آتش جنگل های الیت وارد بیستمین روز خود شد. آتشی که در بخشی از هیرکانی به نام وشتاز در مرزن آباد چالوس شروع شد و با وجود تلاش های فراوان جنگلبانان و محیط بانان و نیروهای مردمی و دوستداران محیط زیست، نه تنها خاموش نشد که به دلیل خشکی جنگل به علت نبود بارش ها در تابستان و پاییز امسال و انباشته شدن برگ لاشه ها، صعب العبور بودن راه و نبود امکانات مخصوص اطفای هوایی ناقص و ضعیف بودن تجهیزات زمینی، هر لحظه شعله ور شده و به دیگر نقاط سرایت کرده است. مخصوصا هلیکوپترهایی که به آن ها یک بسکت متصل است و نمی توانند آب را روی نقطه آتش بریزند و نیمی از آب همان بالا بخار می شود و بقیه هم اساسا به آتش نمی رسد.

به گزارش اعتماد، هواپیمای ایلیوشین هم که نمی تواند از روی دریا آبگیری کند و باید به مهرآباد تهران برود؛ مخزن آب را پر کند و برگردد و در این فاصله قطعا آتش مثل توفان، پیشروی می کند. آن ها که از خط آتش در الیت می آیند گفتند که وضعیت طی 3 روز گذشته تا امروز هر لحظه وحشتناک تر می شود و امکانات موجود و حتی هواپیماهای ایلیوشین که روز پنجشنبه 29 آبان ماه به خط آتش رفت تا آتش را خاموش کند، نتوانست کار عمده ای از پیش ببرد؛ هر چند شاید اگر این هواپیما در همان روزهای نخست آتش بلند می شد، می توانست جلوی رخداد این فاجعه را بگیرد.

اما این اخلاق ایرانی نوش داروی پس از مرگ سهراب که در مدیریت ها به شدت رخنه کرده، اینجا هم مدیریت اطفای حریق جنگل های الیت را مختل کرد و تا کار به جای باریک نکشید، مدیران متولی و استاندار و دیگر دست اندرکاران ضرورتی برای آمدن هواپیمای مجهز ندیدند.

با این همه یک موضوع بسیار عجیب بود و آن اینکه اغلب مسئوولان سازمان منابع طبیعی که متولی اصلی جنگل های ایران هستند با خونسردی درباره این موضوع حرف می زدند که ماجرا چندان هم مهم نیست و لاش برگ ها سوخته اند و با آمدن بهار، دوباره سبز خواهند شد و از همه دهشتناک تر اینکه آتش سوزی های هیرکانی اصلا به هواپیما و بالگرد و در یک کلام پرنده نیاز ندارد.

این را رسول اشرفی پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور گفته است. او به صراحت از این ادعا دفاع می کند و می گوید که جنگل های شمال به گونه ای هستند که با هلیکوپتر و هواپیما نمی توان به طور موثر آتش را در آن اطفا کرد و بهتر است با همین تجهیزات دستی مانند بیل و شن کش و دمنده اطفا شوند؛ هر چند بالگرد برای آتش سوزی های زاگرس موثرتر است.

او در ادامه با تاکید بر اینکه ارتفاع درخت های هیرکانی بسیار بالاست می گوید که در الیت هم هلیکوپتر آبرسان برای اطفای حریق چندین مرتبه آمد؛ اما با وجود تمام تلاش ها به دلیل ارتفاع زیاد، آب به نقطه آتش سوزی نرسید.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که چرا برای آتش سوزی الیت، از هواپیماهای شرکت کاسپین که در جولای 2021 -تیرماه 1400 برای کمک به اطفای حریق جنگل های ترکیه به مدت 4 روز شرکت داشتند و در اطفای حریق تالاب هورالعظیم در سال 1397 نیز عملیاتی را انجام دادند، استفاده نشد گفت که از این ماجرا اساسا بی خبر است.

اشرفی پور در ادامه تاکید کرد: برنامه ریزی استفاده از ابزارآلات هوایی در سازمان منابع طبیعی در دست یگان حفاظت است و ادارات کل نیز مجری هستند.

