جمعی از زنان دغدغه مند تحت عنوان زنان آب یار محله روز سه شنبه در فرهنگسرای ملل گردهم آمدند تا در یک نشست درباره روایت های زنان از میراث آبی ایران سخن بگویند؛ زنانی که از ایران باستان تا همین امروز نقش زیادی در مدیریت منابع آب و مناسک مرتبط با آن داشته اند، اما نام آن ها کمتر در متن تاریخ آمده و در مناسبات و حکمرانی آب نیز نقشی به آن ها داده نشده است.

به گزارش اعتماد، معصومه اشتیاقی، دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر و رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران یکی از سخنرانان این نشست با اشاره به چالش های آبی از اهمیت روایت های زنانه گفت و اینکه درباره آب همواره با روایت های مردانه روبه رو بوده ایم درحالی که الهه آب ما آناهیتا یک زن است و زنان در رویدادهای تاریخی دیگری مانند جشن مهرگان، آبانگان، سپندارمذگان، مراسم باران خواهی، عروسی قنات هم نقش پررنگی داشته اند.

زنان ما در طول تاریخ همواره در موضوع آب دوشادوش مردان بوده اند، عاملیت داشته اند و فقط ابژه نبودند که کم آبی زندگی آن ها را به تاراج برده و این سرنوشت و تقدیر زندگی آن ها را تحت تاثیر قرار داده باشد، بلکه آنان با عمل هایی، خرده روایت هایی را خلق کرده اند، اما در حافظه جمعی ما به تصویر در نیامده اند.

اشتیاقی از کنفرانس دوبلین در سال 1992 یاد کرد که نقش زنان در مدیریت آب در آن دیده شده است در صورتی که ما در ایران این مبحث را در زیستمان داشته ایم، اما به دلیل اینکه روایت و مکتوب نشده به عنوان یک میراث زنانه دیده نشده است: زنان ما زیست جهان خود را در داستان آب مشخص کرده بودند، اما در حال حاضر و در ایران معاصر به قربانیان کم آبی تبدیل شده اند نه اینکه چنین موضوعی درست نباشد ولی ما روایت های دیگری هم داریم که باید به سطح بیاید.

سمیرامیس شاه اسماعیلی، دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر مستقل هم به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این نشست از نقش های مختلفی که جهان و جامعه برای زنان متصور است، سخن گفت؛ نقش های مادری، همسری، زایش که بیشتر فیزیولوژیک است در شرایطی که از گذشته تاکنون، زنان نقش ویژه ای در شکستن قفل خشکسالی در ایران و حتی در جهان داشته اند.

او در ادامه از قصه ها و افسانه های مرتبط با آب در شهرهای مختلف ایران ازجمله بندرعباس و سیستان و بلوچستان یاد کرد که زنان و عروس ها در آن نقش پررنگی داشته اند. در گذشته سامان اجتماعی مان بر پایه حضور زن بوده و در دسترسی به آب نقش داشته اند، اما امروز دیگر این نقش را ندارند. چرا زمانی که سدها ساخته می شود یا نقشه انتقال آب از یک منطقه به منطقه دیگر مطرح است زنان در تصمیم گیری حضور ندارند درحالی که حضور آن ها مهم است؟

زمانی که در سیستان و بلوچستان یا اهواز آب نیست این زنان هستند که مسافت های طولانی را با ظروف بزرگ آب -که گاه تا 20 کیلوگرم وزن می گیرند- طی می کنند تا با پر کردن آن، این مسیر را برگردند تا امور خانه و زندگی را انجام دهند. چرا؟ چون زنان هم به لحاظ فردی و هم اجتماعی و مسوولیت هایی که به آن ها داده شده است، بیشتر از خشکسالی متاثر هستند. به هر حال مرد بیرون از خانه است، اما زن در خانه است و اگر آب نباشد عملا در امور خانه معطل می ماند و کارش بیشتر می شود. شاید به همین دلیل گفته می شود که زن قربانی بی آبی است درحالی که زن پتانسیلی برای ساماندهی به آن است.

