فرارو- سال 2025 برای دنیای هنر، سالی پرتناقض بود؛ ترکیبی از نوسازی های درخشان، نمایشگاه های جسورانه و روایت های چندصدایی، در کنار سایه ی سنگین فشارهای سیاسی و محدودیت های فرهنگی.

به نقل از نیویورک تایمز، این سال برای هنر، هم روشن بود و هم تیره. یک موزه ی پیشرو در نیویورک خانه ای تازه و شگفت انگیز افتتاح کرد و دو موزه ی دیگر دست به توسعه و بازآفرینی زدند. در نمایشگاه های بزرگ و کوچک، هنرمندانی که پیش تر کمتر دیده شده بودند به صحنه آمدند و به سرعت مورد توجه قرار گرفتند. اما هم زمان، شکل گیری نظمی سیاسی تازه با صدور دستورالعمل های ضد تنوع، سایه ای سنگین بر فضای فرهنگی سال و آینده ی آن انداخت.

با برافراشته شدن اثر پرچم آفریقایی-آمریکایی از دیوید همونز ــ پرچم ایالات متحده با رنگ های پان آفریقاییِ قرمز، سیاه و سبز، استودیو میوزیوم هارلم در ماه نوامبر ساختمان جدید خود در خیابان 125 را افتتاح کرد. این بنای هفت طبقه ی مشکی رنگ، اثری موفق و چشمگیر است؛ اما آنچه بیش از همه تأثیر می گذارد، مجموعه ی دائمی به نمایش درآمده در داخل آن است؛ آثاری که قدمتشان به زمان تأسیس موزه در سال 1968 بازمی گردد. این آثار نشانه های راه تاریخ نهادی هستند که به عنوان فضایی جایگزین برای خلاقیت سیاه پوستان بنیان گذاشته شد و سرچشمه ی بسیاری از هیجان انگیزترین هنرمندان معاصر بوده است.

نیویورکی ها معمولاً رابطه ای مالکانه با مجموعه فریک دارند؛ جایی که آن را همچون خانه ای دوم می بینند، مکانی برای آسودن در میان آثار رامبرانت و ورمیر. بازگشایی موزه در بهار گذشته، پس از نوسازی 220 میلیون دلاری، فرصتی بود برای دیدن دوباره ی مجموعه ای که حالا براق تر و درخشان تر شده است؛ هرچند چیدمان تازه ی آن برای برخی غافلگیرکننده بود. اتاق هایی در طبقه ی دوم که زمانی اتاق خواب یا کمد خانواده ی فریک بودند، اکنون به گالری تبدیل شده اند. با این حال، همه چیز همچنان باشکوه است. تابلوی محبوب سن فرانسیس در صحرا اثر بلینی هنوز همان جاست که هنری فریک قرار داده بود؛ تنها فرش زیر آن نو شده است، چراکه فرش قدیمی زیر پای بازدیدکنندگان مشتاق از بین رفته بود.

جک ویتن نوشته بود: من محصول آپارتاید آمریکایی هستم. حقیقتی تلخ که او را به سوی خلق جهانی متفاوت در هنر سوق داد؛ جهانی از تنوع بی نهایت در ترکیب های بی نهایت . این دیدگاه او را در طول نزدیک به شش دهه فعالیت هنری پیش برد. نمایشگاه مرور آثار او با عنوان جک ویتن: پیام آور در موما، همچون موجی رهایی بخش، بیش از 200 اثر از نقاشی، مجسمه و طراحی را دربر می گرفت؛ از نخستین کلاژ دانشجویی اش در سال 1963 تا آخرین اثرش پیش از درگذشت در 2018. هر اثر برای ویتن یک آزمایش بود و حسِ پرسش از گام بعدی سراسر نمایشگاه را روشن می کرد.

هنر سیاسی می تواند هم هشداردهنده باشد و هم تأمل برانگیز. نمایشگاه کوکو فوسکو: فردا به جزیره ای بدل خواهم شد مروری جامع بر کارنامه ی یکی از جدلی ترین هنرمندان معاصر ارائه می دهد. فوسکو که عمدتاً با اجرا و فیلم کار می کند، در سال های پس از 11 سپتامبر از بازجویان پیشین ارتش آمریکا خواست تا شیوه های بازجویی خود را بر گروهی از زنان، از جمله خود او، به نمایش بگذارند. کوبای انقلابی، سرزمین نیاکانش، نیز هدف نقد آثار اوست؛ به ویژه در فیلم هایی درباره ی هنرمندان و شاعران تحت فشار این جزیره.

مرکز مطالعات کیوریتوریال کالج بارد بار دیگر نمایشگاهی تاریخی ارائه داد که مشابهش کمتر دیده می شود. این نمایشگاه به هنرمندان پیشرو عراق پس از استعمار پرداخت؛ هنرمندانی که مدرنیسم غربی را با هنر اسلامی و بین النهرینی درآمیختند و سبکی رادیکال آفریدند. از نقاشی های پرشور جَواد سلیم و شاکر حسن آل سعید در دهه ی 1940 آغاز می شود و به انیمیشن اندوه بار صادق کویش الفرجی در سال 2010 می رسد؛ اثری درباره ی فقدان فردی و فرهنگی پس از جنگ ها.

این نمایشگاه بزرگ در موزه زیمرلی دانشگاه راتگرز، به همت هنرمند فقید ژان کوییک-تو-سی اسمیت، معادل یک دوسالانه ویتنی برای هنر بومیان آمریکا بود. او هنرمندان شناخته شده و کمتر دیده شده را کنار هم قرار داد تا گستره ی واقعی هنر معاصر بومی را نشان دهد؛ هنری که هم هویتی جمعی دارد و هم فردیت های پررنگ.

سه نمایشگاه انفرادی نشان دادند که گالری ها نیز می توانند روایتگر تاریخ باشند. از عکس های شِیلا بایکال در دهه های 60 تا 80 نیویورک گرفته تا مرور آثار فنی سانین و نمایش جسورانه ی نیلند بلیک درباره ی سکسوالیته و کوییرنس در دهه ی 90، همگی چشم اندازی تازه به تاریخ هنر معاصر گشودند.

دو نمایشگاه گروهی نیز درخشش ویژه ای داشتند: چهره های افسانه ای درباره ی فرهنگ بال روم کوییر، و یک آمریکا که پاسخی صریح به سانسور و فشارهای سیاسی بود.

بازدید از نمایشگاه های مهم واشنگتن دی سی، از تاریخ سیاه پوستان تا بازخوانی قدرت و نژاد، نشان می دهد این پروژه ها حاصل سال ها برنامه ریزی در دوران اوج آگاهی مدنی پس از جنبش جان سیاهان مهم است هستند. اما آن دوره، دست کم فعلاً، پایان یافته است. از همین رو، در کنار شور و الهامی که هنر 2025 برانگیخت، حس اندوهی پیشاپیش نیز وجود داشت: حسِ از دست دادن نمایشگاه هایی که شاید هرگز، در سال های آینده، به دلیل کاهش بودجه و فشارهای سیاسی، مجال شکل گیری نیابند.