سیدمصطفی هاشمی طبا در شرق نوشت: هرچند نگاه به نامه 180 نفر از اقتصاددانان اندکی با فاصله است، اما از آنجا که اندیشمندان اقتصاددان ازجمله دانایان و متفکران جامعه ما هستند و جامعه نیز از آنان به خاطر تلاش های علمی متفکرانه، انتظار دارد از مشکلات کشور گره گشایی کنند، لذا یک بار دیگر به نامه ایشان درخصوص بودجه سال 1405 و تقاضا و رهنمودهایشان می پردازیم تا ببینیم از خیل درخور توجه این اندیشمندان اقتصادی چه انتظاری قابل بیان است.

تا آنجا که به ذهن این نویسنده اقتصادندان خطور می کند، می توانیم اقتصاد هر جامعه را طیف بندی کنیم. طیف اول زیربناها و امکانات طبیعی مثل آب، خاک، جنگل، گاز، نفت، دریا، معادن، دشت ها و دیگر امکانات طبیعی خداداد است که هر فعالیت اقتصادی با تکیه بر آنان انجام می شود.

طیف دوم، زیربناهای ایجادشده مثل راه ها، راه آهن، فرودگاه ها، بندرها، سدها و شبکه های آبیاری است که تسهیلگر فعالیت های اقتصادی هستند. طیف سوم، واحدهای تولیدی و تجاری و کشاورزی اعم از صنعتی، کشاورزی، دامداری و نیز خدماتی است. از فعالیت های این واحدها تحت ضوابط و قوانین مصوبه چرخش اقتصادی حاصل می شود که واسطه این چرخش اقتصادی، نیروی انسانی و سیستم های مالی و پولی است که صدالبته هرگونه خدشه در آن، فعالیت های اقتصادی را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد.

بگذریم از طرز فکرهای اصالت پول -مونیتوریست ها- که اصالت هرگونه فعالیت اقتصادی را منوط و وابسته به شکل و جریان پولی جامعه می دانند.

می دانم که سال هاست کشور ما دچار تحریم های بین المللی عمدتا ناشی از تصمیمات هیئت حاکمه آمریکا شده است و علاوه بر آن باعدم پذیرش مقررات FATF از فعالیت بانکی بین المللی نیز محروم شده ایم. دولت روحانی به درستی بر این باور بود که باید تحریم ها را از میان برداشت و نیز مدعی توانایی برداشتن همه گونه تحریم ها بود که البته تصمیم رییس جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ، موجب بی اعتباری برجام و در نهایت گسترش بعدی تحریم ها شد.

در همان دولت، ریاست سازمان برنامه و بودجه آقای نوبخت بود که بعدها به صراحت اعلام کرد ما مدیریت در حال تحریم را بلد نبودیم. درحالی که ایشان در زمان تحریم ها منصوب و با علم به تحریم ها صاحب منصب شدند؛ صاحب منصبی که کار در هنگامه تحریم ها را به اعتراف خود نمی دانست.

در حال حاضر هم برخی مدیران معتقدند به هر طریقی باید تحریم ها برداشته شود تا اقتصاد کشور بتواند قوام یابد و مشکلات اقتصادی کشور و مردم حل شود. واضح است که عبارت به هر طریقی معنای بسیار گسترده ای دارد و تا از دست دادن استقلال و گوش به فرمان بودن دستورات دولت های دشمن و معارض ادامه می یابد.

آنچه به ذهن متبادر می شود، آن است که در اینجا وظیفه اقتصاددانان چیست؛ توصیه به تسلیم به دشمن یا ارائه راهکارهای همنشینی با دشمن یا طراحی مشکل اقتصاد با در نظر گرفتن شرایط زیربناهای کشور و امکانات جاری اعم از ثروت ها، درآمدها و هزینه ها؟

فروکاست وظایف اقتصاددانان با توجه به بودجه کل کشور -گو اینکه توجه لازم است- علاوه بر آنکه شأن اقتصاددانان را به زیر می کشد، موجب رشد این تفکر می شود که روشنفکران و گروه اقتصاددانان از طرح واقعیت های کشور به شدت اجتناب می کنند و در عین حال که به همه مسائل اقتصادی کشور آگاه هستند، از آن برائت می جویند و شاید هم تنها به فکر آن هستند که به هر طریق -تکرار می کنم به هر طریق- از دام تحریم ها رهایی یابند.

حتی در این صورت هم اقتصاددانان باید با فرض رفع تحریم ها، تبدیل دشمنی ها به دوستی ها، شرایط فعلی کشور را بسنجند و برای آن حالت طراحی اقتصادی کنند؛ والا اگر چنین اندیشیده شود که با رفع تحریم ها همه چیز به خوبی به جای خود به صورت خودکار مناسب و مطلوب می شود، معلوم می شود اندیشه بسیار دوری از واقعیت ها دارند. حساسیت اقتصاددانان درخصوص بودجه و چگونگی آن بسیار نیکو است، اما تنها و تنها گوشه بسیار کوچکی از مشکلات اقتصادی کشور را در بر می گیرد.

شاید حرفی درست زده شود و آن اینکه چون فصل تدوین بودجه است لذا به آن حساسیت نشان داده است که البته این پذیرفتنی و قابل درک است، اما آنچه قابل درک نیست، آن است که اقتصاددانان -فرقی نمی کند چپ یا راست، دین دار یا منکر- تاکنون حرفی درباره چگونه اداره اقتصاد کشور در شرایط تحریمی نزده اند و مانند دیگران فقط شاهد کاستی ها و سیاست های غلط اقتصادی هستند.

فراموش نکنیم اقتصاد فقط روابط مالی و پولی نیست؛ اقتصاد یعنی همه سخت افزارها و نرم افزارهای دخیل در اقتصاد که باید نقش خود را به نحوی ادا کنند که ثروت کشور اضافه و زمینه برای تحقق توسعه پایدار فراهم شود. این را گفتم که بگویم ادعای توسعه پایدار و حتی توسعه عقب تر از زمان برای ایران، در شرایط فعلی بسیار گزاف است و اگر بتوانیم حفظ ایران را در دستور کار قرار دهیم خود، کار سترگ و بی بدیلی انجام داده ایم.

همواره به اقتصادانان و فرهیختگان دل بسته ایم و بر آنان است که برای اقتصاد کشور در شرایط تحریم با مصداق های عینی و عملی و نه نظری و مدرسه ای، راه حل ارائه دهند؛ راه حل هایی که نه تنها از اسراف ثروت های کشور جلوگیری کند، بلکه بتواند ثروت کشور و به تبع آن ثروت مردم را فزونی بخشد و گامی باشد برای طرح برگزیده تر برای زمانی که تحریم ها به تدبیر، مقاومت و تعلیم برداشته شود.

چراکه تجربه زمان تحریم می تواند چراغی باشد فراراه توسعه پایدار در کشور؛ و الا اگر امروز با تدبیر به حفظ کشور همت نگماریم، فردا روز با کاسه تکدی گری به التماس به دشمنان روی خواهیم آورد. باشد که اقتصاددانان از فروکاستن خویش دست شویند و شأن و منزلت خود را با ارائه طریق به هم میهنان و حاکمیت نشان دهند.