محمـدرضا عارف، معاون اول رییس جمهوری به تازگی در همایش رتبه بندی بنگاه های متوسط و کوچک با نگاهی مقایسه ای به صنعت خودروی ایران و کره جنوبی عنوان کرده بود؛ کره جنوبی تولید خودرو را یک سال دیرتر از ایران آغاز کرد با این حال خودروسازی این کشور چه سهمی از بازار جهانی دارد و ما کجا هستیم؟ گزاره ای که بارها از سوی منتقدان صنعت خودروی کشور و حتی مقامات رسمی تکرار شده است، اما آنچه پرسش برانگیز شده، این است که آیا می توان خودروسازی دو کشور را بدون توجه به شرایط محیطی، سیاستگذاری کلان و میزان انزوا یا اتصال به زنجیره اقتصاد جهانی مقایسه کرد؟

به گزارش دنیای اقتصاد، نکته مهم دیگر که در مقایسه صنعت دو کشور اغلب نادیده گرفته می شود، شوک های بیرونی است. خودروسازی ایران در چهار دهه اخیر، به طور مداوم با تحریم های بین المللی، محدودیت دسترسی به فناوری، قطع همکاری با شرکای خارجی و انزوای مالی مواجه بوده است. جنگ هشت ساله، تحریم های چندین ساله، بحران های ارزی، بی ثباتی سیاست خارجی و تغییر مکرر قواعد بازی اقتصادی، امکان برنامه ریزی بلندمدت را از این صنعت گرفت.

در نقطه مقابل، کره جنوبی نه تنها از چنین انزوایی رنج نبرد، بلکه به طور فزاینده ای در زنجیره جهانی خودرو ادغام شد. حضور برندهایی مانند هیوندای و کیا در بازارهای آمریکا و اروپا، آنها را ناگزیر به رعایت استانداردهای سختگیرانه ایمنی، محیط زیست و کیفیت کرد. این فشار بیرونی، موتور اصلی یادگیری صنعتی بود؛ عاملی که در ایران، به دلیل بازار بسته و سیاست قیمت گذاری دستوری، عملا وجود نداشت.

در کره، دولت نقش تنظیم گر توسعه گرا را ایفا کرد؛ این یعنی جهت گیری کلان را تعیین کرد اما بنگاه ها را در معرض رقابت گذاشت. در ایران دولت همزمان نقش مالک، سیاستگذار، قیمت گذار و ناظر را بر عهده گرفت. نتیجه این تداخل نقش ها، کاهش شفافیت، تضعیف پاسخگویی و انتقال هزینه ناکارآمدی به مصرف کننده بود.

فاصله امروز خودروسازی ایران و کره جنوبی، بیش از آنکه محصول شروع دیرتر یا توان کمتر باشد، نتیجه دو مسیر سیاستی کاملا متفاوت است. مقایسه ای که اگر تحریم، جنگ، انزوای بین المللی و ساختار رانتی بازار را نادیده بگیریم نه تنها منصفانه نیست، بلکه مانع درک ریشه های واقعی عقب ماندگی صنعت خودرو می شود.

بدین ترتیب پرسش درست این نیست که چرا کره جلو افتاد؟ بلکه این است که چرا خودروسازی ایران برای دهه ها از چرخه یادگیری جهانی کنار گذاشته شد؟ پاسخ به این پرسش، بدون درنظرگرفتن نقش دولت، سیاست خارجی و شرایط اقتصادی کشور ممکن نیست.