در دل پاییز 2025، کاخ سفید بار دیگر کانون دیپلماسی پرتلاطم خاورمیانه شد؛ وقتی که دونالد ترامپ میزبان محمد بن سلمان شد. از همین رو تحلیلگران مدعی اند این دیدار و توافق های حاصل شده به مثابه نقطه عطفی تاریخی تفسیر می شود. تا جایی که منتقدان، ازجمله گاردین، توافق ها را معامله ای بی سابقه خواندند که امنیت و اقتصاد را در هم می آمیزد، اما حامیان، آن را فرصتی برای ثبات منطقه ای توصیف می کنند.

به گزارش اعتماد، بن سلمان با وعده سرمایه گذاری 600 میلیارد دلاری در امریکا که بعدا به یک تریلیون دلار افزایش یافت نه تنها روابط اقتصادی را تقویت کرد، بلکه دیدارها میان سرمایه داران دو کشور را تسهیل نمود. این ابتکارات - از فناوری تا انرژی - می تواند معادلات غرب آسیا را دگرگون سازد؛ اما آیا این بده بستان ها، موازنه قدرت را به نفع تل آویو و ریاض تغییر خواهد داد؟ از منظر امنیتی، توافق فروش جنگنده های پیشرفته اف - 35 به عربستان، زنگ خطری برای هژمونی اسراییل است. بازیگری که سال ها خود را تنها قدرت برتر منطقه می دانست. از همین رو کارشناسان هشدار می دهند که فروش اف - 35 می تواند غرب آسیا را به سوی رقابت های تسلیحاتی سوق بدهد، هرچند گروهی مدعی اند تقویت بازدارندگی در برابر تهدیدات مشترک، به نفع ثبات عمل می کند. در همین راستا روزنامه اعتماد در گفت وگویی اختصاصی با غلامرضا کریمی، دانشیار گروه روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی به بررسی دقیق تری ابعاد سفر بن سلمان به امریکا و تعاملات تجاری و امنیتی دو بازیگر پرداخته است. در ادامه مشروح گفت وگو را می خوانید.

به عنوان سوال نخست، ارزیابی تان از سفر بن سلمان به کاخ سفید آن هم برای نخستین بار بعد از ماجرای قتل خاشقچی چیست؟ بالاخص آنکه گروهی با استناد به صلح حاکم بر غزه و همچنین سفر ماه مه دونالد ترامپ به پادشاهی، دیدار رهبران دو کشور را در این بازه زمانی تاریخی می خوانند؟

دیدار میان دونالد ترامپ و محمد بن سلمان را نمی توان صرفا یک دیدار دیپلماتیک معمولی ارزیابی کرد. در واقع، برجسته ترین جنبه تحلیلی این رویداد، تطهیر سیاسی محمد بن سلمان به شمار می رود. پس از 7 سال سردی در روابط میان واشنگتن و ریاض - که عمدتا ناشی از سایه سنگین قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار منتقد سعودی بود - ترامپ استقبالی باشکوه و پرشور از ولیعهد سعودی داشت و بدین طریق به رغم تأیید گزارش های اطلاعاتی ایالات متحده مبنی بر نقش مستقیم بن سلمان در پرونده خاشقچی، پیامی صریح و روشن ارسال می کرد: در نظام ترامپ، منافع استراتژیک و اقتصادی بر ملاحظات حقوق بشری اولویت مطلق دارند. در منطق امریکا اول ترامپ، همواره منافع اقتصادی و ژئوپلیتیک بر ارزش های حقوق بشری برتری داشته است. این دیدار عملا به انزوای بین المللی بن سلمان پایان داد و مشروعیتی نوین به وی اعطا کرد. از منظر منطقه ای، تأثیرگذارترین جنبه این رویداد، ارتباط آن با موضوع ایران بود. در این دیدار، استراتژی مشترکی میان واشنگتن و ریاض برای مهار ایران ترسیم شد؛ رویکردی نوین که ترکیبی از فشار هوشمندانه و درهای باز دیپلماتیک را در بر می گیرد. ترامپ اعلام کرد که ایالات متحده آماده مذاکرات با ایران است و حتی مدعی شد که این مذاکرات آغاز شده و ایران به شدت مشتاق دستیابی به توافقی است. در این چارچوب، هدف نهایی، وادارسازی ایران به توافقی است که در بلندمدت، ماهیت انقلابی و نفوذ منطقه ای آن را تضعیف کند. از دیدگاه عربستان، هدف اصلی، تعلیق دائمی قدرت ایران است و ترجیح می دهد تهران در وضعیتی مبهم - نه جنگ و نه صلح - باقی بماند. ایالات متحده، به عنوان یک قدرت جهانی به دنبال حفظ نقش ایران به عنوان یک قدرت متوسط در خاورمیانه است و از این رو، با اعطای امتیازات تاکتیکی نظیر کاهش تحریم ها، به این هدف دست می زند. مساله دیگر، تحولات غزه است که نقش محوری در معادلات منطقه ای ایفا می کند. جنگ غزه، محاسبات مربوط به عادی سازی روابط را دگرگون ساخته است. از سوی دیگر، بعد اقتصادی - فناورانه این سفر نیز برجسته بود. عربستان سعودی با برجسته سازی روابط خود با چین، از آن به عنوان اهرمی برای کسب امتیازات بیشتر از واشنگتن بهره برد. موافقت ایالات متحده با انتقال فناوری های حساس - نظیر تراشه های هوش مصنوعی - نشان دهنده آن است که ترامپ، برای جلوگیری از تعمیق روابط ریاض - پکن، حاضر به پذیرش ریسک های عمده در واگذاری فناوری های پیشرفته و پیچیده به عربستان شده است. در مجموع، این ملاقات حاکی از آن است که هرچند اتحادی ظاهرا قدرتمند میان عربستان و ایالات متحده در حال شکل گیری است، گسل های عمیقی نیز وجود دارد که ثبات این وضعیت را تهدید می کند.

