رودخانه قره سو، یکی از مهم ترین رودخانه های عبوری از شهر کرمانشاه، سال هاست با بحران جدی آلودگی و تخریب مواجه است؛ بحرانی که بنا بر نظر کارشناسان، ریشه اصلی آن نه در کمبود لایروبی، بلکه در ورود گسترده فاضلاب شهری و تخلیه نخاله های ساختمانی در بستر و حریم رودخانه نهفته است. این وضعیت، علاوه بر تهدید محیط زیست، سلامت عمومی شهروندان و امنیت زیستی مناطق پایین دست را نیز با مخاطره مواجه کرده است.

به گزارش تسنیم، قره سو فقط یک رودخانه نیست؛ رگ زنده ای است که سال ها در دل کرمانشاه تپیده، زمین ها را سیراب کرده، خاطره ساخته و زندگی بخشیده است. اما امروز، این رگ حیاتی به مجرایی برای فاضلاب و آلودگی تبدیل شده؛ جایی که آب زلال دیروز، جای خود را به بوی تند، کف های چرک، رنگ های نگران کننده، نخاله های ساختمانی و زباله داده است.

قره سو زمانی مأمن پرندگان، آبزیان و گیاهان بومی بود. امروز اما سکوتی سنگین بر آن سایه انداخته است. کاهش اکسیژن محلول در آب، رشد جلبک های مضر و مرگ تدریجی موجودات زنده، نشانه هایی هستند از رودخانه ای که دارد آرام آرام خاموش می شود و این فقط نابودی طبیعت نیست؛ نابودی آینده است.

پرسش مهم اینجاست که سهم مدیریت شهری، صنایع، دستگاه های مختلف و حتی ما شهروندان در این فاجعه چیست؟ نبود یا ناکارآمدی تصفیه خانه ها، نظارت ضعیف و بی توجهی به قوانین محیط زیستی و نبود مدیریت واحد همه دست به دست هم داده اند تا قره سو از یک رودخانه به محل جمع آوری فاضلاب تبدیل شود. اما سکوت در برابر این وضعیت، خود نوعی مشارکت در تخریب است.

محمد تاج بخش، مدیر مدیریت رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه با اشاره به اقدامات انجام شده اظهار کرد: در سال جاری، حدود 400 متر از رودخانه قره سو در محدوده پل کمربندی غربی کرمانشاه و مقابل امور آب استان لایروبی شده است. به گفته وی، در سال های گذشته نیز عملیات لایروبی در محدوده کرناچی، پل کمربندی شرقی منتهی به بزرگراه امام خمینی (ره) و پشت استانداری انجام شده است.

با این حال، تاج بخش تأکید می کند که موضوع قره سو صرفاً فنی نیست و پیچیدگی های حقوقی و مدیریتی دارد.

وی توضیح داد: بر اساس ماده 55 قانون شهرداری ها، قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل و همچنین سند راهبرد ملی مدیریت بحران مصوب سال 1400، ساماندهی و لایروبی رودخانه ها در محدوده های جمعیتی شهری بر عهده شهرداری ها و در محدوده روستاها بر عهده دهیاری هاست. اما پس از وقوع سیل سال 1398 و اعتراض شهردار خرم آباد، رأی دیوان عدالت اداری صادر شد که مسئولیت لایروبی را به شرکت های آب منطقه ای واگذار کرد؛ رأیی که در حال حاضر از سوی دفتر حقوقی وزارت نیرو مورد اعتراض و پیگیری قرار گرفته است.

مدیر مدیریت رودخانه ها و سواحل آب منطقه ای کرمانشاه با اشاره به تداوم اقدامات این مجموعه گفت: با وجود چالش های حقوقی، آب منطقه ای همواره لایروبی را انجام داده و در آینده نیز هر جا که خطر سیلاب وجود داشته باشد، این اقدام را ادامه خواهد داد. اما باید توجه داشت که لایروبی زمانی معنا پیدا می کند که سیلابی از بالادست وارد رودخانه شده و رسوب جدید ایجاد کرده باشد.

به گفته تاج بخش، از سال 1398 تاکنون عملاً سیلاب مؤثری در رودخانه قره سو رخ نداده است.

وی در تشریح وضعیت منابع آب بالادست افزود: سرشاخه اصلی قره سو، رودخانه رازآور، عملاً خشک شده است؛ سراب مرگ آباد نیز آبی ندارد و آب سراب روانسر هم عمدتاً برای کشاورزی مصرف می شود و به پایین دست نمی رسد. بنابراین رسوبات فعلی قره سو ناشی از سیلاب نیست.

مدیر مدیریت رودخانه ها و سواحل آب منطقه ای کرمانشاه تصریح کرد: مشکل اصلی امروز رودخانه قره سو، ورود نخاله های ساختمانی و فاضلاب است، نه رسوب ناشی از سیلاب.

