مصاحبه تازه زینب موسوی در برنامه رُک از همان لحظه ای که نشست و شروع کرد به توضیح دادن ماجرای شوخی اش با فردوسی یک تصویر روشن از بحران عجیبی بود که میان کمدین بودن و فهم فرهنگی در ایران شکل گرفته است.

به گزارش عصرایران، او با اعتمادبه نفسی عجیب می گفت فکرش را نمی کرده یک شوخی این قدر دردسر درست کند، بعد هم اضافه کرد که به هیچ وجه بابت آن توهین عذرخواهی نمی کند؛ انگار مسئله فقط یک سوءتفاهم ساده بوده، نه تحقیر صریح بخشی از هویت فرهنگی این مردم.

حکایت غریبی از وضعیت وارونهٔ طنز و سلبریتی گری در ایران است؛ جایی که بعضی ها برای خودشان حق کامل قائل اند میراثی هزارساله را تا مرز لودگی پایین بکشند، اما به محض نقد شدن، ناگهان تبدیل به قربانی آزادی بیان می شوند.

عجیب تر این که او تمام این ماجرا را هجمه ملی و نفرت جمعی توصیف می کرد، بی آن که لحظه ای فکر کند شاید مسئله از جای دیگری می آید: از خشم مردم نسبت به کسانی که به جای نقد ساختارهای قدرت و بانیان مشکلات فعلی کشور، به کوتاه ترین دیوار ممکن حمله می کنند.

مشکل اصلی این جاست که موسوی خود را یک تابوشکن معرفی می کند اما تابوی اصلی را نه در قدرت، نه در سیاست، بلکه در فرهنگ جست وجو می کند؛ جایی که حمله به آن بی هزینه تر است.

این که فردی نتواند با کوچک ترین جرأت درباره خطوط قرمز واقعی حرف بزند و به جایش سراغ فردوسی و شاهنامه برود، اسمش تابوشکنی نیست، حداکثر یک تلاش بی رمق برای دیده شدن است.

او در مصاحبه اش از فشار روانی، از 2400 کامنت فحش، از شب هایی که همسرش کامنت ها را پاک می کرد، از منفورشدن، از فروپاشی درآمد و ممنوعیت فعالیت حرف زد؛ اما لحظه ای به این فکر نکرد که شاید ریشه عصبانیت مردم، نفرت کور نبود، بلکه دفاع غریزی از چیزی بود که سال هاست تنها نقطه مشترک و سنگر هویت یک ملت شده است.

جالب تر این که موسوی در همان گفت وگو ادعا می کرد قصدش نزدیک کردن نسل جوان به شاهنامه بوده. این ادعا بیش از آن که جدی باشد، یک شوخی جدید است. هیچ کس با لودگی و تحقیر یک نماد فرهنگی، پلی به ادبیات کلاسیک نمی سازد. وقتی کسی حتی در ساده ترین سطح، حد و مرز طنز و توهین را نمی شناسد،

طبیعی است که نتیجه کارش از معرفی شاهنامه فاصله بگیرد و وارد منطقه ای شود که اسمش فقط مسخره کردن است. مردم هم دقیقاً همین را فهمیدند و واکنش نشان دادند؛ نه از روی تعصب افراطی، بلکه از روی فهمی ابتدایی از احترام به داشته هایشان.

از آن بامزه تر ادعای تمدن سازی است. تمدن مگر با دو تا فحش و چند تا شوخی دم دستی ساخته می شود؟ تمدن را مردم می سازند، پژوهشگر می سازد، هنرمند جدی می سازد؛ نه کسی که تا دیروز تمام سرمایه اش چند شوخی جنسی بود و امروز ناگهان نقش مصلح فرهنگی گرفته است.

در بخش های دیگر مصاحبه هم با اصرار عجیبی می گفت که جامعه، زن کمدین را پس می زند. اما مشکل این بار هرگز جنسیت نبود. مردم با فحش دادن، سطحی کاری و تحقیر مشکل داشتند، نه با زن بودن یا شوخی کردن.

جامعه ای که در آن هزاران نفر زنان طنزنویس، بازیگر و کمدین را دوست دارند، ناگهان به خاطر جنسیت با او زاویه پیدا نکرده؛ زاویه با بی سلیقگی و بی مطالعگی پیدا کرده است.

موسوی بارها در گفت وگو ادعا کرد که ذات شوخی ناراحت کردن یک عده است . این جمله شاید در نظریه های طنز جایگاهی داشته باشد، اما فقط زمانی که آن عده صاحبان قدرت، فاسدان، دروغ گویان و ستمگران باشند؛ نه مردم معمولی ای که در سخت ترین وضعیت اقتصادی و اجتماعی، هنوز سعی می کنند گوشه ای از هویت تاریخی شان را حفظ کنند.

ناراحت کردن مردم با تحقیر فردوسی نه شجاعت است نه هنر؛ فقط یک انتخاب آسان برای جلب توجه است. همان چیزی که بسیاری از مردم هم گفتند: این ها برای دیده شدن به فرهنگ حمله می کنند، چون می دانند بی جواب نمی ماند.

در نهایت، چیزی که این مصاحبه آشکار کرد نه شجاعت یک کمدین، نه مظلومیت یک قربانی، بلکه فاصله عمیق میان ادعای روشنفکری و واقعیت شعور فرهنگی بود.

او هنوز فکر می کند جامعه از او متنفر شد چون مردم ظرفیت شوخی ندارند. حقیقت این است که مردم از توهین خسته اند؛ از کسانی که بی مطالعه ترین شکل ممکن طنز را تولید می کنند و اسمش را آزادی بیان می گذارند.

آزادی بیان خیابان یک طرفه نیست. همان طور که او خود را محق می داند حرف بزند، جامعه هم محق است بگوید این کار، طنز نیست، لودگی است. و شاید وقتش رسیده باشد که بپذیرد بحران این بار نه از مردم بود، نه از شاهنامه؛ از جایی شروع شد که او خودش را کمدین نامید، بدون اینکه بداند کمدین بودن قبل از هر چیز به هوش، مطالعه، ظرافت و شناخت اجتماعی نیاز دارد.

باقی اش فقط سروصداست. اگر قرار باشد هر کسی با دو تا فحش و سه تا شوخی سطحی ادعای روشنگری و ساخت تمدن کند، پس باید تاریخ طنز و فرهنگ را تعطیل کرد و کلیدش را تحویل این نسل اینستاگرامی داد و در نهایت، هیچ آزادی بیانی به کسی اجازه نمی دهد که فرهنگ و هویت جمعی را ابزار دیده شدن کند.