فرارو- خودتخریبی اغلب ریشه در ترس از شکست یا موفقیت، باورهای منفی درباره خود و تلاش ذهن برای کاهش استرس دارد و با افزایش خودآگاهی و شفقت به خود می توان از شدت آن کاست.

به نقل از فوربز، بیشتر ما در مقطعی از زندگی، ناخواسته سد راه رشد و خوشبختی خود شده ایم. پروژه ای را با انگیزه شروع می کنیم، یک رابطه عاطفی سالم آغاز می کنیم یا بالاخره در مسیر رسیدن به هدفی مهم قرار می گیریم؛ اما درست در همان نقطه، کاری می کنیم که همه چیز را بهم می ریزد. در دام تعلل و اهمال کاری می افتیم، مشاجره ای بی دلیل به راه می اندازیم یا به سادگی عقب نشینی کرده و دست می کشیم.

نتیجه این است که خودمان، خود را از چیزی که می توانست منبع شادی و رضایت باشد، محروم می کنیم. روان شناسی برای این الگوی رفتاری یک نام مشخص دارد: خودتخریبی . در ظاهر، خودتخریبی شبیه ایستادن در برابر خود است؛ اما در لایه های زیرین، مجموعه ای از سازوکارهای عمیق شناختی و هیجانی در حال فعالیت اند. پژوهش های روان شناختی نشان می دهد این رفتارها تصادفی یا صرفاً ناشی از ضعف اراده نیستند. در ادامه، چهار دلیل مهم و به خوبی مطالعه شده را مرور می کنیم که توضیح می دهد چرا انسان ها گاهی بهترین فرصت ها و عوامل شادی را در زندگی خود تخریب می کنند.

یکی از الگوهای کلاسیک و مطالعه شده در زمینه خودتخریبی، رفتاری است که روان شناسان آن را خودناتوان سازی می نامند. در این الگو، افراد به طور آگاهانه یا ناآگاهانه موانعی بر سر راه موفقیت خود ایجاد می کنند تا اگر شکست خوردند، بتوانند علت را به عوامل بیرونی نسبت دهند، نه به توانایی ها یا شایستگی های شخصی خود.

نمونه ای شناخته شده از این پدیده، در پژوهش های قدیمی اما معتبر مشاهده شده است؛ جایی که محققان رفتار دانشجویانی را بررسی کردند که مطالعه برای یک آزمون مهم را به تعویق می انداختند. بسیاری از دانشجویانی که در آزمون شکست خوردند، علت را کم مطالعه بودن عنوان کردند، نه ضعف در برنامه ریزی، نظم یا انضباط شخصی. از سوی دیگر، آن دسته که علی رغم تعلل موفق شدند، احساس پیروزی شخصی بیشتری داشتند، زیرا گمان می کردند با وجود مانع، به موفقیت رسیده اند.

خودناتوان سازی به هیچ وجه صرفاً تنبلی یا بی مسئولیتی نیست. این رفتار در واقع یک راهبرد دفاعی برای محافظت از عزت نفس است، به ویژه در موقعیت هایی که فرد نگران عملکرد ضعیف یا قضاوت منفی دیگران است. اما همان طور که پژوهش ها نشان می دهد، این راهبرد در بلندمدت به شدت زیان بار است. عادت به خودناتوان سازی با افت عملکرد، کاهش تلاش و افزایش اجتناب گری همراه است. فرد برای حفظ منِ خود در لحظه، آینده و دستاوردهایش را قربانی می کند.

بسیاری از افراد تصور می کنند که ترس از شکست، محرک اصلی خودتخریبی است. اما پژوهش های روان شناختی نشان می دهد که ترس از موفقیت نیز به همان اندازه نقش آفرین است؛ هرچند کمتر درباره آن صحبت می شود. هر دو ترس می توانند افراد را به سمت تضعیف فرصت هایی سوق دهند که در واقع با اهداف بلندمدت شان همسو هستند.

ترس از شکست معمولاً افراد را به اجتناب سوق می دهد، زیرا شکست می تواند قضاوت های درونی سخت گیرانه را فعال کند. کسانی که نگران اند شکست، باورهای منفی شان درباره خود را تأیید کند، بیشتر به رفتارهایی مانند تعلل، عقب نشینی زودهنگام یا نیمه کاره رها کردن کارها روی می آورند.

در مقابل، ترس از موفقیت نیز سازوکاری مشابه دارد. این ترس از پیامدهای موفقیت ناشی می شود: افزایش انتظارات از سوی خود یا دیگران، دیده شدن بیشتر، مسئولیت های سنگین تر یا حتی احساس از دست دادن جایگاه اجتماعی آشنا. روان شناس مشهوری چون آبراهام مزلو این پدیده را عقده یونس نامیده بود؛ ترس از ظرفیت های بالقوه خود، زمانی که موفقیت، هویت فرد را با چالش های جدید روبه رو می کند.

