فرارو- ویویان نِرایم، خبرنگار بخش بین المال روزنامه نیویورک تایمز

به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، نشست خبری روز سه شنبه میان دونالد ترامپ و محمد بن سلمان به صحنه ای غیرمعمول و حتی غافلگیرکننده تبدیل شد. ولیعهد 40 ساله، مردی که زمانی بستگانش و شماری از شاهزادگان را در هتل ریتز-کارلتون بازداشت کرده بود، این بار آرام، سنجیده و بی حاشیه ظاهر شد. بعد از آنکه به چند پرسش دشوار بدون کمترین تنش پاسخ داد، بخش عمده ای از نشست را در سکوت کامل گذراند؛ دستانش را روی پاهایش گذاشته، صاف نشسته و تقریباً بی حرکت.

در مقابلِ این آرامش کم سابقه، ترامپ عصبی و پرخاشگر ظاهر شد. او یکی از خبرنگاران را به خاطر پرسشی که نامطیعانه توصیفش کرد، توبیخ کرد و رییس فدرال رزرو را مردی احمق خواند. هم زمان، با شور و حرارتی آشکار از ولیعهد تعریف کرد و به او گفت دوست بودن با تو افتخاری بزرگ است ؛ گویی در حضور رهبری که به اقتدارگرایی شهره است، می خواست قدرت نمایی و صلابت خود را به نمایش بگذارد.

دونالد ترامپ که سال هاست از حاکمان مستبد با لحنی تحسین آمیز سخن گفته از پرسش های بااحتیاط و اغلب آسانِ رسانه های نزدیک به عربستان لذت می برد و حتی تا آنجا پیش رفت که خواستار لغو مجوز پخش شبکه ای.بی.سی شد. این تضاد پررنگ میان دو مرد، تنها روایتگر تحول شخصی محمد بن سلمان نبود که طی سال های اخیر از یک بازیگر نوپا و جاه طلب به رهبری باتجربه و قدرتمند تبدیل شده است؛ بلکه آیینه ای از آشفتگی سیاست آمریکا در دهه گذشته نیز بود.

بدر السیف، استادیار تاریخ در دانشگاه کویت، با اشاره به همین نکته گفت: بیش از ده سال حضور او در قدرت بی تردید بر شخصیت و سبک رهبری اش اثر گذاشته است. اینکه توانست همچون یک رجل سیاسی پخته ظاهر شود به ویژه در تضاد با رییس جمهوری آمریکا که کنار او نشسته بود، این تصویر را حتی برجسته تر کرد.

در دوران نخست ریاست جمهوری ترامپ، محمد بن سلمان هنوز در مسیر تثبیت قدرت بود؛ مسیری که با کنار زدن رقبای بانفوذ، او را به حاکم بلامنازع پادشاهی نفت خیز عربستان تبدیل کرد. او تنها 29 سال داشت که در سال 2015 و با پادشاه شدن پدرش، به سرعت به چهره ای بی پروا و غیرقابل پیش بینی شهرت یافت ؛هرچند خودش ترجیح می داد برچسب مختل کننده را یدک بکشد و می گفت الهامش را از کارآفرینان فناوری از جمله مارک زاکربرگ می گیرد.

تنها چند ماه پس از آن که محمد بن سلمان به مقام وزیر دفاع رسید، کارزاری هوایی را در یمن آغاز کرد که به سرعت به یکی از فاجعه بارترین بحران های انسانی جهان تبدیل شد. او تجارت خارجی را به ابزاری برای تنبیه سیاسی کشورها تبدیل کرد و آلمان و کانادا را به دلیل آنچه توهین می دانست، هدف فشار قرار داد.

در سال 2017، کارگزارانش عملاً نخست وزیر لبنان را در ریاض بازداشت کردند و او را واداشتند در تلویزیون سعودی استعفا دهد. هم زمان، شاهزاده محمد موج گسترده ای از سرکوب داخلی را مدیریت کرد: بازداشت صدها فعال، تاجر، اعضای خاندان سلطنتی و پژوهشگر در طیفی از گرایش های سیاسی. اوج این سرکوب در سال 2018 رقم خورد، زمانی که مأموران سعودی، جمال خاشقجی، ستون نویس واشنگتن پست را در کنسولگری استانبول کشتند و پیکرش را تکه تکه کردند. اگرچه شدت این سرکوب در سال های اخیر کاهش یافته، اما روند کلی همچنان ادامه دارد.

