فرارو- ماجدا روگه ، پژوهشگر ارشد سیاست گذاری در برنامه ایالات متحده شورای روابط خارجی اروپا

به نقل از نشریه فارن پالیسی، در برابر موج حملات سیاسی و اقتصادی دونالد ترامپ، رهبران اروپایی طی یک سال گذشته عمدتاً راه نرمش حداکثری را برگزیده اند: از تملق و تشریفات پرزرق وبرقِ استقبال های سلطنتی گرفته تا وعده خرید بیشترِ تسلیحات و افزایش واردات گاز طبیعی مایع آمریکا. با این حال، در حالی که بسیاری در پایتخت های اروپایی گمان می کردند بالاخره کلید مدیریت ترامپ را پیدا کرده اند، فشار واشنگتن نه تنها فروکش نکرده، بلکه با گذشت زمان شدت گرفته است.

نمونه جدید این روند، طرح صلح 28 بندی ترامپ برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین است که ماه گذشته مطرح شد؛ طرحی که بنا بر روایت های منتشرشده، بدون هرگونه مشورت با اوکراین ارائه شد. هم زمان، راهبرد امنیت ملی آمریکا نیز با لحنی بی پرده تر، اروپا را در وضعیت افول اقتصادی و گرفتار محوشدگی تمدنی توصیف می کند؛ متنی که فراتر از انتقاد، به طور آشکار از احزابی حمایت می کند که موضعی خصمانه نسبت به اتحادیه اروپا دارند.

این رخدادها تکانه هایی پراکنده و بی ارتباط نیستند. اگر کنار هم گذاشته شوند، تصویری یکپارچه از راهبردی همگرا به دست می دهند؛ راهبردی که برای پیشبرد جاه طلبی های ژئواکونومیک دولت ترامپ طراحی شده است: از یک سو، مطالبه آزادی کامل مقرراتی برای شرکت های فناوری سیلیکون ولی در اروپا و از سوی دیگر، تلاش برای بازنگری روابط تجاری با روسیه؛ حتی اگر هزینه آن، حاکمیت اوکراین و امنیت سیاسی اروپا باشد.

هم میل واشنگتن به گشودن درهای روسیه به روی سرمایه گذاری های آمریکایی و هم اصرار آن بر باز نگه داشتن بازار اروپا برای غول های فناوری آمریکا، بر یک پیش شرط مشترک یعنی تضعیف بنیادین اتحادیه اروپا استوار است. در چنین چارچوبی، احزاب راست افراطی در اروپا صرفاً متحدانی همدل در سطح ایدئولوژیک نیستند؛ بلکه آن ها به مثابه یک ابزار کلیدی در نقشه راه و حتی بخشی از مدل کسب وکار این راهبرد دیده می شوند.

نگرانی ناظران اروپایی درباره پیشنهاد صلح ترامپ برای جنگ روسیه و اوکراین، ابعاد متعددی دارد؛ اما یک جزییات تازه هست که می تواند از همه هشداردهنده تر باشد. روزنامه وال استریت ژورنال اخیراً گزارش داده است که مذاکره کنندگان ترامپ دیگر تمایلی ندارند از دارایی های بلوکه شده روسیه برای بازسازی اوکراین استفاده کنند. در مقابل، نگاه آنان به این منابع مالی تغییر کرده است: این پول می تواند به سرمایه ای برای ادغام گسترده تر روسیه در اقتصاد جهانی تبدیل شود.

در صورت پیشبرد چنین رویکردی، پیامد عملی آن روشن است: شرکت های آمریکایی می توانند با اتکا به منابع مالیِ نگه داری شده در اروپا، وارد خرید دارایی ها شوند یا مشارکت های مشترک را شکل دهند. به بیان دیگر، سرمایه ای که از دل تحریم ها در اروپا بلوکه شده، می تواند به اهرمی برای بازگشت اقتصادی روسیه و البته باز شدن مسیرهای تازه سودآوری برای شرکت های آمریکایی تبدیل شود. طبق همین گزارش، این ایده در میامی و در جریان دیداری میان تیم مذاکره کننده ترامپ و طرف های روس مطرح شده است؛ دیداری که محور آن گفت وگو درباره بیرون آوردن اقتصاد دو تریلیون دلاری روسیه از انزوا به جریان اصلی بوده است.