به گفته تاجبخش، جمع آوری نخاله های ساختمانی نه وظیفه آب منطقه ای است و نه در توان این مجموعه قرار دارد. طبق قانون مدیریت پسماند و ماده 46 قانون توزیع عادلانه آب، مسئولیت مدیریت و نظارت بر دفع صحیح نخاله های ساختمانی بر عهده شهرداری هاست و سازمان حفاظت محیط زیست نیز نقش نظارتی دارد.

وی همچنین خاطرنشان کرد: جمع آوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب شهری وظیفه شرکت آب و فاضلاب است. در حال حاضر، فاضلاب بخش هایی از جنوب شهر کرمانشاه به رودخانه قره سو و در نهایت به آبشوران تخلیه می شود که عمدتاً در محدوده چقامیرزا وارد این رودخانه می گردد؛ مسئله ای که آسیب جدی به وضعیت زیست محیطی قره سو وارد کرده است.

ورود مداوم فاضلاب خام و نخاله های ساختمانی به رودخانه قره سو، موجب کاهش شدید کیفیت آب، انتشار بوی نامطبوع، رشد جلبک های مضر، کاهش اکسیژن محلول و تخریب زیستگاه های طبیعی شده است. این آلودگی ها نه تنها حیات آبزیان را تهدید می کند، بلکه با نفوذ به خاک و استفاده غیرمستقیم در کشاورزی، سلامت شهروندان را نیز در معرض خطر قرار می دهد و چرخه ای از آلودگی را از رودخانه تا سفره های مردم ایجاد می کند.

تاج بخش با تأکید بر اینکه حل مشکل قره سو از عهده یک دستگاه خارج است، تصریح کرد: پاکسازی و ساماندهی این رودخانه نیازمند همت جمعی است. کامیون هایی که نخاله های ساختمانی را در بستر رودخانه تخلیه می کنند، اغلب فاقد پلاک یا دارای پلاک مخدوش هستند و در این زمینه همکاری پلیس راهور ضروری است.

وی افزود: شهرداری، سازمان حفاظت محیط زیست، شرکت آب و فاضلاب، پلیس و سایر دستگاه های مسئول باید به صورت هماهنگ وارد عمل شوند. اگر مسئولیت ساماندهی قره سو صرفاً به آب منطقه ای واگذار شود، عملاً امکان حل ریشه ای مشکل وجود نخواهد داشت.

رودخانه قره سو امروز به نماد یک بحران مزمن زیست محیطی در کرمانشاه تبدیل شده است؛ بحرانی که بنا بر اظهارات صریح مدیر مدیریت رودخانه ها و سواحل آب منطقه ای استان، نه با لایروبی های مقطعی، بلکه با مهار ریشه های اصلی آلودگی قابل حل است. ورود مستمر فاضلاب شهری و تخلیه گسترده نخاله های ساختمانی در بستر رودخانه، نتیجه نبود مدیریت یکپارچه و اجرای ناقص قوانین است.

انتظار می رود شهرداری کرمانشاه در چارچوب قانون مدیریت پسماند، نظارت مؤثر و بازدارنده ای بر دفع نخاله های ساختمانی اعمال کند و شرکت آب و فاضلاب استان نیز با تسریع در ساماندهی شبکه فاضلاب، از ورود پساب خام به قره سو جلوگیری کند. سازمان حفاظت محیط زیست، به عنوان نهاد ناظر، باید با پایش مستمر و اعلام شفاف وضعیت آلودگی، نقش فعال تری در این زمینه ایفا کند.

از سوی دیگر، مطالبه عمومی از دستگاه قضایی و نهادهای نظارتی آن است که با متخلفان تخلیه کننده نخاله و فاضلاب برخورد قاطع و بازدارنده صورت گیرد و پلیس راهور نیز در شناسایی و توقیف خودروهای متخلف نقش جدی تری ایفا کند.

قره سو نیازمند تصمیم های فوری، هماهنگ و شجاعانه است. ادامه وضعیت موجود، به معنای تشدید آسیب های زیست محیطی، تهدید سلامت شهروندان و تحمیل هزینه های سنگین تر در آینده خواهد بود. احیای قره سو، آزمونی جدی برای کارآمدی مدیریت شهری و بین دستگاهی در کرمانشاه است؛ آزمونی که تعلل در آن، خسارتی جبران ناپذیر به همراه خواهد داشت.

قره سو هرچند زخمی و رنجور اما هنوز زنده است. با سرمایه گذاری جدی در تصفیه فاضلاب، برخورد قاطع با آلاینده ها، شفافیت در اطلاع رسانی و مشارکت مردم، می توان امید را به این رودخانه بازگرداند. آموزش، مطالبه گری اجتماعی و توجه رسانه ها، می تواند مسیر را تغییر دهد.