همان گونه که اشاره کردید سفر بن سلمان به ایالات متحده را از دو منظر امنیتی و اقتصادی با اهمیت است، بالاخص آنکه شاهزاده سعودی از سرمایه گذاری 600 میلیارد دلاری در امریکا خبر داده، رقمی که می تواند به بیش از یک تریلیون دلار برسد. ارزیابی شما از این معامله بی سابقه چیست؟

بررسی این معامله بی سابقه نیازمند نگاهی یکپارچه به ابعاد اقتصادی و امنیتی آن است؛ ابعادی که به نحوی ناگسستنی در هم تنیده شده اند. این توافق ها - که شامل تعهدات سرمایه گذاری عظیم و واگذاری فناوری های پیشرفته نظامی می شود - نه تنها روابط دوجانبه را بازسازی می کند، بلکه معادلات ژئوپلیتیک خاورمیانه را به طور اساسی دگرگون می سازد. از منظر اقتصادی، آنچه رخ داد فراتر از الگوی سنتی نفت در برابر امنیت است که در گذشته روابط میان ایالات متحده و عربستان را تعریف می کرد. عربستان با پیشنهاد سرمایه گذاری عظیم به ارزش 600 میلیارد دلار - که در جریان دیدار به بیش از یک تریلیون دلار افزایش یافت - نقش خود را از یک مشتری نفتی به شریکی استراتژیک و سرمایه گذار کلیدی ارتقا داده است. این حجم سرمایه گذاری که بخشی از آن از طریق صندوق های مشترک با غول های مالی همچون بلک استون (Blackstone) محقق می شود، عربستان را به یک نیروی نفوذ درونی در اقتصاد ایالات متحده تبدیل می کند. این اقدام، پیامی راهبردی صریح در بر دارد: سرمایه گذاری کلان در امریکا، سیگنالی تنظیمی به واشنگتن ارسال می کند مبنی بر اینکه هرچند گزینه های جایگزین وجود دارد، اولویت انتخاب شده، همکاری با ایالات متحده است. در مقابل، عربستان انتظار پاسخگویی متقابل در حوزه های امنیتی و فناورانه را دارد، ازجمله دسترسی به فناوری های هوش مصنوعی و مواد معدنی حیاتی. از بعد امنیتی، این دیدار به یک معامله بزرگ بالقوه منجر شده؛ عربستان سعودی به جنگنده های نسل پنجم اف - 35 و سامانه های دفاع موشکی پیشرفته دست می یابد.

پذیرش این درخواست توسط واشنگتن، به معنای بازنویسی دکترین امنیتی خاورمیانه است؛ دکترینی که برای دهه ها بر اصل برتری کیفی مطلق اسراییل به عنوان قاعده ای تغییرناپذیر در سیاست خارجی امریکا استوار بود. این تحول، عربستان را به سوی قطبی امنیتی مستقل در کنار اسراییل سوق می دهد و توازن قدرت در منطقه را به طور اساسی دگرگون می سازد. در واقع، این بده بستان سیاسی معادلات امنیتی غرب آسیا را تغییر می دهد و به عنوان یک نقطه عطف در پویایی های منطقه ای عمل می کند. هرچند این تغییرات به صورت تدریجی رخ می دهد، اما بدون شک به تشدید رقابت تسلیحاتی در غرب آسیا دامن خواهد زد. دستیابی عربستان به چنین تسلیحات پیشرفت های، بازدارندگی نامتقارنی در مقابل توان موشکی ایران ایجاد می کند و می تواند مسابقه تسلیحاتی دومینووار را در میان قدرت های دیگر منطقه - نظیر مصر، ترکیه و امارات متحده عربی - برانگیزد. علاوه بر این، پویایی قدرت منطقه ای نیز دگرگون می شود.