او با اشاره به فصل آتش سوزی جنگل های شمال می گوید: ما در فصل پاییز تا فروردین ماه، امکان آتش سوزی بیشتری را در هیرکانی داریم. در این میان دوره ای به نام دوره گرمچ داریم که کوتاه است و باد گرمی به صورت عمودی از ارتفاعات البرز به سمت پایین می وزد. این پدیده به لحاظ اقلیمی صورت می گیرد و بی مبالاتی گردشگران یا دامداران می تواند منجر به بروز این رخدادها شود.

او در ادامه تاکید می کند که این شکل از آتش سوزی در هیرکانی کاملا با زاگرس متفاوت است و تجهیزات هوایی در هیرکانی چندان موثر نیست ولی برای زاگرس ضرورت آن احساس می شود.

معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد که برای هیرکانی، ضرورتی بر استفاده از هواپیما و هلیکوپتر نمی بینم و تنها برای نقاط صعب العبور آن هم با قدرت آبگیری لازم است. از بالگردها نیز برای انتقال نیرو و آذوقه و تجهیزات به بالادست می توان استفاده کرد.

او در پاسخ به پرسش ما تاکید می کند که با توجه به تغییر اقلیم، حتما باید رویکردها نسبت به گذشته تغییر کند؛ تجهیزات بیشتر شود و مهارت نیروهای اجرایی افزایش یابد؛ چراکه دنیای امروز دنیای تکنیک است و باید برای اینها از شرکت های دانش بنیان کمک گرفت. جوامع محلی، کنشگران و رسانه ها نیز بسیار مهم هستند و می توان با کمک آن ها در حوزه های آبخیز کار مشارکتی کرد.

مهرداد خزایی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران- نوشهر در ارتباط با وضعیت تجهیزات اطفای حریق در حوزه منابع طبیعی غرب مازندران به رسانه ها گفت که با توجه به صعب العبور بودن منطقه، نیازمند تجهیزات انفرادی بیشتری هستیم. او نیز با بیان اینکه ماشین آلات آتش نشانی برای مناطق صعب العبور کاربرد ندارد، گفت که بالگرد نیز برای مناطق شیبدار کاربرد ندارد؛ غیر از مکان هایی که بالگرد امکان پرواز داشته باشد، می توان از امکانات مدرن استفاده کرد.

اما علی بناگر، دبیر اتحادیه انجمن های علمی منابع طبیعی و محیط زیست ایران نظری خلاف معاون امور جنگل دارد؛ او تاکید می کند که هیرکانی باید برای خاموش کردن در همان ساعات اولیه از پرنده استفاده کند و نیروی انسانی نمی تواند چندان موثر باشد.

او در ادامه می گوید: ذات جنگل های هیرکانی این است که اگر در ساعات اولیه حریق مهار نشود به علت وجود لاش برگ و خشکی سال های اخیر جنگل و تیزباد و کامل بودن مثلث حریق یعنی اکسیژن، مواد سوختی و حرارت، به سرعت آتش در جهت وزش باد سرایت پیدا می کند و چون توپوگرافی هیرکانی خاص است نیروی انسانی نمی تواند کار موثری انجام بدهد، چون همزمان رسیدن به آتش طولانی می شود و هم نمی توان امکانات لازم را به آنجا برد؛ به همین دلیل بالگرد و هواپیمای آبپاش چه به جهت پخش کردن آب از بالا و چه به جهت انتقال نیرو و امکانات بسیار موثر است.

بناگر تاکید کرد که در تمام این سال ها ممنون باران بودیم؛ اگرچه نیروهای منابع طبیعی، مردم و جوامع محلی، محیط زیست، کوهنوردان، نیروهای بسیج و آحاد مردم همیشه جانفشانانه برای اطفای حریق در جنگل ها و مراتع پای کار بودند، اما آمدن باران به ماجرای تلخ آتش سوزی ها فیصله می داد. او تاکید می کند که سازمان امور اداری استخدامی که در جهت تضعیف سازمان منابع طبیعی قدم برداشت، خوب است جانفشانی این روزهای جنگلبانان را ببیند.

