویی از امید برای بهبود بحران بی آبی بود ولی این طور که کارشناسان حوزه آب و اقلیم می گویند، تاثیر درازمدت خشکسالی و کم بارشی در حدی بوده که این بارش ها تاثیر مثبتی در پرشدگی سدها نخواهد داشت.

به گزارش اعتماد، این هشدار را احد وظیفه؛ رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، اواخر آبان مطرح کرده بود و گفته بود که: 25 درصد از کل بارش سالانه کشور در فصل پاییز اتفاق می افتاد و چون بخش عمده این سهم تاکنون محقق نشده، حتی آذرماه پربارش هم نمی تواند خشکی دو ماه اول پاییز را جبران کند.

وظیفه، زمانی این هشدار را مطرح کرد که طبق گزارش سازمان هواشناسی کشور، بیشترین بارش ها در فاصله اول مهر تا 18 آبان امسال، در سواحل شمالی و استان های گیلان، مازندران و گلستان ثبت شده بود اما نقاطی از جمله جنوب شرق، جنوب غرب، استان های سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و اصفهان، بارش کمتر از 5 میلی متر، استان تهران فقط یک میلی متر، استان آذربایجان شرقی 2 میلی متر، آذربایجان غربی 5 میلی متر، اردبیل 5 میلی متر بارش ثبت کرده بودند و میانگین بارش در این بازه زمانی در کل کشور با کاهش 86.5 درصدی نسبت به بلندمدت، معادل 2.3 میلی متر بود.

همزمان با هشدارهای این مسوول، سازمان هواشناسی کشور هم اعلام کرد که تداوم روند خشکی فعلی، به ویژه در صورت عدم وقوع بارش های موثر تا پایان پاییز، می تواند منجر به بحرانی ترین وضعیت منابع آبی کشور در سال های اخیر شود و البته بحران در منابع آبی، تبعات مخربی در حد بر هم زدن امنیت ملی به دنبال خواهد داشت چون بحران بی آبی و کم بارشی، پیامدهایی چون تشدید فرونشست زمین، آسیب جدی به بخش کشاورزی و به دنبال آن، بروز تهدید جدی برای امنیت غذایی ایجاد خواهد کرد.

بعد از بارش های نیمه آذرماه که در برخی نقاط کشور هم سیل و خرابی به دنبال داشت، سخنگوی صنعت آب گفت که این بارش ها تأثیری در میزان ذخایر آبی نداشته و همچنان بیش از دوسوم سدهای کشور خالی است.

این مقام مسوول در وزارت نیرو، در تشریح بی اثر بودن بارش ها در ترمیم ذخایر آبی گفته بود: میزان بارندگی ثبت شده در تهران تنها 15 میلی متر بوده، در حالی که این استان باید تا این زمان 62 میلی متر بارش دریافت می کرد و تهران با عقب ماندگی 76 درصدی در بارندگی ها مواجه است. استان های اصفهان با 75 درصد، هرمزگان با 98 درصد و بوشهر با 66 درصد و در مجموع 29 استان کشور همچنان با کمبود بارش مواجه اند و استان های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی هم هیچ گونه بارشی دریافت نکرده اند و میزان بارندگی در استان های یزد، خراسان رضوی، خراسان شمالی نیز بسیار ناچیز بوده است.

مدیرکل دفتر اطلاعات و داده های آب کشور هم ظرف روزهای اخیر در تشریح نتایج پس از بارش 47 میلی متری دو هفته پایانی آذر و در فاصله 15 تا 26 آذر ماه جاری در 24 استان کشور گفت که به دنبال فعالیت سامانه های بارشی از نیمه آذرماه، متوسط بارش کشوری نسبت به هفته های پیش از آن حدود 40 میلی متر بهبود داشته و تداوم بارش ها منجر به تولید رواناب و افزایش تراز آب رودخانه ها در برخی استان ها از جمله هرمزگان، بوشهر، فارس و کرمان شده و افزایش مناسبی در پوشش برفی کشور ایجاد کرده ولی با این حال، میانگین پرشدگی سدهای کشور در حال حاضر حدود 33 درصد است که نسبت به سال گذشته حدود 25 درصد کاهش را نشان می دهد.