برای مدتی پس از قتل خاشقجی، محمد بن سلمان در صحنه جهانی به حاشیه رانده شد؛ اما گذر زمان او را دوباره به مرکز بازی بازگرداند؛ آن قدر قدرتمند که نادیده گرفتنش دیگر ممکن نیست. سفر اخیر او به ایالات متحده، نخستین حضورش در این کشور از سال 2018 بود؛ سفری که نشان می دهد ولیعهد سعودی بار دیگر به بازیگری تعیین کننده در مناسبات بین المللی تبدیل شده است.

او طی سال های گذشته، رفتاری محتاطانه تر در برابر افکار عمومی در پیش گرفته و در حال بازسازی چهره ای تازه از خود به عنوان یک معامله گر و سرمایه گذار بانفوذ است؛ تصویری که با نسخه تهاجمی و جنجالی او در سال های ابتدایی قدرت تفاوت دارد. بخشی از این تغییر ناشی از واقعیات داخلی عربستان است: بن سلمان ضرب الاجل 2030 را برای دگرگون کردن اقتصاد نفت محور پادشاهی تعیین کرده تا کشور را به یک قطب جهانی کسب وکار و گردشگری تبدیل کند. در چنین فضایی، هرج ومرج منطقه ای می تواند این جاه طلبی ها را از مسیر خارج کند. به همین دلیل، ولیعهدی که روزی با رویکردی تهاجمی در یمن و لبنان شناخته می شد، اکنون بیشتر به دیپلماسی روی آورده است.

دولت سعودی اکنون با فشار فزاینده کمبود نقدینگی روبه روست؛ واقعیتی که محمد بن سلمان و حلقه نزدیکش را ناچار کرده بسیاری از هزینه ها و پروژه های عظیم خود را دوباره ارزیابی کنند. ولیعهد که زمانی با جاه طلبی های پر زرق وبرق شناخته می شد از جمله استخدام طراحان هالیوود برای ساخت شهری آینده نگر با الهام از داستان های علمی تخیلی به نام نئوم ــ امروز بخشی از این رویاپردازی ها را کنار گذاشته است. او مسیر عملی تری برگزیده: توسعه مراکز داده، سرمایه گذاری سنگین در حوزه هوش مصنوعی و تمرکز بر پروژه هایی که بازگشت اقتصادی ملموس تری دارند.

این تغییر هم زمان شده با دورانی که مهم ترین شریک عربستان یعنی ایالات متحده خود در میانه شکاف های عمیق سیاسی و افزایش خشونت داخلی قرار دارد. در چنین فضایی، رییس جمهور آمریکا نیز مانند محمد بن سلمان در سال های اولیه قدرت تجارت را به یکی از ابزارهای اصلی اعمال فشار و پیشبرد اهداف سیاسی تبدیل کرده و در برابر مخالفت ها رویکردی سخت گیرانه گرفته است.

در دورهٔ دوم ریاست جمهوری اش، دونالد ترامپ بیش از هر زمان دیگر به نسخه ای از کتاب بازی دولت های اقتدارگرا تکیه کرده است: از به کارگیری نیروهای امنیتی برای هدف گرفتن رقبای سیاسی گرفته تا گسترش تعریف تروریسم و برکناری مقاماتی که داده ها یا تحلیل هایشان با روایت او همخوانی ندارد. ترامپ می گوید آنچه انجام می دهد، پاسخی به خواست مردم آمریکا است. او در ماه اوت اعلام کرد: من دیکتاتور نیستم. من انسانی با حس معمولی بسیار قوی و فردی باهوش هستم. در همین فضای تنش آلود، وقتی یک خبرنگار روز سه شنبه از محمد بن سلمان درباره ارزیابی اطلاعاتی آمریکا ــ مبنی بر اینکه او به احتمال زیاد دستور قتل جمال خاشقجی را صادر کرده ــ پرسشی مستقیم مطرح کرد، ترامپ وارد عمل شد؛ خبرنگار را تحقیر کرد و موضوع قتل را با بی اعتنایی تمام کنار زد و گفت: اتفاقاتی می افتد.

