در پی مناظره اخیر میان عبدالرحیم سلیمانی اردستانی و حامد کاشانی، فضای فکری و رسانه ای کشور با موجی از واکنش های گسترده و متفاوت روبه رو شده است. این مناظره که محور آن مباحث کلامی، نقدهای درون حوزوی و حدود آزادی بیان در حوزه دین بود، به سرعت به یکی از بحث برانگیزترین موضوعات روز تبدیل شد و بسیاری از چهره های مذهبی، سیاسی و نواندیش را به موضع گیری واداشت.

به گزارش هم میهن، سخنان سلیمانی اردستانی، که برخی آن را صریح و ساختارشکن و برخی دیگر تند و غیرمتعارف توصیف کردند، زمینه ساز واکنش هایی از طیف های مختلف شد؛ از انتقاد صریح سیدمحمد خاتمی که روایت آن توسط محمدعلی ابطحی منتشر شد تا صدور بیانیه رسمی از سوی مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم.

محمدعلی ابطحی انتقاد سیدمحمد خاتمی رییس جبهه اصلاحات را اینگونه روایت کرد و نوشت: با جمعی از دوستان روحانی نواندیش خدمت آقای خاتمی جلسه داشتیم. آقای خاتمی بحث سخنان آقای سلیمانی اردستانی را پیش کشید. اعتراض داشت که چرا این مباحث را و این ادبیات را در این شرایط به کار گرفته است. دوستان جلسه که دوستان آقای اردستانی هم بودند نیز گلایه داشتند که محتوا و ادبیات آقای اردستانی بیشتر از هر چیز به تفکر آرام نواندیشی دینی که نوپا ولی جدی است، آسیب می زند. تقریباً همه دوستان هم این روزها با آقای سلیمانی در این مورد گفت وگو کرده بودیم. باور داشتیم مناظره در مسائل مذهبی سنت خوبی بود که متاسفانه با ادبیات موهن از یکسو و فحاشی های رکیک از سوی دیگر دچار مشکل شد.

مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم نیز در واکنش به صحبت های اخیر اردستانی بیانیه ای صادر کرد: در پی برخی درس گفتارها و گفت وگوهای اخیر در حوزه علمیه و فضای مجازی لازم است نکاتی را به استحضار ملت شریف ایران برسانیم. حجت الاسلام دکترعبدالرحیم سلیمانی، عضو محترم مجمع، مدتی است در فضای مجازی و در مناسبت های گوناگون مطالبی در حوزه های مختلف دینی مطرح کرده اند. گاه لحن و بیان ایشان موجب نگرانی برخی و درعین حال موجب جلب توجه عده ای دیگر شده است. اعضای مجمع نیز با برخی از مطالب، چگونگی بیان و طرح بعضی از موضوعات از جانب ایشان و مصاحبه با بعضی از سایت ها مخالفند و نگرانی خود را اعلام کرده و تذکرات لازم داده اند.

در ادامه این بیانیه مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم، ضمن تأکید بر حق اظهارنظر و آزادی بیان برای ایشان و هر فرد دیگر، اعلام کرد: اظهاراتشان صرفاً دیدگاه های شخصی بوده و بیانگر نظر مجمع و اعضای آن نیست. خود ایشان نیز بارها تصریح کرده اند که نظر خودشان را بیان می کنند نه مواضع مجمع را. روشن است که مواضع مجمع از طریق بیانیه های رسمی اعلام می شود.

مجمع مدرسین در ادامه با تشریح ابعاد آزادی بیان بر وظیفه محققان و مدرسان بر بیان درست مطالب و تحقیق و تأمل تاکید کرد: ما بر این باوریم که دستیابی به اندیشه های والا و اعتقادات صحیح تنها در سایه جامعه ای سالم و آزاد و با رعایت اصل آزادی بیان ممکن است؛ حقیقتی که از قرآن کریم، سنت نبوی و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام) آموخته ایم. آزادی بیان صرفاً برای طرح مطالب درست و مطابق با باورهای رایج نیست؛ بلکه جامعه از محدود کردن زبان ها و بستن دهان ها بیشتر زیان می بیند تا از بیان مطالب نادرست یا نابجا. البته این سخن به معنای کوتاهی محققان در تبیین پاسخ های صحیح و مستدل نیست، بلکه مسئولیت آنان در روشنگری همچنان پابرجاست. محققان و مدرسان باید علاوه بر تحقیق و تأمل زیاد، به شیوه نیکو اظهارنظر کنند و اجتهاد مخلصانه محققان پیشین را محترم شمارند و از لحن تند و افراطی بپرهیزند. امید است بیان آراء مستدل و نقد و بررسی آنها به روش عالمانه و عادلانه به ارتقای سطح گفت وگوها و پیشرفت مباحث فکری و نظری در جامعه یاری رساند.