آخرین گزارش وزارت نیرو درباره ذخایر سدهای مهم کشور هم حاکی از آن است که بارش های نیمه آذر، کمک قابل توجهی به ذخایر سدها نداشته و میزان ورودی تمام سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 1404 تا 29 آذر) در مقایسه با مدت مشابه پارسال حدود یک میلیارد متر مکعب و معادل 19 درصد است.

اگرچه که میزان خروجی سدها، امسال حدود 2 میلیارد متر مکعب و معادل 25 درصد کمتر از مدت مشابه پارسال بوده اما با این حال، میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور در سال جاری، حدود 5 میلیارد متر مکعب و معادل 22 درصد کمتر از پارسال است و این گزارش هم نشان می دهد که با وجود بارش های نیمه آذر، میزان پرشدگی مخازن سدها فقط 34 درصد است.

بخش دیگری از این گزارش، وضعیت موجودی مخزن و درصد پرشدگی و میزان اختلاف با سال قبل سدهای 5گانه استان های تهران و البرز شامل سدهای امیر کبیر، لار، طالقان و لتیان / ماملو است که اعداد این بخش از گزارش، حاکی از وضعیت فوق بحرانی ذخایر سدهای تامین کننده آب شرب و کشاورزی این دو استان است.

طبق این گزارش، تا 29آذر امسال، موجودی مخزن سد امیرکبیر 7 میلیون متر مکعب است در حالی که این سد فقط 4 درصد پرشدگی دارد و میزان پرشدگی سد امیرکبیر نسبت به پارسال کاهش 88 درصدی دارد. سد لار وضعیت به مراتب بدتری دارد و اگرچه موجودی مخزن سد لار 11 میلیون متر مکعب است اما درصد پرشدگی این سد با کاهش 51 درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال به یک درصد رسیده است.

سد طالقان که تنها روزنه امید دو استان است، وضعیت کمی بهتر دارد آن هم فقط به این دلیل که موجودی مخزن این سد، فعلا یک عدد سه رقمی و حدود 117 میلیون متر مکعب است و 28 درصد پرشدگی دارد اما حتی میزان پر شدگی این سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال 48 درصد کاهش یافته است.

سد لتیان / ماملو هم چه از بابت موجودی مخزن و چه از بابت درصد پرشدگی، چندان تفاوت امیدبخشی نسبت به سدهای لار و امیرکبیر ندارد چون طبق آخرین گزارش وزارت نیرو، موجودی مخزن این سد 26 میلیون متر مکعب برآورد شده ولی میزان پرشدگی این سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش 53 درصدی داشته و حالا فقط 8 درصد پرشدگی دارد.

آخرین گزارش وزارت نیرو نشان می دهد که وضعیت مشابه میزان پرشدگی سدهای تهران، بر 10 سد دیگر هم حاکم است که البته بدتر از وضعیت سدهای تهران، سد وشمگیر در استان گلستان است که طبق آخرین گزارش وزارت نیرو، به طور کامل خشک شده به گونه ای که با کاهش 100 درصدی نسبت به پارسال، دیگر نه موجودی مخزن دارد و نه پرشدگی.

سد سفیدرود در استان گیلان، سد بوکان در استان آذربایجان غربی، سد پانزده خرداد در حوضه قمرود، سد دوستی در استان خراسان رضوی، سد زاینده رود در استان اصفهان، سد تهم در استان زنجان، سد تنگوییه سیرجان در استان کرمان، سد رودبال داراب در استان فارس، و سد ساوه در استان مرکزی، با درصد پرشدگی تک رقمی، وضعیت مشابه سدهای 5گانه استان های تهران و البرز دارند و در مجموع، 14 سد کشور با درصد پرشدگی تک رقمی یا صفر، به وضع فوق بحران رسیده اند. حالا مسوولان حوزه آب و حتی پیش بینی اقلیم هم می گویند که با وضع ذخایر سدها، آنچه در شکل بارش برف و باران، طی دو هفته اخیر شاهد بوده ایم، چندان امیدبخش نیست و تغییر امیدوارکننده ای در وضعیت ذخایر سدها ایجاد نخواهد کرد.

احد وظیفه که مدیر مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران و خشکسالی سازمان هواشناسی است، در توضیح تاثیر بارش هایی که ظرف دو هفته اخیر در تهران و سایر شهرهای کشور شاهد بودیم و همچنین موج های بارشی در روزهای آینده در ترمیم ذخایر سدهای کشور می گوید: وضعیت سدها؛ به خصوص در استان تهران و استان های مجاور مثل قزوین و البرز و سمنان و حتی خراسان رضوی و مرکزی واقعا ناخوش احوال است و سطح آب بسیار کم شده و منتظر بارندگی هستیم.