در چنین شرایطی، خودتخریبی می تواند راهی برای ماندن در منطقه امن باشد؛ منطقه ای که اگرچه رضایت بخش نیست، اما قابل پیش بینی و آشناست.

خودتخریبی پیوندی عمیق با تصویری دارد که افراد از خودشان در ذهن دارند. وقتی کسی به ارزشمندی، شایستگی یا حق خود برای شاد بودن تردید دارد، ممکن است ناخودآگاه به شیوه هایی رفتار کند که این باورهای منفی را تأیید کند.

نظریه هایی مانند نظریه ناهماهنگی خود توضیح می دهند که افراد زمانی دچار ناراحتی هیجانی می شوند که میان خود واقعی و خود ایده آل آن ها فاصله وجود داشته باشد. این ناهماهنگی می تواند احساساتی مانند شرم، اضطراب یا افسردگی ایجاد کند. برای کاهش این ناراحتی، برخی افراد به طور ناآگاهانه از موقعیت هایی اجتناب می کنند که این فاصله را برجسته می سازد، حتی اگر آن موقعیت ها در ذات خود مثبت باشند.

برای مثال، فردی که در عمق وجودش باور دارد لیاقت موفقیت را ندارد ، ممکن است از فرصت هایی که احتمال موفقیت در آن ها وجود دارد، دوری کند. زیرا پذیرش موفقیت، قضاوت های درونی دردناکی را فعال می کند. از این منظر، رفتار فرد برای محافظت از هویت شکننده اش قابل درک است، هرچند پیامد نهایی آن، یعنی خودتخریبی، به زیان او تمام می شود.

خودتخریبی اغلب در دوره هایی از استرس شدید یا تهدید هیجانی بروز می کند. زمانی که افراد احساس فشار، اضطراب یا فرسودگی می کنند، سیستم عصبی آن ها وارد حالت های دفاعی می شود. در چنین شرایطی، به جای حرکت رو به جلو، فرد عقب نشینی می کند، اجتناب را برمی گزیند یا از نظر هیجانی کناره می گیرد.

احساس تهدید یا عدم قطعیت حتی اگر این تهدید، احتمال موفقیت یا ارزیابی دیگران باشد، می تواند توان تنظیم شناختی را کاهش داده و رفتارهای اجتنابی را تقویت کند. در عمل، این به آن معناست فردی که تحت استرس مزمن قرار دارد، ممکن است تعلل کند، بیش ازحد نشخوار فکری داشته باشد یا به جای منافع بلندمدت، تسکین کوتاه مدت را انتخاب کند؛ و به این ترتیب، مسیر پیشرفت خود را تخریب کند.

اگرچه این فرایندهای روان شناختی در ظاهر به شکل های متفاوتی مانند اهمال کاری، کناره گیری از روابط، حواس پرتی یا گفت وگوی درونی منفی بروز می کنند، اما همگی ریشه های مشترکی دارند:

تمایل به محافظت از عزت نفس از طریق اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است ضعف های شخصی را آشکار کند؛

ترس از پیامدهای شکست یا موفقیت که هویت یا ثبات هیجانی فرد را تهدید می کند؛

باورهای منفی درونی درباره ارزشمندی و توانمندی که با اهداف آگاهانه فرد در تضاد است؛

و راهبردهای تنظیم هیجانی کوتاه مدت که آرامش فوری را بر دستاوردهای بلندمدت ترجیح می دهد.

آنچه به ظاهر مانع تراشی برای خود به نظر می رسد، اغلب یک راهبرد دفاعی است که ذهن برای مدیریت خطرهای هیجانی، اجتماعی یا هویتی شکل داده است. به همین دلیل، خودتخریبی معمولاً حالتی خودکار و ناؙگاهانه دارد، نه عمدی.

درک دلایل بروز خودتخریبی، نخستین گام برای تغییر آن است. اما پیشرفت واقعی زمانی رخ می دهد که فرد باورها و واکنش های زیربنایی خود را تغییر دهد، نه صرفاً رفتارهای سطحی را. بازتعریف شکست به عنوان بازخورد، پرورش شفقت نسبت به خود، به چالش کشیدن باورهای منفی درباره ارزشمندی و یادگیری راه های سازگارانه برای مدیریت استرس، همگی می توانند ریشه های روان شناختی خودتخریبی را تضعیف کنند.

هدف نهایی، حذف کامل ترس یا تردید نیست؛ بلکه جلوگیری از آن است که این احساسات، سکان تصمیم ها و رفتارهای ما را در دست بگیرند.