1000 روز اول زندگی، از زمان لقاح تا دو سالگی، حساس ترین دوران برای رشد نوزاد است. در این دوره تغذیه مادر و نوزاد نقش تعیین کننده ای روی تکامل مغز، تقویت استخوان ها و سلامت کلی بدن نوزاد دارد و می تواند عادت های غذایی او را در سال های آینده شکل دهد. به همین دلیل، از هزار روز اول به عنوان دوره طلایی یاد می شود.

در ادامه، اهمیت تغذیه در هزار روز اول رشد نوزاد را مرحله به مرحله بررسی کرده و توصیه های معتبر بین المللی در این زمینه را مرور می کنیم.

تغذیه مادر در دوران پیش از بارداری و بارداری

برای دوران پیش از بارداری، شواهد علمی نشان می دهند که داشتن تغذیه سالم و وزن مناسب، می تواند هم شرایط حاملگی مادر را بهتر کند و هم پایه ای برای سلامت طولانی مدت کودک باشد. طبق مطالعات انجام شده مادر با نگه داشتن شاخص توده بدن (BMI) خود بین 18.5 تا 24.9 و برنامه ریزی تغذیه ای زود هنگام، می تواند پایه های سلامت کلی کودک را شکل دهد.

در دوران بارداری نیز رعایت تغذیه متعادل نقش حیاتی در سلامت مادر و رشد جنین دارد. این تغذیه شامل مصرف روزانه از پنج گروه اصلی مواد غذایی شامل میوه ها، سبزی ها، غلات، منابع پروتیینی مانند گوشت، تخم مرغ و لبنیات و کاهش مصرف قندهای تصفیه شده و چربی های اشباع شده است.

پژوهش ها نشان می دهد نیاز مادر به پروتیین در بارداری بیشتر از تصور گذشته است؛ به طوری که با افزایش اندک در سه ماهه اول آغاز شده و در سه ماهه دوم مادر به حدود 31 گرم پروتیین اضافه تر در روز نیاز دارد تا رشد مادر و جنین تضمین شود.

ریز مغذی هایی که در دوران بارداری می تواند از سلامت مادر و جنین حمایت کند نیز شامل موارد زیر است:

با این حال، تامین این مواد به تنهایی و از طریق رژیم غذایی دشوار است؛ به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می کند که زنان باردار روزانه مکمل هایی حاوی ریزمغذی های مختلف (MMS) شامل آهن، اسیدفولیک و سایر ویتامین ها و مواد معدنی ضروری را مصرف کنند. مصرف این مکمل ها خطر تولد نوزادان زودرس یا با وزن کم و رشد محدود را کاهش می دهد.

توجه به محدودیت های غذایی در بارداری نیز اهمیت زیادی دارد. پرهیز از مصرف گوشت خام، همین طور پنیرهای غیرپاستوریزه، به جلوگیری از عفونت های خطرناک کمک می کند. از سوی دیگر، مصرف دوزهای بالای ویتامین A باید به طور جدی محدود شود، زیرا می تواند خطر ناهنجاری های مادرزادی را افزایش دهد.

شش ماه طلایی؛ تغذیه انحصاری با شیر مادر

از بدو تولد تا 6 ماهگی، شیر مادر بهترین منبع تغذیه است؛ چراکه حاوی ترکیبات متعادل از پروتیین ها، کربوهیدرات ها، چربی ها، ویتامین ها و مواد معدنی بوده که همه نیازهای تغذیه ای نوزاد را تامین می کند. علاوه بر این، شیر مادر شامل باکتری های مفید و اولیگوساکاریدهای شیر انسان (HMOs) است که رشد فلور روده ای سالم را حمایت کرده و از رشد باکتری های مضر جلوگیری می کند. این ترکیبات علاوه بر تقویت سیستم ایمنی نوزاد، می توانند خطر ابتلا به عفونت های گوارشی و تنفسی را کاهش دهند.

مطالعات متعددی نشان داده اند که شیر مادر با بهبود رشد شناختی و افزایش ضریب هوشی در دوران کودکی و نوجوانی مرتبط است؛ بنابراین، سازمان های معتبر مانند مرکز ملی تحقیقات بهداشت و پزشکی استرالیا توصیه می کنند تغذیه با شیر مادر از اولین ساعات پس از تولد شروع شود و تا حدود 6 ماه به طور انحصاری ادامه یابد.

شش ماه دوم و نیازهای حیاتی نوزاد

از حدود 6 ماهگی شیر مادر به تنهایی دیگر قادر به تامین تمام نیازهای تغذیه ای نیست. در این زمان، ورود تدریجی غذاهای جامد به رژیم غذایی شیرخوار باید با دقت انجام شده و توجه ویژه ای به تامین آهن شود؛ چرا که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود 40 درصد از نوزادان 6 تا 59 ماهه دچار کم خونی هستند.

در این سن که همزمان با رویش دندان هاست، نوزاد برای رشد بهتر به تنوع غذایی نیاز دارد؛ به ویژه خوراکی های سرشار از کلسیم مثل ماست و پنیر که به استحکام استخوان ها کمک می کنند.

با این حال، شیر مادر همچنان نقش مهمی دارد، چون افزون بر مواد مغذی، ترکیباتی دارد که سیستم ایمنی را تقویت کرده و پذیرش طعم های تازه را آسان تر می کند. به همین دلیل توصیه می شود در کنار شیر مادر، غذاهای کمکی متنوع و دارای بافت های مختلف به نوزاد داده شود تا هم رشد جسمی و هم رشد شناختی او در مسیر طبیعی و مطلوب قرار بگیرد.

ساختن عادت های غذایی سالم پس از 12 تا 24 ماهگی

از 12 تا 24 ماهگی، عادت های غذایی سالم کودک شکل می گیرند. در این سن، حدود 17 درصد از کالری روزانه هنوز از شیر مادر، شیر گاو یا نوشیدنی های مناسب سن تامین می شود، اما بیشتر انرژی باید از غذاهای متنوع و مغذی حاصل شود. به توصیه متخصصان دادن منابع غنی از آهن مانند گوشت گاو، عدس، کلم پیچ و غلات غنی شده، همراه با منابع فیبر مانند کلم بروکلی و غلات کامل، می تواند از رشد سالم و عملکرد مناسب دستگاه گوارش حمایت کند.

مهم ترین اتفاق در این سن استقلال طلبی کودک است: او می خواهد قاشق را بگیرد، غذا را لمس کرده و درباره آن اظهار نظر کند؛ بنابراین وادار کردن کودک به خوردن غذای بیشتر، حتی اگر مغذی باشد، می تواند توانایی تشخیص گرسنگی و سیری را کاهش دهد.

به طورکلی، رعایت این توصیه ها همراه با پیگیری منظم و مشورت با پزشک، مسیر بارداری را ایمن تر می کند، شانس تولد نوزادی سالم با رشد مطلوب را افزایش می دهد و و پایه های هزار روز اول زندگی کودک را به بهترین شکل می سازد.