او بار دیگر تاکید می کند که بارها این حرف ها را در مصاحبه ها و جلسات خطاب به مسوولان منابع طبیعی در دولت های مختلف گفته است و حرف جدیدی برای گفتن ندارد. حرف ها و راهکارهایی که اگر یک بخش کوچکی از آن ها جدی گرفته می شد الان این وضعیت را نداشتیم. نه در الیت و نه در هیچ جنگل دیگری در کشور!

به گفته مسئولان و کارشناسان منابع طبیعی، آتش جنگل های الیت، سه مرحله داشت؛ نخستین مرحله 10 آبان ماه امسال شروع شد که با تلاش نیروهای حفاظت منابع طبیعی و نیروهای مردمی پس از چند روز به طور کامل مهار شد؛ اما خاموش و اطفا نشد، چراکه تنه های قطور درختان وقتی می سوزند به آسانی و بدون آب کافی نمی توان آن ها را کامل خاموش کرد.

اگر در زمان بعد از مهار آتش به هیرکانی بروید، خواهید دید که از تنه های خاموش شده برخی درختان، دود بلند می شود و ناگهان با وزش باد، آرام آرام آتش دوباره جان می گیرد و شعله ور می شود. آتشی که ابتدا شاید به اندازه شعله یک شمع باشد ناگهان با وزش باد که معمولا در حوالی عصر و شب شدید می شود، رفته رفته به یک هیولا تبدیل می شود.

اما مرحله دوم آتش سوزی الیت، در یک نقطه متمرکز نبوده و پهنه های جنگلی پراکنده ای را درگیر کرده و نقاط متعددی از جنگل را در بر گرفت. باد هم هر لحظه بیشتر می شد و آتش در حال پیشروی بود.

شاید برای کسانی که صحنه آتش سوزی جنگلی را از نزدیک ندیده اند باور این موضوع سخت باشد که هنگام وزش باد، سوختن برگ ها و بوته های خشک در جنگل، درست مانند حرکت امواج است و به سرعت حرکت می کند و به درختان می رسد و از آنجا که هیرکانی، انبوه است دیگر نمی توان به راحتی جلوی سرایت آن را گرفت؛ اتفاقی که در این دو هفته در الیت افتاد چنین شکلی داشت.

آتش به قدری گسترده بود که به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران، 14 گروه زمینی، مشغول اطفای حریق در این منطقه بودند. علاوه بر نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست و نیز نیروهای مردمی و دوستداران محیط زیست، دهیاران، شوراها، نیروهای بسیج، نیروی انتظامی، همیاران طبیعت و سازمان های مردم نهاد و حتی اهالی روستاهای اطراف به میدان آمدند و حتی از گروهی موتورسوار برای سرعت بخشیدن به عملیات اطفای حریق در برخی مناطق صعب العبور جنگل های الیت استفاده شد.

مهرداد خزایی پول، مدیرکل منابع طبیعی نیز از شهروندان و گردشگران خواست از روشن کردن آتش در عرصه های جنگلی و مرتعی خودداری کنند و در صورت مشاهده دود یا حریق، موضوع را از طریق تماس با شماره های تلفن ها 1504 یا 139 کد امداد جنگل اطلاع بدهند تا در کمترین زمان رسیدگی شود.

خزایی اوایل هفته گذشته با صدور اطلاعیه ای به روسای ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری، فرماندهان یگان حفاظت ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ها و همچنین مسوولان واحدهای منابع طبیعی و آبخیزداری و گروه های گشت و سرکشی منابع طبیعی با اشاره به هشدار جوی صادره از سوی اداره کل هواشناسی مازندران مبنی بر افزایش محسوس دما و کاهش رطوبت هوا، از گروه های گشت و سرکشی ادارات شهرستان ها خواست به صورت مستمر از حوزه های استحفاظی خود بازدید کنند و نسبت به صدور هشدارهای لازم جهت آگاهی بخشی به مردم و پیشگیری از بروز حریق احتمالی اقدام کنند.