مجمع مدرسین در ادامه بیانیه خود با اشاره به ناسازگار بودن مطالب ارائه شده با مطالب فقهی تاکید کرد: متأسفانه در روزهای اخیر شاهد برخی اظهارنظرهای شگفت آور و غیرقابل قبول از سوی بعضی از استادان بوده ایم؛ سخنانی که نه تنها با مبانی فقهی ناسازگار است، بلکه نزد اکثریت قریب به اتفاق اساتید و محققان نیز نامقبول می نماید. طرح چنین مطالبی می تواند زیان های جبران ناپذیری برای جامعه، به ویژه نسل جوان در پی داشته باشد. تجربه تاریخی نشان داده است که حربه طرد و تکفیر هرگز کارگر نبوده و در دنیای امروزِ پرارتباط نیز تأثیر منفی دارد. آیا روش تکفیرگران گذشته که به رونق تکفیرشدگان یا فرار نخبگان انجامیده، ثمربخش تر بود یا سعه صدر و بزرگواری عالمانی چون شیخ اعظم انصاری، میرزای بزرگ شیرازی، آیت الله حائری یزدی مؤسس حوزه و آیت الله بروجردی که با صبر و مدارا آثار ماندگار بر جای گذاشته اند؟ ای کاش آن استاد محترم، چنین خشمگینانه و ناشکیبانه از تکفیر، ارتداد و حکم قتل سخن نمی گفتند.

این مجمع در پایان بیانیه خود بار دیگر تأکید کرد با اعتقاد به ارزش آزادی بیان و مخالفت با هرگونه تنگ نظری، سخت گیری های نابجا را مغایر با مبانی مستحکم دین و روح شریعت می داند: خیر و صلاح جامعه در آن است که افراد بتوانند اندیشه ها و آراء خود را آزادانه بیان کرده و درباره آن گفت وگو کنند و البته مسئولیت سخنان خود را نیز بپذیرند.

حامد کاشانی نیز در واکنش به اظهارات اخیر اردستانی گفت: جامعه شیعه باید نسبت به بی حرمتی به ارکان فکری خود حساس باشد. دشمن بیرونی به دنبال این است که حساسیت ما را کمرنگ کنند. این شیوه که اکنون در پیش گرفته است که در فضای مجازی کامنت بگذارند و نسبت به اهل بیت فحاشی کنند به این دلیل است که چشم و گوش ما عادت کند. وی ادامه داد: جامعه باید به شدت حساس باشد و اول از همه خود ما باید حساس باشیم. اینجا جای این نیست که حرمت دست نیافتنی ائمه اطهار را کسی متزلزل کند. اگر کسی هتاکی کند باید بداند با نقطه اوج حساسیت یک جامعه نباید دستکاری شود و این کار یک جنایت است.

وی اضافه کرد: در جایی که می دانیم در روزگار ما زمینی را فراهم می کنند که شما را هل بدهند و دچار لغزش کنند و از آن لغزش سوءاستفاده کنند که بگویند خروجی هیئتی ها را دیدید که فحاشی می کنند نمک نشناسی است که از هیئت ها استفاده کنند و بعد بگویند خروجی آنها چنین است. در بیان نباید کاری کرد که مکتب اهل بیت به دلیل رفتار من اینگونه زیر سوال برود. کاشانی با تاکید بر اینکه نباید از باطل دفاع کرد، گفت: باید از حق دفاع کرد و نمی شود با خلاف شرع از حق دفاع کرد. مومن گاهی در این دنیا زخم زبان می خورد، تا اندکی بفهمد اهل بیت چه کشیده اند، اما از دایره حق خارج نمی شود. ما فعلاً سر سفره اهل بیت هستیم و انشاالله خداوند ما را به سفره معاویه که در مسیر هتاکی است منتقل نکند.

اردستانی نیز به واکنش ها و انتقادات نسبت به صحبت های خود واکنش داد و گفت: من هرگز دشمن زهرای مرضیه سلام الله علیها نیستم بلکه افتخار این را دارم که ادعا کنم که دوستدار او هستم! باور من این است که مقام این شخصیت چنان بالا است که حتی شهادت در راه خدا نمی تواند به مقام او بیفزاید. او قله تسلیم را فتح کرده و همه چیز را با خدا معامله کرده است. اینجانب هیچ مقامی از این بانوی بزرگ را انکار نکرده ام. من صرفاً یک داستانی را که مداحان و روضه خوانان می گویند مورد تردید قرار داده ام و البته این صرفاً یک بحث علمی است که احتمال خطا در آن وجود دارد. اما آنچه مسلم است این است که ما با سخنان و اعمال خود به نام آن بانوی بزرگوار، دل حضرت ایشان را به درد آوریم.

