تازه ترین تحقیقات منتشر شده، بر روی جوامع ساکن در ارتفاعات فلات تبت، پرده از راز بقای انسان در محیط های کم اکسیژن برداشته است. این گزارش نشان می دهد که چگونه پس از بیش از 10 هزار سال سکونت، بدن زنان تبتی به شیوه ای منحصر به فرد تکامل یافته تا با وجود سطوح پایین اکسیژن، موفقیت در باروری و بقای نسل را به حداکثر برساند؛ فرآیندی شگفت انگیز از انتخاب طبیعی که در حال حاضر فعال است.

ارتفاعات بالا همواره به عنوان یک محیط چالش برانگیز برای حیات انسان شناخته می شوند. در فلات تبت، جایی که ارتفاع از 3500 متر فراتر می رود، فشار جو به شدت پایین است و به ازای هر تنفس، اکسیژن کمتری وارد بدن می شود؛ وضعیتی که برای اکثر انسان ها منجر به هیپوکسی (کمبود اکسیژن در بافت ها) و بیماری ارتفاع می گردد. با این حال، جوامع تبتی در این شرایط سخت به خوبی زندگی کرده و رشد می کنند.

دکتر سینتیا بیال ، انسان شناس دانشگاه کیس وسترن رزرو در آمریکا، که سال ها به مطالعه واکنش بدن انسان به شرایط کم اکسیژن مشغول بوده است، این نوع سازگاری را مثالی زیبا از تنوع زیستی گونه های ما می داند. او و تیمش برای درک این سازگاری، به دنبال نشانگرهای تناسب تکاملی رفتند: موفقیت در تولید مثل .

محققان برای کشف این سازگاری، بر روی زنانی تمرکز کردند که با موفقیت نوزادانی زنده به دنیا آورده و در واقع صفات سازگار خود را به نسل بعد منتقل کرده اند. آن ها 417 زن بین 46 تا 86 ساله را که تمام عمر خود را در ارتفاعات بالای 3500 متر در نپال گذرانده بودند، مورد مطالعه قرار دادند. تعداد زایمان های موفق این زنان به طور متوسط 5.2 نوزاد بود.

اندازه گیری ها شامل سطح هموگلوبین (پروتیین حامل اکسیژن در گلبول های قرمز) و میزان اشباع اکسیژن در آن بود. نتیجه ای که دانشمندان را شگفت زده کرد، این بود:

این یافته ها نشان می دهد که بدن تبتی ها راه حلی تکاملی و هوشمندانه برای مقابله با هیپوکسی یافته است. در حالت معمول، برای جبران کمبود اکسیژن، بدن انسان (در ارتفاع پایین) با افزایش تولید هموگلوبین، خون را غلیظ تر می کند. اما این غلیظ شدن، استرس زیادی به قلب وارد می کند تا خونی با ویسکوزیته بالا را پمپاژ کند.

اندازه گیری غیرتهاجمیِ غلظت هموگلوبین و میزان اشباع اکسیژن.

اما در این زنان، سازگاری به گونه ای عمل کرده که حداکثر اکسیژن با حداقل غلظت خون به بافت ها می رسد. به عبارتی، بدن آن ها کارایی حمل اکسیژن را بدون نیاز به تولید بی رویه هموگلوبین، بالا برده است.

دکتر بیال در این رابطه می گوید: قبلاً می دانستیم هموگلوبین پایین تر مفید است، اکنون می دانیم که یک مقدار میانی بهترین مزیت را دارد. همچنین متوجه شدیم هرچه میزان اشباع اکسیژن بیشتر باشد، مزیت بیشتری دارد. تعداد تولدهای زنده، این مزیت ها را به صورت کمی تأیید می کند.

علاوه بر این، در زنانی که بیشترین موفقیت تولید مثل را داشتند، دو ویژگی فیزیکی دیگر نیز مشاهده شد:

این مجموعه از صفات، دست به دست هم داده اند تا سرعت انتقال و تحویل اکسیژن را به شدت افزایش دهند و به بدن انسان اجازه دهند از اکسیژن محدود موجود در هوا، بهترین استفاده را ببرد.

یافته های این تحقیق که در نشریه معتبر Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شد، نه تنها یک نمونه برجسته از چگونگی سازگاری انسان با شرایط محیطی سخت را نشان می دهد، بلکه تأکید می کند که فرآیند انتخاب طبیعی همچنان به شکل پویا در حال فعالیت است.

تأثیرات فرهنگی، مانند ازدواج طولانی مدت یا شروع زودهنگام باروری نیز نقش خود را دارند؛ اما این صفات فیزیولوژیکی هستند که در نهایت به نسل های آینده منتقل می شوند و تضمین کننده بقای انسان در ارتفاعات کم اکسیژن خواهند بود. در واقع، ما امروز شاهد آن هستیم که بشریت در حال تکامل لحظه ای است و این داده ها درک ما را از فرایندهای پیچیده تکامل انسان به طرز چشمگیری تقویت می کند.