فرارو- اما اشفورد تحلیلگر ارشد مسائل امنیتی و دفاعی و ستون نویس نشریه فارن پالیسی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، جنگ اوکراین دیگر روی ریل درستی حرکت نمی کند و چشم انداز امیدوارکننده ای ترسیم نمی کند. شهر مستحکم و استراتژیک پوکروفسک، پس از ماه ها نبرد سنگین و پرهزینه، به دست نیروهای روسیه سقوط کرده است و ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین، درگیر رسوایی تازه ای در حوزه فساد شده است که تا اینجا چندین عضو کابینه اش را قربانی کرده است. هم زمان، دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، بار دیگر در تلاش است یک توافق صلح سریع، پر سروصدا و سطح بالا را پیش ببرد، تلاشی که تقریباً همه انتظار دارند مانند ابتکارهای پیشین او بی نتیجه بماند و به جایی نرسد.

حتی پیش از آن که طرح صلح پیشنهادی او، که روز جمعه گذشته فاش شد، به تیتر رسانه ها و موضوع بحث محافل دیپلماتیک تبدیل شود، حامیان اوکراین در واشنگتن به سرگرمی همیشگی و تکراری خود بازگشته بودند و به این امید دل بسته بودند که ترامپ ناگهان موضعش را عوض کند و به حمایت نظامی و مالی جدی تر و پایدارتر از اوکراین روی بیاورد. در پایتخت های اروپایی نیز رهبران همچنان با اطمینان و اعتمادبه نفس درباره پایبندی خود به حمایت بلندمدت از کی یف و تعهدشان برای پرکردن خلأ ناشی از عقب نشینی آمریکا سخن می گویند و مصاحبه می کنند، هرچند در عمل سطح کمک ها به طور ملموس و قابل اندازه گیری رو به کاهش می رود و روند نزولی را نشان می دهد.

این خوش بینی ظاهری و حساب شده، واقعیتی بسیار تیره تر و نگران کننده تر را پنهان می کند و مجال دیده شدن نمی دهد. با وجود آشکارشدن ناکارآمدی و ناسازگاری روند صلح پیشنهادی ترامپ با روسیه، تقریباً همه بازیگران کلیدی صحنه به تدریج از دستیابی به راه حلی بهتر از وضعیت فاجعه بار کنونی در اوکراین دست شسته اند و امید خود را از دست داده اند. شاید طرح جدید کاخ سفید در نهایت شکست بخورد و بایگانی شود، اما گزینه های باقی مانده روی میز، از منظر بسیاری از تصمیم گیران غربی و منطقه ای، حتی ناامیدکننده تر از آن به نظر می رسند و افق روشن تری ترسیم نمی کنند.

ترامپ در آغاز دوره دوم ریاست جمهوری اش به صراحت اعلام کرد که قصد دارد مسیر دولت بایدن در قبال جنگ اوکراین را عوض کند. این در حالی بود که سیاست دولت بایدن در قبال این جنگ، دست کم در ماه های نخست، کاملاً بی حاصل و شکست خورده به نظر نمی رسید. در واشنگتن این محاسبه شکل گرفته بود که اگر به اوکراین سلاح های کافی، منابع پایدار و زمان لازم برای مقاومت در برابر روسیه داده شود، کی یف در نهایت می تواند در موقعیتی به مراتب بهتر پشت میز مذاکره بنشیند و به توافقی مطلوب تر و قابل دفاع تر دست یابد.

اما این راهبرد روی کاغذ، در میدان جنگ و در عرصه سیاست، خیلی زود به مانع خورد و از ریتم اولیه خود خارج شد. اوکراین نتوانست آن موفقیت های نظامی چشمگیری را که برنامه ریزان و استراتژیست های غربی در سناریوهای خود پیش بینی کرده بودند، در عمل محقق کند. در پایتخت های غربی نیز تقریباً هیچ اجماع روشنی درباره زمان مناسب برای آغاز مذاکرات شکل نگرفت. هم زمان، حمایت افکار عمومی در اروپا و آمریکا از ادامه کمک های گسترده به اوکراین به سرعت و به طور محسوس رو به کاهش گذاشت. از دست کم سال 2023 به بعد، سیاست گذاران غربی در برابر دو گزینه به یکسان ناخوشایند قرار گرفتند: یا باید هزینه های سنگین و طولانی مدت حمایت از اوکراین را می پذیرفتند یا ناگزیر از وعده مبهم هرچقدر طول بکشد عقب نشینی می کردند.