آنچه عزیزان با احساسات پاک، و البته نپخته و نسنجیده، به زبان می آورند، نه برای بنده ضرر دارد و نه حتی ناراحتم می کند. اما از این جهت غمگین می شوم که به نام زهرا(س) و آرمان او لطمه می زند! من اکنون از هیچ انسانی چه در این دنیا و چه در پیشگاه خداوند مهربان هیچ گله و شکایتی ندارم و از هیچ کس آزرده نشده ام که بخواهم کسی را ببخشم.

حزب مردم سالاری نیز در مخالفت با اظهارات اردستانی اینگونه بیانیه داد: ضمن اعلام مخالفت با اظهارات سخیف آقای سلیمانی اردستانی که خلاف صریح مبانی و اعتقادات تشیع است؛ با هرگونه توهین، اقدام خشن، حمله به منزل، تکفیر یا انتقام جویی نسبت به شخص ایشان مخالفیم و چنین اقداماتی را خلاف سیره ائمه اطهار علیهم السلام و منافی آزادی بیان و عقیده می دانیم.

از سوی دیگر روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: این واقعه تأسفبار، وظیفه فضلای حوزه های علمیه را سنگین تر کرده است. در فضای مجازی متأسفانه پریشان گویی نزد افرادی که اطلاعات تاریخی و دینی ندارند پذیرش دارد. به همین دلیل فضلای صاحب اطلاع از مبانی باید احساس وظیفه کنند و با منطقی قوی همراه با اخلاق و آداب، پاسخ شبهات را بدهند و در فضای مجازی فعال باشند.

زعمای حوزه علمیه قم لابد با ملاحظه این واقعه به این نتیجه رسیده اند که آنچه رخ داده، یک ماجرای دو سر خُسران است. هم اصل پریشان گویی و هم مقابله غیرشرعی مداحان با این اقدام.

شیخ پریشان گو از اساتید سابق دانشگاه مفید بود که عذرش را مدتی قبل خواستند. این، یعنی دانشگاه مفید باید درباره اساتیدش دقت بیشتری به خرج دهد تا محتوای این مرکز علمی با شأن و منزلت علمی و معنوی مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی که موسس آن بود منطبق باشد.

روزنامه اطلاعات نیز نوشت: اینکه شخصی بگوید من الهیاتی فکر می کنم و کاری به تاریخ ندارم، در حقیقت دارد مغلطه می کند و خودش می داند که تمام الهیات که از جانب پیامبران الهی است در بستر تاریخی مطرح شده و قطعاً شناخت این قضایا و جریانات تاریخی در اصالت اندیشه توحیدی، نبوت و امامت اثر گذار است.

قصه ی شهید جاوید سالها جریانات مذهبی را به خود مشغول کرد و بزرگان زیادی از جمله آیت الله العظمی صافی گلپایگانی نقدی بر آن تحت عنوان شهید آگاه نوشتند و یا علامه طباطبایی جزوه ای در تبیین علم امام مرقوم فرمودند.

جوان نیز آورده است: مناظره از جنس مناظره اخیر در باب شهادت یا وفات هر یک از معصومین علیهم السلام، بیشتر شبیه یک کار انگلیسی است.

اما عجیب آنکه حالا معلوم می شود این روحانی بی منطق با خاتمی و نزدیکانش بی ارتباط هم نیست و آنان فقط از اینکه بی ادبی کرده است (نه بی منطقی و گفتن خلاف واقعیات تاریخی) ناراضی اند. صراحتاً ادعای محمدعلی ابطحی نشان می دهد آنان با اصل حرف های آن روحانی کذا مخالف نیستند و آن را بخشی از مباحث روشنفکری دینی می دانند و فقط نوع ادبیات به کار رفته را موجب ضربه خوردن این نواندیشی می دانند!

نواندیشی دینی گرفتار سیاست است. تقریباً هیچ یک از نواندیشان دینی نیستند که فارغ از دغدغه های جناح های سیاسی و سرنوشت تلخ و شیرین خود در فضای سیاسی پنج دهه گذشته، اندیشه ورزی دینی کنند. این بزرگ ترین عیب آنان است.