او معتقد است که تجربه زیسته زن امکان مدیریت دموکراتیک تری را برای زندگی و زیست فردی و اجتماعی فراهم می کند: زن صلح بیشتری با محیط زیست و آدم های اطراف خود دارد و بهتر می تواند در میان نیروهای متخاصم صلح ایجاد کند، چرا؟ چون زن به واسطه نقش جنسیتی که به او داده شده، یاد گرفته که اقناع کند، شبکه بسازد و زیستن را به طور پایدار پیش ببرد و این موضوع در پایداری سرزمینی مهم است.

به گفته این جامعه شناس، زنان امروز صرفا فقط نقش مادری ندارند و توانایی آن ها مشارکت در دموکراسی و پایداری است، چون زمین برای زنان مهم است: امروز همه درباره فروپاشی سرزمینی حرف می زنیم و اینکه آب در حال تمام شدن است و قطعا این دغدغه را بیشتر کسانی که با آن زندگی می کنند، لمس می کنند.

معصومه اشتیاقی، رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران در حاشیه این نشست از حضور زنان متخصص در حکمرانی آب در برخی کشورها ازجمله تاجیکستان گفت: در دنیای معاصر ساز و کارهای قانونی که امکان حضور زنان متخصص فراهم می کند، قوی تر از کشور ماست. دو سال پیش در سفری که به تاجیکستان داشتم طی بازدیدی از یک نیروگاه در این کشور متوجه شدم که دولت تاجیکستان، قانونی را به تصویب رسانده که براساس آن به ازای هر وزیر که سه معاون دارد یکی از آن معاونان باید زن باشد.

ما چنین امکان و ساز و کارهایی را برای حضور زنان در لایه های مدیریتی بسیاری از کشورها می بینیم که امکان شنیده شدن صدای آنان را فراهم می کند. اگر نیاز به تصمیم گیری در یک پروژه آبی باشد، باید ده ها زن در پروسه حضور داشته باشند، نیازهای زنانه را در آن ببینند، چون زن، زیست زنانه را بهتر درک می کند. این کار کمک می کند که فهم عادلانه تری از نیازهای زنانه داشته باشند تا یک پروژه صرفا مردانه فکر نکند و سیاستگذاری و برنامه ریزی، معطوف به سیاست های مردانه نباشد.

این جامعه شناس به الزام بین المللی دیگری که در سال های گذشته طرح شده، اشاره کرد که درباره تحلیل جنسیتی پروژه های آبی است. الزام در تحلیل جنسیتی در پروژه های آبی یعنی اگر قصد دارید یک پروژه آبی را در یک زیست بوم، منطقه یا یک استان اجرا کنید حتما باید زنان آن منطقه را هم درگیر کنید، نیازها و ظرفیت های آن ها را بسنجید؛ اینکه زنان چطور می توانند در مورد حفاظت یا سیاست های احیا مشارکت داشته باشند، اما در ایران چنین سازوکاری را کمتر می بینیم.

رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران از سند کمیته سازگاری با کم آبی در سال 99 یاد کرد که زن را خیلی محدود دیده است، نه به عنوان مشارکت کننده فعال یا تصمیم گیر که فقط به عنوان عاملیت در صرفه جویی او را مطرح کرده است: درباره اینکه زنان چطور می توانند در این پروژه ها مشارکت کنند، آگاهی به زنان داده نمی شود. چقدر برای حفاظت از قنات از زنان محله کمک خواسته شده است؟ در جهان برای حفاظت رودها و چشمه ها از زنان کمک خواسته می شود، اما آیا در ایران چنین ظرفیت هایی به رسمیت شناخته و امکان حضور آن ها ایجاد می شود؟

سه زن روستایی در اوگاندا که محل زندگی آن ها نزدیک یک تالاب بود همین دغدغه زنان آب یار محله را داشتند و می خواستند تالاب را حفظ کنند، چون تالاب به اکوسیستم زندگی آن ها ارتباط داشت، بنابراین در یک کار داوطلبانه و سازماندهی شده روش های مشارکت در حفاظت از تالاب را به زنان دیگر آموزش دادند. این روایت ها در ایران هم وجود دارد، اما کمتر شناسایی شده است. ما زنان متخصص کم نداریم ولی چقدر آن ها را درگیر مسائل کرده ایم و به آن ها رسمیت داده ایم مثلا در کمیته احیای دریاچه ارومیه چند زن حضور دارند؟ باید در این زمینه ظرفیت ها شناسایی و بسترها تسهیل شود و زنان هم باید در این زمینه کنشگری هایی داشته باشند.