بازگشت ترامپ به کاخ سفید، این گره را نه با گفت وگو و رایزنی آرام، بلکه با ضربه ای قاطع و ناگهانی برید. او مایل و حتی مشتاق بود مستقیماً با مسکو وارد گفت وگو شود و در این مسیر، چندان اعتنایی به ملاحظات و نگرانی های متحدان اروپایی خود نشان ندهد. مراحل اولیه رویکرد جدید او بر اعمال فشار بر اوکراین و متحدان اروپایی استوار بود و نمونه اش بحران تند و بی سابقه ای بود که میان جِی دی ونس، معاون رییس جمهور و زلنسکی در دفتر کاخ سفید رخ داد. هم زمان، کانال های گفت وگو با مسکو دوباره فعال شد و از سر گرفته شد. در همین چارچوب، دیدار ترامپ با ولادیمیر پوتین در آلاسکا به عنوان یکی از نقاط عطف این مسیر تازه مورد توجه قرار گرفت و برجسته شد.

با وجود همه این تلاش ها، مذاکرات عملاً درجا زده است و روشن نیست طرح صلح 28 ماده ای کاخ سفید بتواند واقعاً جان تازه ای به این روند بدهد یا نه. رسیدن به هرگونه توافق، دست کم دو مانع بزرگ و جدی پیش رو دارد. نخست آن که این گفت وگوها مانند هر فرایند صلح پیچیده دیگری، از مشکلات کلاسیک و شناخته شده رنج می برد؛ انبوهی از مسائل بسیار پیچیده برای بحث وجود دارد، بی اعتمادی متقابل میان طرف ها ریشه دار و عمیق است و از همه دشوارتر این است که ایالات متحده ناگزیر است دیر یا زود با کی یف و متحدان اروپایی اش در اروپا به نوعی هماهنگی واقعی و قابل اتکا برسد؛ بازیگرانی که هر یک منافع، حساسیت ها و خوانش متفاوتی از جنگ و صلح دارند و می خواهند این منافع و خوانش ها در متن توافق نهایی منعکس شود.

دومین مانع و شاید دردسرسازتر از اولی، از خودِ شیوه نامتعارف دونالد ترامپ در برخورد با مذاکرات ناشی می شود. ترامپ بیش از آن که بر محتوای واقعی و الزامات عملیِ صلح تمرکز کند، مجذوب نمایش و صحنه آرایی آن می شود؛ او ترجیح می دهد مراسم های پرزرق وبرق امضای توافق های کم مایه را مقابل دوربین ها برگزار کند یا نشست پر سر و صدای آلاسکا با روسیه را حتی پیش از آن که اصول اولیه هر توافق احتمالی روشن و مکتوب شده باشد، به نمایش بگذارد. این نمایش ها شاید روی صفحه تلویزیون جذاب و چشمگیر دیده شوند، اما در واقعیت، نشست های سطح بالا باید نقطه پایان یک فرایند طولانی و سختِ مذاکره باشند، نه نقطه آغاز آن باشند.

تمرکز افراطی بر تصویر نهایی به جای جزییات عینی و دشوار زمانی خطرناک تر می شود که اختلافات درون دولت ترامپ درباره اصلِ پیگیری یک طرح صلح نیز کاملاً عیان و مشهود است. برای نمونه، به نظر می رسد مارکو روبیو، وزیر خارجه، نسبت به بسیاری از دیگر چهره های ارشد دولت، حمایت سردتر و محتاط تری از این ابتکار نشان می دهد؛ شکافی که به راحتی می تواند هم به مسکو و هم به کی یف این پیام را منتقل کند که پشت هر توافق احتمالی، اجماعی جدی و پایدار در واشنگتن وجود ندارد.

در سوی مقابل، مسکو بر پایه یک فرض نسبتاً منطقی بازی می کند؛ این فرض که آتش بس، آن هم همراه با سر و صدای گسترده رسانه ای، همان لحظه ای خواهد بود که ترامپ علاقه اش را به این پرونده از دست می دهد. از نگاه کرملین، یک آتش بس سریع و بدون پیش شرط نه تنها اهرم فشار روسیه را تضعیف می کند، بلکه هیچ دستاورد واقعی و ملموسی هم روی میز نمی گذارد. به همین دلیل، روس ها ترجیح می دهند در حال جنگ مذاکره کنند؛ وضعیتی که به آنها اجازه می دهد موضوعات بزرگ تر را در طول زمان و در سایه برتری میدانی خود حل وفصل کنند.