شاهزاده محمد، برخلاف رییس جمهور آمریکا که با تندی پاسخ خبرنگار را قطع کرده بود، آرام وارد بحث شد و گفت: اجازه دهید من پاسخ بدهم. او قتل خاشقجی را دردناک و یک اشتباه بزرگ توصیف کرد؛ لحنی حساب شده که نشان می داد ترجیح می دهد این پرونده را نه با انکار، بلکه با کنترل پیام مدیریت کند. اما حضور ولیعهد در کنار ترامپ تنها برای پیشبرد توافق های تجاری سنگین از فروش جنگنده های اف 35 گرفته تا دسترسی عربستان به تراشه های انویدیا ــ نبود. او از نفوذ لحظه ای خود بر رییس جمهور استفاده کرد تا ترامپ را به مداخله برای پایان دادن به جنگ ویران گر سودان ترغیب کند؛ جنگی که طی دو سال گذشته، بنا بر برخی برآوردها تا 400 هزار کشته برجای گذاشته است.

ترامپ روز چهارشنبه در یک نشست سرمایه گذاری آمریکا عربستان روایت این گفت وگو را بازگو کرد: او گفت: این بزرگ ترین کاری است که می توانی انجام بدهی. از هر کاری که تا حالا کرده ای مهم تر خواهد بود. رییس جمهور تاکید کرد که اکنون متفاوت تر از تنها یک روز پیش به این درگیری نگاه می کند و تنها نیم ساعتی پس از آن که شاهزاده محمد اهمیت عظیم بحران سودان را برایش توضیح داده، کار بر روی راه حلی برای پایان دادن به جنگ را آغاز کرده است.

اندرو لِبِر، استادیار دانشگاه تولین و از متخصصان سیاست عربستان می گوید در این سفر کاملاً پیدا بود که محمد بن سلمان مشتاق است همچون یک رجل سیاسیِ تمام عیار دیده شود . به باور او، بخشی از این رویکرد از محاسبه ای عمیق تر نشأت می گیرد: ولیعهد انتظار دارد بسیار طولانی تر از دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ ــ و حتی شاید فراتر از طول عمر او ــ در قدرت بماند ، و همین آینده نگری او را وادار می کند خود را در برابر نوسانات احتمالی سیاست آمریکا بیمه کند. در طول سفر، بن سلمان بارها بر ماهیت بلندمدت و دوحزبی روابط میان ایالات متحده و عربستان سعودی تأکید کرد و عمداً از نمایش نزدیکی شخصی اش با ترامپ فاصله گرفت.

آل سیف می گوید: برای مدت طولانی، رابطه آمریکا و عربستان بر پیوندهای شخصی استوار بود؛ اما این بار شاهد یک حرکت نهادی هستیم که البته همچنان با روابط شخصی همراه شده است. بااین حال، همه متقاعد نشدند که محمد بن سلمان در قامت یک دولتمرد ظاهر شده باشد. عبدالله العلاود، مدیر ارشد برنامه مقابله با اقتدارگرایی در مرکز دموکراسی خاورمیانه گفت که تماشای صحنه ای که ترامپ ارزیابی اطلاعاتی آمریکا درباره نقش بن سلمان در قتل جمال خاشقجی را بی اهمیت جلوه می داد، مشمئزکننده بوده است.

اما آخرین غافلگیری این سفر روز چهارشنبه رقم خورد؛ زمانی که اعلام شد یک شهروند دوتابعیتی سعودی - آمریکایی که سال ها در عربستان زندانی بود تنها به دلیل انتشار مطالب انتقادی درباره دولت و شخص ولیعهد در شبکه های اجتماعی ـسرانجام اجازه خواهد یافت به ایالات متحده بازگردد. این فرد، سعد الماضی، بازنشسته ای اهل فلوریدا، در سال 2023 از زندان آزاد شده بود، اما همچنان ممنوع الخروج و در عمل در حبس خانگی قرار داشت. خبر رفع ممنوعیت خروج او، بلافاصله به یکی از مهم ترین پیام های سیاسی سفر تبدیل شد. ابراهیم الماضی، پسر او، در اظهاراتی از تلاش های دولت ترامپ برای آزادی پدرش قدردانی کرد و نوشت: از همه کسانی که در این وضعیت هولناک کنار ما ایستادند سپاسگزاریم. امیدواریم حمایتی که ما دریافت کردیم، برای کسانی که همچنان در عربستان سعودی و سایر نقاط جهان گروگان نگه داشته شده اند، ادامه یابد.