کیومرث اشتریان در شرق نوشت: هر سیستمی با قوای سه گانه خود و با پشتوانه ای از مردم قوام و دوام می آورد. تسخیر یعنی که این سه قوه حضور دارند اما نمی توانند مستقلا تصمیم بگیرند و به طرق گوناگون از طرف نیروهای مختلف از کار افتاده و روال طبیعی خود را از دست داده باشند یا دچار مسخ و کژکارکردی شوند.

تسخیر ابعاد گوناگون دارد: 1- تسخیر از طرف گروه های با نفوذ اقتصادی. این گروه ها به مدد سابقه طولانی در حوزه های گوناگون رانتی در صنعت یا تجارت عملا شریان اقتصادی سیستم ها را به دست می گیرند. سازمان بوروکراتیک دولت عملا اسیر روابطی است که آن ها در درازمدت به دست آورده اند. تغییرات سیاسی در درون حاکمیت ها شاید بتواند این نفوذ را تضعیف کند. اما آنچه به تسخیر دامن می زند، ثبات قدرت سیاسی رانت پرور است. در حکمرانی آب شما با استان هایی طرف هستید که با افزایش بی رویه مصرف آب صنعتی عملا زیر پای خود را خالی کرده اند و دولتِ تسخیرشده نمی تواند کاری کند. روزگاران کرده اند صرف بتان/ صرف تسخیر و مسخّر نحو آن . نحوه کار دولت مسخر می شود.

2- تسخیر عوام؛ آن است که سازوکارهایی پدید می آید که نهادهای اساسی، نیروها و سیاست های خود را اسیر عوام می کنند. برخی دولت ها سعی کرده اند با صافی ها و فیلتر های گوناگون از تشکیل احزاب سیاسی تا توسعه نهادهای کارآمد و از رشد آگاهی های عمومی تا توسعه آزادی های کارشناسی خود را از این بند رها کنند.

عوام زدگی مانند سیل است که همه را با خود می برد. تسخیر عوام به این نیز هست که گروه گروه از توده در حاشیه منابع عمومی به غارت منابع آبی بپردازند یا شماری برای بهره برداری کشاورزی یا صنایع گوناگون به حفر چاه بپردازند و دولت ها نتوانند در برابر سودجویی عوام مقاومت کنند. اینکه چگونه یک دولت تن به تسخیر بَدوی می دهد و نه به تحکیم مدنی ، خود موضوع پژوهش مهمی است. اما اجمالا نقش متنفذان و منتفعان و دسیسه کنندگان بسیار مهم است.

اینان به جایی می رسند که حاضرند یک تمدن را به قهقرا ببرند و زیر پای خود را نیز خالی کنند و همه را با خود به چاه تباهی افکنند اما دست از دستاویز سیالِ عوام برندارند. نکته اساسی تر دور باطلی است که بر اثر عوام زدگی پدید می آید. سیاست مداری که به ترویج عوام زدگی می پردازد، خود، باوری عوامانه پیدا می کند: مجرم در پایان به قربانی تبدیل می شود؛ یعنی هر چقدر هم که هوشمند بوده باشد، گریزی از گُرز خودتحمیقی ندارد، چراکه عوام در روح و جان او چنگ می اندازد.

رابطه مرید و مرادی با عوام به تدریج روح مراد را تسخیر می کند. گویی روح خود را به مریدان فروخته است. تیغی که به دست عوام داده است، روان او را هراسان می کند. این روان هراسان به دستگاه خودکار تولید ایدئولوژی عوام گرایانه در خودِ او تبدیل می شود.

بازتولید این پدیده در دولت ها و تریبون های سنتی مهم است و باید درباره آن هوشیار بود. چنین پدیده ای نه تنها قوای اساسی را در معرض تسخیر قرار می دهد، بلکه می خواهد دانش هایی مانند پزشکی را نیز مسخَّر خود کند. در گذشته پادشاهان بیش از دیگران در معرض چنین آسیبی قرار داشته اند، هرچند به دلیل محدودیت ارتباطات این درویشان حکومتی بوده اند که چنین نقشی را ایفا کرده و دربارها را تسخیر می کرده اند.

3- تسخیر سیاسی از دیگر موارد است که گروهی به دسیسه های پنهان همه ابزارهای اصلی و منابع انسانی-مدیریتی را تسخیر می کنند و عملا به هیچ نیروی دیگری اجازه حضور در قدرت نمی دهند. در چنین حالتی نیروی انسانی دچار مردابی می شود که پویایی و حیات را از کشور می گیرد. حباب سبکبال دولت از عهده دریای سهمگین گروه های تسخیری برنمی آید.

ترکیب تسخیر سیاسی با تسخیر عوام به سکتاریسم تبدیل و در نهایت به افول سیاسی-اجتماعی منجر می شود و راه را برای گونه های مختلف بناپارتیسم هموار می کند. به ویژه الیگارشی نظامی غیرتوسعه گرا زمینه بیشتری پیدا می کند، چون سلطه روزافزون مناسبات تجاری-اقتصادی و روابط چین-آمریکا بر روابط بین الملل به گونه ای است که امکان دولت توسعه گرا را سلب می کند.

4- شماری از دولت ها با تکیه طولانی بر نیروهای نظامی و امنیتی به تدریج مقدرات خود را به دست آنان می سپارند. در چنین حالتی حتی تفوق نظریه پردازان و سخن دانان اصلی سیستم به تدریج زائل می شود و جای خود را به این نیروها می دهد. زبان حال نظریه پردازان شکست خورده این چنین می شود: صائب از تسخیر آن آهوی وحشی عاجزیم/ از سخن هرچند عالم را مسخر کرده ایم . نمونه آن رژیم های کمونیستی به جای مانده از شوروی سابق است.

اما در نهایت این نیروها به دلیل فقر تئوریک به تدریج دچار دگردیسی می شوند و حکومتی الیگارشی (به شکل گروه های با نفوذ اقتصادی-امنیتی) تشکیل می دهند. اینان در بهترین حالت راه توسعه سکولار را در پیش می گیرند.