در چنین چارچوبی، دستور کار ترامپ کمتر به یک نقشه راه دیپلماتیک برای صلح شباهت دارد و بیشتر تداعی کننده یک برنامه بازسازی شرکتی است؛ برنامه ای که در آن، اولویت نه حل وفصل سیاسی بحران، بلکه بازچینی فرصت های اقتصادی از جمله احیای خط لوله نورد استریم 2 گرفته تا بازگرداندن شرکت اکسون به پروژه گازی ساخالین، خرید شرکت های انرژیِ گرفتار بحران در روسیه مانند لوک اویل و همچنین گسترش پروژه های گاز و عناصر نادر خاکی در منطقه قطب شمال تعریف می شود. بر اساس همین منطق، واشنگتن انتظار دارد عادی سازی روابط با روسیه فضای تجاری لازم را فراهم کند تا شرکت های آمریکایی بتوانند در حوزه هایی که اروپایی ها از آن کنار گذاشته شده اند، با مزیت پیش دستی وارد شوند و دست بالاتر را به دست آورند.

با این همه، این پروژه ها زمانی به اوج سودآوری می رسند که اروپا دوباره درهای بازار خود را به روی روسیه باز کند. چنین چرخشی، عملاً مستلزم چند تحول هم زمان است: تضعیف تحریم ها علیه روسیه، آسان تر شدن سازوکارهای صدور مجوز و از همه مهم تر، فروکش کردن مقاومت سیاسی در درون اتحادیه اروپا. به زبان ساده، طرح صلح ترامپ برای اوکراین در این روایت بیش از آنکه یک ابتکار دیپلماتیک باشد، یک ابزار سیاسی برای فعال سازی زنجیره ای از معاملات تجاریِ پرسود است.

هم زمان، غول های فناوری سیلیکون ولی نیز بروکسل را تهدیدی جدی برای مدل های کسب وکار خود می بینند. در حالی که دولت ترامپ در داخل آمریکا مسیر مقررات زدایی کامل را برای شرکت های فعال در حوزه هوش مصنوعی پیش می برد، اتحادیه اروپا و دولت های عضو آن همچنان بر حق و توان خود برای تنظیم گری و نظارت بر شرکت های بزرگ فناوری پافشاری می کنند و از این موضع عقب ننشسته اند.

پس از آنکه اتحادیه اروپا به دلیل طراحی فریبنده و ضعف در شفافیت، پلتفرم ایکس متعلق به ایلان ماسک را 140 میلیون دلار جریمه کرد، دولت ترامپ عملاً لحن و سطح حملات خود به اروپا را تندتر کرد. این پرونده، تنها یک مورد منفرد نیست؛ بروکسل در چارچوب یک تهاجم نظارتی گسترده تر، هم زمان متا و گوگل را نیز زیر ذره بین برده است. در همین فضا، اد لوک اخیراً در فایننشال تایمز نوشت وقتی کارآفرینان سیلیکون ولی و تیم ترامپ به اروپا نگاه می کنند، فقط موانعی را می بینند که باید از سر راه برداشته شوند . در این روایت، اتحادیه اروپا، تا زمانی که قدرتمند و منسجم بماند بزرگ ترین مانع واحد در برابر طرح تجاری بزرگ ترِ این دولت محسوب می شود.

اروپا چگونه باید به این فشار پاسخ دهد؟ مسئله محوری این است که هم زمان با تداوم تهاجم روسیه به اوکراین، وابستگی امنیتی قاره اروپا به ایالات متحده به دولت ترامپ اهرم نفوذی کم سابقه داده است؛ اهرمی که امکان تشدید فشار را برای واشنگتن بسیار ساده تر می کند. اروپا امروز ناچار است برای خاموش کردن آتشی در حیاط پشتی خود وارد مذاکره شود، در حالی که آتش نشان هم زمان به معامله با آتش افروز می اندیشد.

در چنین شرایطی، رهبران اروپایی چاره ای جز ارائه پاسخی متحد و قاطع ندارند. این پاسخ باید از روشن کردن انتظارات اروپا از واشنگتن آغاز شود: نخست، تأکید صریح و غیرقابل تفسیر بر احترام به خطوط قرمز اروپا در قبال روسیه و اوکراین؛ و دوم، مطالبه پایان دادن به مداخله آمریکا در سیاست داخلی کشورهای اروپایی. برای آنکه این موضع صرفاً یک بیانیه سیاسی نماند، اروپایی ها باید آن را با ارائه یک طرح صلح مستقل برای اوکراین تکمیل کنند.