البته بارش هایی که اخیرا و ظرف دو هفته قبل داشتیم، خیلی خوب بود و بارش های خوبی در ارتفاعات البرز داشتیم که عمدتا به صورت بارش برف بود و البته الان که فصل سرد سال است و دما در ارتفاعات زیر صفر است، این بارش در افزایش آب رودخانه ها مشارکت زیادی نخواهد داشت چون برف بالادست ذوب نمی شود و به صورت یخ باقی می ماند که البته خوب است چون تجمع برف در فصل گرم جریان رودخانه را تولید خواهد کرد ولی در حال حاضر، با توجه به شرایط فعلی بارش ها، وضعیت منابع آبی تهران، تا ماه ها در همین شرایط باقی خواهد ماند چون حتی اگر بارش هم باشد چندان تاثیری در افزایش سطح ذخایر سدها نخواهد داشت و افزایش جریان رودخانه ها از فروردین به بعد قابل ملاحظه است.

همین حالا، دبی آب دو رودخانه جاجرود و کرج که مهم ترین تامین کننده آب تهران هستند، بسیار پایین است و بنابراین، همچنان با کمبود آب در شهر تهران و استان البرز مواجهیم و این شرایط تا ماه ها طول می کشد. انتظار داریم بارش های زمستان درمنطقه البرز به حد نرمال برسد ولی باز هم بازگشت زودهنگام وضعیت منابع آبی تهران به شرایط عادی بسیار بسیار غیر محتمل است و حداقل در دو یا سه ماه آینده و تا پایان زمستان با بحران کم آبی مواجهیم. وضع بهار و تابستان آینده، کاملا وابسته به حجم بارش های زمستان است.

البته در نظر داشته باشیم که با سطح فعلی ذخایر سدها، حتی بارش های نرمال هم نمی تواند کمبود آب را جبران کند چون چرخه هیدرولوژی ما بیش از چندین سال با تنش همراه بوده و حالا هم وارد شرایط بحرانی شده است.

وظیفه در ادامه توضیحاتش می گوید: در این شرایط، چاره ای غیر از صرفه جویی و مصرف درست نداریم. گاهی گفته می شد که به جای صرفه جویی، درست مصرف کنیم ولی امروز، شرایط آب تهران بحرانی است. پیش از این حتی اب از منابع مجاور تهران هم به پایتخت منتقل شده که نمونه اش را در انتقال آب سد طالقان و سد لار شاهدیم.

آب را نمی توانیم خلق کنیم. بارورسازی ابرها هم تاثیر زیادی در این وضع ندارد و سهم ما از آسمان در استان تهران و البرز و مناطق همجوار همین است. متاسفانه تغییر اقلیم هم این روند را تخریب کرده و با گذشت زمان با کاهش بارندگی ها و در فصل گرم با افزایش قابل ملاحظه دما مواجه شده ایم به گونه ای که تابستان های مان خیلی گرم است و خردادمان مثل تابستان است و مهرمان مثل شهریور است. افزایش دما و افزایش توان تبخیر، سطح آب را در سدها و رودخانه ها و خاک کاهش می دهد.

مشکل عظیم دیگر در این میان، برداشت های بی رویه از بالادست این رودخانه ها به دلیل توسعه ویلا نشینی و باغچه سازی در ارتفاعات شمال استان های تهران و البرز است و در نتیجه، میزان آبی که به سد و رودخانه می رسد هم، بسیار کمتر از گذشته شده و در چنین وضعی، چاره ای غیر از صرفه جویی و کاهش مصرف نداریم.

البته راهکارهایی برای تنش آبی هست و بهینه سازی شبکه توزیع آب و بازچرخانی آب در صنعت و کاهش سطح کشاورزی ازجمله این راهکارهاست. البته بیشترین میزان مصرف آب در استان تهران، مربوط به شرب است و بخشی از آب مورد نیاز بخش کشاورزی از آب تصفیه شده و بخشی هم از فاضلاب تامین می شود ولی به هر حال، با این جمعیتی که در این دو استان ساکنند و با این بحران کم آبی، نمی دانم اگر خشکسالی در این دو استان، یک سال دیگر ادامه یابد، چه وضعی پیش روی ما خواهد بود.