فرارو جمعی از نمایندگان نام آشنای مجلس با ارا ئه طرحی تحت عنوان حمایت و رسیدگی به تخلفات حوزه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی به دنبال قرار دادن تمام فعالیت های تصویری رسانه های کشور تحت کنترل صداوسیما هستند.

به گزارش فرارو، تنظیم گری و نظارت بر عملکرد رسانه ها در تمام کشورهای جهان از آزادترین تا نمونه های دیکتاتوری آن ها وجود دارد. اما شدت و ضعف این نظارت و چارچوب ها در کشورها متفاوت است. در بررسی چنین نمونه هایی، نمی توان مثلاً کره شمالی را با کشورهای اسکاندیناوی در یک سطح قرار داد و از جمله نظارت همه جا وجود دارد استفاده کرد. آنچه رسانه ها و فعالان این حوزه را به واکنش وا داشته، از یک سو به معیارهای صداوسیما و تفاوت هایش با جامعه و از سوی دیگر به طراحان این طرح و طرح های مشابه برای محدودیت های اجتماعی ارتباط دارد.

این طرح امضای 49 نماینده مجلس را با خود دارد که بعضی از آن ها شناخته شده تر از دیگران هستند: حمید رسایی، موسی غضنفرآبادی، رضا تقی پور، مهدی کوچک زاده، محمدتقی نقدعلی، حسینعلی حاجی دلیگانی، کامران غضنفری، مجتبی ذوالنوری، مرتضی آقاتهرانی و نصرالله پژمان فر. جمعی که در زمره نمایندگان تندروی مجلس قرار می گیرند و بخشی از آن ها به عنوان اعضا یا نمایندگان نزدیک به دو تشکیلات سیاسی پایداری و شریان شناخته می شوند. این نام ها بخش زیادی از واکنش های منفی را به خود اختصاص داده اند. چرا که نامشان پای دیگر طرح ها و قوانین مانند عفاف و حجاب و حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی (طرح صیانت) نیز بوده و سوابق قانونگذاری شان مشخص است.

ماده 2 طرح مذکور، پایه ایجاد محدودیت هاست. این ماده مسئولیت تنظیم گری، صدور مجوز و نظارت بر خبرگزاری ها، رسانه ها، کتاب، تبلیغات، بازی های رایانه ای و امثال آن در حیطه صوت و تصویر فراگیر را بر عهده وزارت ارشاد می گذارد؛ صدور مجوز و نظارت بر رسانه های کاربرمحور (شبکه های اجتماعی و سکوهایی مانند یوتیوب، اینستاگرام، آپارات، تلگرام و ...) و ناشر محور (VOD) و شبکه نمایش خانگی به ویژه تولید سریال، برنامه های تلویزیونی و مانند آن و همچنین صدور مجوز نظارت و تنظیم مقررات تبلیغات و آگهی در حیطه صوت و تصویر فراگیر را به سازمان صداوسیما می دهد.

بر اساس این طرح، رسانه هایی مانند خبرگزاری و سایت های خبری که در حوزه تصویری فعالیت می کنند از یک سو باید مجوز جداگانه ای از وزارت ارشاد دریافت کنند و همین محتوا اگر بخواهد در پلتفرمی مانند یوتیوب نمایش داده شود، نیازمند تایید صداوسیماست. در چنین فضایی، تکلیف برنامه های مختلفی که به صورت اختصاصی در پلتفرم ها و بستر VOD منتشر می شوند نیز به صورت کامل مشخص است. به عبارت دیگر، پادکست ها، برنامه های گفتگومحور، برنامه های استندآپ کمدی و هر آنچه داخل کشور تولید می شود، باید از این فیلترها عبور کند.

در طراحی این قانون پیشنهادی، با توجه به سازوکار فعلی و ضریب نفوذ رسانه های مختلف در جامعه، وزارت ارشاد به عنوان یکی از دو تنظیم گر، در عمل پایین تر از وزارت ارشاد قرار می گیرد. در چنین شرایطی، صداوسیما صدور مجوز، نظارت و برخورد را در دست دارد. علاوه بر این که انحصار صداوسیما نه به عنوان یک نهاد عمومی بلکه به عنوان یک سازمان رسانه ای بزرگ و قدرتمند، در این قانون تضمین می شود. برای مثال، اگر قرار است مردم در ایران مراسم قرعه کشی جام جهانی 2026 را تماشا کنند، یا باید آن را با معیارهای صداوسیما ببینند یا سراغ گیرنده های ماهواره ای خود بروند. در داخل کشور، هیچ سکویی حق پخش این برنامه را ندارد. در نهایت همه راه ها به صداوسیما ختم می شود.

آنچه در ابتدای گزارش راجع به تفاوت معیارها و وجود نظارت در کشورهای مختلف مورد توجه قرار دادیم، در این موضوع خود را نشان می دهد. در کشورهای آزاد هم این نظارت وجود دارد، ضمن این که چارچوبی مشخص بر این نظارت و سازوکار آن حاکم است، سایز و اندازه این چارچوب ها نیز متفاوت است. مثلاً موارد مربوط به امنیت ملی، تروریسم، محتوای جنسی و ... با تعاریف مشخص مورد توجه قرار می گیرند. از سوی دیگر، در این کشورها بخشی از نظارت بر محتوا با توجه به رده بندی سنی و دستورالعمل های مشخص بر عهده خانواده ها قرار می گیرد و آن ها در این باره مسئولیت دارند. بخشی از نظارت ها نیز به صورت صنفی و در چارچوب روابط کاری با توجه به ضوابطی که وجود دارد، اعمال می شود.

در ایران معیارهای نظارت بر محتوا و رسانه در ساختاری مانند صداوسیما، وزارت ارشاد و ساترا، با جامعه ای که در آن زیست می کنیم، چه میزان مطابقت دارد یا نزدیک است؟ چه بحث هایی از سوی جامعه به عنوان موارد تهدید کننده امنیت ملی شناخته می شود و این تنظیم گران چه مواردی را ذیل این موضوع قرار می دهند؟ چه مواردی با سنجه های صداوسیما و ارشاد غیراخلاقی تشخیص داده می شود اما جامعه یا بخشی از آن طور متفاوتی نسبت به آن فکر می کند؟ در تشخیص مصادیق، ضوابط کار خواهد کرد یا سلایق می توانند به ممیزی بپردازند؟ در چنین سازوکاری آیا امکان شکل گیری تضارب آرا و بحث های فکری وجود دارد؟ یا برنامه های صداوسیما در اشکال و پلتفرم های دیگر تکثیر خواهند شد؟ پاسخ این سوالات برای شناخت این طرح و آنچه رخ خواهد داد، تعیین کننده است.

نگاهی به مصاحبه اخیر خبرگزاری تسنیم با پیمان جبلی، رییس صداوسیما هم می تواند این مسیر را روشن تر کند: صداوسیما تنها وظیفه پخش برنامه های سرگرم کننده و خبری را ندارد، در واقع، این رسانه مسئولیت های بسیار سنگینی در خصوص اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم دارد. از مدیریت بحران ها گرفته تا اطلاع رسانی دقیق در زمان جنگ و بحران ها، همه این وظایف به دوش صداوسیما است.