با این حال، همه این موانع لزوماً غیرقابل عبور تلقی نمی شوند. طرح جدید صلح ترامپ نسبت به ابتکارهای پیشین کاخ سفید، جزییات بیشتری در خود دارد و برای نخستین بار به برخی مسائل کلیدی مورد توجه هر دو طرف می پردازد. با وجود این، واکنش در اروپا و در میان حامیان اوکراین در واشنگتن تند، انتقادی و منفی بوده است. یک سناتور آمریکایی در تعطیلات آخر هفته این طرح را فهرست آرزوهای روسیه نامید و دولت های اروپایی نیز با شتاب و قاطعیت آن را مردود اعلام کردند.

با همه این انتقادها، خودِ طرح در عمل یک گام رو به جلو به شمار می آید. برای اوکراین، بخش هایی از این پیش نویس هم جنبه مثبت دارند و هم جنبه منفی پیدا می کنند؛ محدود کردن اندازه نیروهای مسلح اوکراین بدون تعیین سقف روشن برای نوع و میزان تسلیحات، یک امتیاز مهم و قابل توجه به حساب می آید، هرچند مفاد مربوط به امتیازهای ارضی در آن به شدت سخت گیرانه و محدودکننده تنظیم شده است. برای روسیه نیز، ممنوعیت استقرار نیروهای ناتو در اوکراین تحقق یکی از خواسته های دیرینه و اعلام شده کرملین به شمار می آید، اما در مقابل، همین طرح برای اوکراین مجموعه ای از تضمین های امنیتی غربی در نظر می گیرد که تا همین چندی پیش در نگاه مسکو خط قرمز تلقی می شد.

اگر این طرح، برخلاف امید حامیانش، نتواند روند مذاکرات را به طور واقعی پیش ببرد یا اروپا بتواند آن را متوقف کند، محتمل ترین سناریو همان تداوم جنگ خواهد بود. برای اروپا، ادامه جنگ شاید آن قدرها هم هولناک نباشد که در ظاهر نشان می دهند، زیرا یک حل وفصل واقعی این مناقشه مجموعه ای از پرسش های سیاسی بسیار دشوار را پیش روی رهبران اروپایی قرار می دهد و آنها را با چالش هایی جدی روبه رو می کند؛ از جمله چگونگی ادغام اوکراین در ساختار نهادی و اقتصادی اروپا، سرنوشت وعده های تکرارشده درباره تسریع روند عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا و نحوه توضیح این واقعیت به افکار عمومی که بسیاری از خطابه های پرشور سه سال گذشته، به وضوح رنگ و بوی اغراق و شعار پیدا کرده اند.

در میانه این بن بست فرسایشی، رسانه های غربی اغلب در این پرسش دور می زنند و سرگردان می مانند که آیا ترامپ سرانجام از مسیر صلح منحرف می شود و دوباره به سوی حمایت نظامی و مالی جدی تر از اوکراین بازمی گردد یا نه. کوچک ترین نشانه ای از جانب کاخ سفید که بوی حمایت از کی یف بدهد، بلافاصله به عنوان چرخش ترامپ تعبیر می شود و به تیتر اول رسانه ها تبدیل می شود.

با این حال، هدف اصلی ترامپ همچنان روشن است؛ همان طور که پیشبرد طرح صلح جدید نیز به خوبی نشان می دهد. کاخ سفید استدلال های مشخص خود را مطرح می کند: شرایط در میدان جنگ فاجعه بار است؛ هر دو طرف آرام آرام در یک جنگ فرسایشی، نیرو و تجهیزات خود را از دست می دهند و برای بخش های بسیار کوچک از خاک، در حالی می جنگند که فشارهای اقتصادی دم به دم سنگین تر و طاقت فرساتر می شود. اگر توافقی به دست نیاید، محتمل ترین سناریو طی دوازده ماه آینده این است که تقریباً هیچ چیز به طور اساسی تغییر نکند، جز آن که هر دو طرف در موقعیتی بدتر و شکننده تر از امروز قرار بگیرند.

در این میان، اوکراین با سرعت بیشتری زمین و مناطق راهبردی را از دست می دهد. ناتوانی کی یف در بسیج نیروی انسانی تازه، اثر کاهش حمایت آمریکا را دوچندان و سنگین تر کرده است. کمک های اروپا نیز رو به کاهش گذاشته است، چرا که دولت های اروپایی با بحران های اقتصادی جدی و پی درپی دست وپنجه نرم می کنند. بخش قابل توجهی از بحث ها و جدل های امروز در پایتخت های اروپایی حول این پرسش می چرخد که آیا می توان افکار عمومی و نخبگان را قانع کرد دارایی های بلوکه شده روسیه را برای تأمین مالی ادامه جنگ، دست کم در یک یا دو سال آینده، مصادره کنند یا نه. حتی در خود اوکراین نیز، با وجود میهن دوستی عمیق و گسترده، نشانه های خستگی از جنگ و هزینه های سنگین و مستمر آن رو به افزایش است؛ واقعیتی که هم متحدان غربی و هم کرملین آن را با دقت، وسواس و حساسیت زیر نظر می گیرند.