رهبران اروپا نه مجال آن را دارند که به تفرقه کشیده شوند و نه می توانند اجازه دهند گفت وگو با ایالات متحده به مسیری برای امتیازدهی های یک جانبه تبدیل شود. هر شکاف درون اروپایی، عملاً به معنای تقویت دست واشنگتن در چانه زنی و افزایش هزینه های جمعی برای اتحادیه خواهد بود. در حوزه سیاست دیجیتال، کمیسیون اروپا اختیار کامل دارد و باید همین صلاحیت را با قاطعیت به کار گیرد؛ به ویژه در برابر فشارهایی که هدف آن تضعیف تنظیم گری و کوتاه کردن دست بروکسل از نظارت بر غول های فناوری است. اما در پرونده روسیه و اوکراین، وضعیت پیچیده تر است. هماهنگ سازی سیاست ها از مسیر سازوکارهای رسمی اتحادیه اروپا دیگر واقع بینانه به نظر نمی رسد؛ زیرا مجارستان و اسلواکی، به طور قطع نقشی اخلال گر را ایفا خواهند کرد.

در گام بعد، رهبران اروپایی باید به جای اتکا به سازوکارهای کند و آسیب پذیر رسمی، از مسیر یک ائتلاف غیررسمی از کشورهای عضو با دستورکار مشترک پیش بروند.

این ائتلاف، به صورت جنینی همین حالا هم وجود دارد: رهبران آلمان، فنلاند، فرانسه و ایتالیا مدت هاست هماهنگی دیپلماتیک خود را در مواجهه با ترامپ حفظ کرده اند. اکنون اما زمان آن رسیده است که این چارچوب از حالت محدود خارج شود و کشورهایی مانند دانمارک، لهستان، هلند، نروژ و دیگر دولت های هم فکر در اروپا را نیز دربرگیرد. در همین راستا، تصمیم اخیر اتحادیه اروپا برای تمدید تحریم ها از مسیر رأی گیری اکثریتی، یک نقطه عطف مهم تلقی می شود؛ اقدامی که عملاً امکان دور زدن اخلال گران بالقوه را تقویت می کند.

در شرایط کنونی، اتحادیه اروپا کنترل بخش عمده دارایی های حاکمیتی مسدودشده روسیه را در اختیار دارد و هم زمان بر سازوکارهای حقوقی مرتبط با بهره برداری از سودهای غیرمنتظره ناشی از این دارایی ها نیز تسلط دارد. به همین دلیل، ایالات متحده بدون تصمیمات حقوقی بروکسل و بدون تکیه بر زیرساخت مالی اروپا، عملاً قادر نخواهد بود هر طرحی را که درباره روسیه در سر دارد، به مرحله اجرا برساند.

فراتر از این، اروپایی ها باید یک فهرست هماهنگ و دقیق از دارایی های اروپاییِ حساس تهیه کنند؛ دارایی هایی که برای ایالات متحده ارزش راهبردی و اقتصادی دارند و واشنگتن مایل نیست دسترسی به آن ها را از دست بدهد. رسیدن به چنین فهرستی مستلزم آن است که کشورهای عضو، هم در سطح ملی و هم در مقیاس بازار واحد اتحادیه اروپا نگاه کنند؛ بازاری که به عنوان یکی از بزرگ ترین بازارهای باز جهان، برای شرکت های فناوری آمریکا، بازیگران کشاورزی-صنعتی، بخش خدمات و پلتفرم های دیجیتال جذابیت و اهمیتی حیاتی دارد. واشنگتن در طیف گسترده ای از حوزه های دیگر از جمله دسترسی به ورودی های کلیدی در تولید پیشرفته و نقش اروپا در زنجیره های تأمین فناوری های حساس نیز به همکاری و ظرفیت های اروپا نیاز دارد.

در نهایت، اروپا به یک روایت عمومیِ منسجم و قابل فهم نیاز دارد تا در برابر مداخله سیاسی ایالات متحده که از مسیر حمایت از احزاب راست افراطی پیش برده می شود ایستادگی کند. مخاطب اصلی این روایت باید خودِ شهروندان اروپایی باشند. رهبران اروپا به جای افتادن در دام جنگ فرهنگی با آمریکا یا درگیری مستقیم با راست افراطی، باید لایه پنهان تر ماجرا را برجسته کنند: انگیزه های تجاری و اقتصادیِ نهفته در پشت حملات دولت ترامپ به اروپا. اهرم اروپا در برابر ایالات متحده وجود دارد؛ اما این اهرم فقط زمانی معنا و اثر واقعی پیدا می کند که تجمیع شود، هماهنگ شود و به صورت راهبردی به کار گرفته شود. اگر اروپا نتواند متحد بماند و در برابر فشارها عقب ننشیند، در نهایت با یک وارونگی خطرناک روبه رو خواهد شد: دارایی های خودش، بازار خودش و حتی نهادهای سیاسی خودش، علیه خودِ اروپا به اهرم فشار تبدیل می شوند.