او همچنین از نقش موثر و ارزشمند اصحاب رسانه، خبرنگاران، فعالان شبکه های اجتماعی و پایگاه های خبری در پوشش اطلاع رسانی های مرتبط با هشدارهای منابع طبیعی در زمینه پیشگیری از آتش سوزی در جنگل ها قدردانی کرد.

سطح آتش که بیشتر شد استاندار مازندران درخواست بالگرد برای اطفا کرد و بالاخره با تلاش مجموعه استانداری و مدیریت بحران، 2 فروند بالگرد آمدند و یک فروند هم به حالت آماده باش درآمد؛ دو فروند بالگرد چند سورتی پرواز کرده و بخش هایی از آتش را اطفا کردند؛ اما شرایط نامساعد جوی و باد زیاد باعث شد یکی از بالگردها در ظهر روز دوشنبه در زمین فوتبال کلاردشت فرود اضطراری کند و عملیات هوایی اطفای حریق به طور موقت، متوقف شود.

پرواز سوم هم برای سرعت بخشیدن به عملیات اطفا وارد شد؛ اما نتوانست مدت زیادی دوام بیاورد و آتش همچنان در حال پیشروی بود.

برای حفاظت موثر از جنگل های مان پرنده نداریم و بالگردهایی که اخیرا با هماهنگی سازمان های منابع طبیعی و مدیریت بحران برای اطفای حریق جنگل ها می روند علاوه بر طولانی بودن روند اداری و اخذ مجوزها که خود یکی از عوامل تشدید آتش سوزی های جنگلی است، کاربری ویژه اطفای حریق جنگل را ندارند.

آن ها اغلب بالگردهایی با کاربری نظامی هستند که حتی برای اطفای حریق، مناسب سازی نیز نشده اند و هزینه های پرواز از جمله بنزین آن ها بسیار بالاست. حتی هواپیمای ایلیوشین که آخرین امید برای نجات هیرکانی از آتش بود نیز نتوانسته کاری از پیش ببرد. آن ها که دو هفته اخیر را در خط آتش گذرانده اند، معتقدند که از دیروز به دلیل وزش باد و نیز نفوذ آتش به ریشه های درختان در زیر و لابه لای صخره ها، آتش سوزی شدت گرفته و دیگر باید رویکرد را تغییر داد. آن ها می گویند باید از جهان برای نجات هیرکانی کمک بگیریم.

ایران در تاریخ 19 جولای 2021 مصادف با 28 تیرماه 1400 برای کمک به خاموش کردن آتش سوزی های گسترده جنگلی در ترکیه، یک فروند هواپیمای آبپاش به نام کاسپین به این کشور ارسال کرد. حالا اما برخی می گویند بلند کردن این هواپیما بالای صد میلیون هزینه دارد و ما الکی بلندش نمی کنیم!

آیا از قیمت هر یک از درختان جنگلی هیرکانی خبر دارید و در این روزهای خشک کشور که آب برای خوردن هم کم کم دارد با مشکل مواجه می شود، می گذارید باز هم هیرکانی بسوزد ولی هزینه نشود؟ در این روزهایی که جنگل های الیت 3 هفته است دارد می سوزد، کاسپین دقیقا کجاست و چرا به کار گرفته نمی شود؟ در حالی که مسوولان این شرکت اعلام کرده بودند هر سازمانی که بخواهد و درخواست بدهد به کمک خواهند آمد.

هیرکانی از تنها بازمانده های جهان و ثبت یونسکو است که بخش مهمی از ریه های زمین به حساب می آید. پس نیاز است از تجهیزات به روزتر و مناسب تر که برای نجات هیرکانی نیاز داریم، استفاده کنیم. هیرکانی در خطر است؛ الان وقت آبروداری و سرخ نگه داشتن صورت ها با سیلی نیست. از جهان کمک بخواهیم تا هیرکانی بیش از این از دست نرفته است!