افکار عمومی در اوکراین فقط زیر بار طولانی شدن جنگ نیست که خم شده است؛ موج فزاینده رسوایی های فساد نیز این افکار عمومی را به شدت تضعیف کرده است. تازه ترین نمونه این رسوایی ها دامان دفتر خودِ ولودیمیر زلنسکی را گرفته است. اداره ملی مبارزه با فساد اوکراین به تازگی نتایج تحقیقاتی را درباره تیمور میندیچ، شریک تجاری سابق زلنسکی، منتشر کرده است؛ فردی که متهم شده است از شرکت های دولتی فعال در حوزه انرژی پول خارج کرده و منابع عمومی را منحرف کرده است. فارغ از این که رییس جمهور شخصاً در این ماجرا نقشی داشته یا نه، تأثیر چنین ادراکی بر اعتبار او و بر سرمایه سیاسی حاکمیت، عمیق و مخرب جلوه می کند و پیامدهای گسترده ای ایجاد می کند.

به نظر می رسد دولت ترامپ این رسوایی را فرصت می بیند؛ فرصتی برای پیش بردن طرح صلح درست در لحظه ای که زلنسکی در موضعی ضعیف تر قرار گرفته و قدرت چانه زنی اش کاهش یافته است. اما این محاسبه می تواند خطا باشد؛ زیرا همان رسوایی که قدرت چانه زنی زلنسکی را در برابر واشنگتن کم می کند، توان او را برای جا انداختن هر توافق صلحی در صحنه سیاست داخلیِ حساس و چندپاره اوکراین نیز از بین می برد و آن را بسیار دشوار می کند.

با این حال، در سطح راهبردی، حدس اصلی ترامپ کاملاً بی پایه نیست؛ زیرا گزینه قابل اتکای دیگری جز حرکت به سمت نوعی صلح واقع گرایانه وجود ندارد. تقریباً همه سناریوهای دیگرِ پیروزی ، با موانع جدی، پرهزینه و گاه غیرقابل عبور روبه رو هستند. ارسال سلاح های بیشتر به اوکراین هم بسیار پرهزینه و هم از نظر لجستیکی پیچیده و زمان بر توصیف می شود؛ کارزار حملات دوربرد اوکراین علیه زیرساخت های انرژی روسیه هرچند درد و فشارهایی واقعی ایجاد می کند، اما در مقیاسی نیست که بتواند جنگ را در کوتاه مدت پایان دهد؛ تحریم ها نیز وضعیت مشابهی دارند و هرچند آزاردهنده و فرسایشی اند، اما در افق زمانی کوتاه، تعیین کننده و سرنوشت ساز عمل نمی کنند.

حقیقت تلخ این است که بسیاری از حامیان اوکراین، چه در واشنگتن و چه در پایتخت های اروپایی، تا حد زیادی امید خود را از دست داده اند و با نوعی خستگیِ راهبردی روبه رو شده اند. بخش قابل توجهی از استدلال هایی که امروز علیه مذاکره مطرح می شود، در عمل چیزی جز دعوت به ادامه وضع موجود نیست؛ نوعی امیدبستن مبهم و بی پشتوانه به این که شاید اتفاق بهتری بیفتد و شاید صحنه جنگ ناگهان تغییر کند. اما چنین رویکردی به هیچ وجه استراتژی محسوب نمی شود و نمی تواند مسیر خروج از بحران را ترسیم کند. این مسیر عملاً اوکراینی ها را به سال های بیشتری از جنگ، فرسایش و ناامیدی محکوم می کند و مردم اروپا را نیز به سال های طولانی تری از تعهد مالی و سیاسی سنگین و فرساینده گره می زند.

نتیجه آن است که اکنون در وضعیتی غریب و چندلایه ایستاده ایم: پیشنهادهای صلح ترامپ، با وجود همه نقص ها و کاستی ها، تنها گزینه ای هستند که شاید بتوانند چشم اندازی اندکی بهتر از وضعیت کنونی رقم بزنند و روزنه ای کوچک اما مهم ایجاد کنند. با این حال، اگر کاخ سفید نتواند خود را سامان دهد و یک فرایند صلح قوی تر، ساختارمندتر و قابل اتکا ایجاد کند ؛ حتی همین امید کم رمق نیز ممکن است به کلی از دست برود و از میان برود.