عربستان در حال تبدیل شدن به مرکز ثقل جدید در میان کشورهای سنی محافظه کار است؛ امری که رقابت آن با ترکیه را تشدید می کند، همکاری اش با امارات را دستخوش تحول می سازد و نقشش را به عنوان میانجی میان ایالات متحده و ایران، با قدرت بیشتری بازتعریف می کند. مساله دیگر، چالش عمده ای است که این معامله برای اصل هژمونی اسراییل ایجاد می کند. انحصار تل آویو در دسترسی به پیشرفته ترین تسلیحات امریکایی مخدوش می شود و روابط استراتژیک امریکا و اسراییل را در آزمونی دشوار قرار می دهد؛ به ویژه با توجه به مخالفت های اولیه اسراییل نسبت به فروش اف - 35 به عربستان.

در میانه اخبار مرتبط با سفر بن سلمان، فروش جنگده های اف - 35 به عربستان حاشیه ساز شد؛ جنگده هایی که دستیابی به آن می تواند موازنه امنیتی حاکم بر غرب آسیا را تغییر بدهد؛ جغرافیایی که اسراییل حداقل در دو سال گذشته تصور می کرد تنها قدرت هژمونی آن است؟

موافقت ایالات متحده با فروش جنگنده های اف - 35 به عربستان سعودی، یکی از تحولات راهبردی چند دهه اخیر در خاورمیانه به شمار می رود که می تواند پیامدهای چندلایه و عمیقی بر موازنه قدرت منطقه ای داشته باشد. از منظر نظامی و امنیتی افزودن اف-35 به زرادخانه عربستان، تغییری کیفی به همراه دارد؛ زیرا این جنگنده با قابلیت رادارگریزی و قدرت یکپارچه سازی اطلاعات میدان نبرد، بازدارنده ای راهبردی محسوب می شود و می تواند توانایی های تهاجمی و دفاعی عربستان را به نحوی متمایز ارتقا بدهد و معادلات امنیتی موجود را به چالش بکشد. مهم ترین جنبه آن، تقابل با توان موشکی ایران به عنوان پدیده ای پیچیده و قابل تبیین است. در رابطه با اسراییل، این تصمیم عملا به معنای پایان اصل برتری کیفی مطلق اسراییل است که برای دهه ها مبنای رابطه امنیتی واشنگتن - تل آویو بوده است.

هرچند ایالات متحده احتمالا با ارائه نسخه های محدود شده یا همزمان ارتقای توانمندی های اسراییل، تلاش خواهد کرد این تنش را مدیریت کند، اما نفس دستیابی عربستان به این سطح از فناوری، انحصار اسراییل در برخورداری از پیشرفته ترین تسلیحات امریکایی در منطقه را می شکند و به نوعی رقابت تسلیحاتی کیفی میان دو متحد منطقه ای امریکا را تشدید می کند؛ هرچند واشنگتن احتمالا کوشش خواهد کرد فاصله تکنولوژیک میان این دو قدرت - یعنی اسراییل و عربستان- را حفظ کند. در سطح منطقه ای مصر، ترکیه و امارات متحده عربی که خود را رقیب عربستان می دانند، احتمالا فشارهایی برای دستیابی به جنگنده های نسل چهارم یا پنجم و ارتقای تسلیحات خود افزایش خواهند داد. ترکیه، به عنوان کشوری که از برنامه اف - 35 اخراج شده، این تصمیم را تبعیض راهبردی تلقی کرده و تلاش خواهد کرد تا در توافق های جدید سهمی داشته باشد؛ امری که ممکن است همکاری های نظامی آن با مسکو را تشدید کند و در بلندمدت به چندقطبی شدن قدرت هوایی منطقه منجر شود.

از بعد راهبردی، این فروش نشان دهنده تغییری مهم در دکترین امنیتی امریکا در خاورمیانه است. در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، واشنگتن در دهه های نخست بر سیاست تک ستونی با تکیه بر عربستان تأکید داشت، اما بعدا تمرکز خود را بر سیاست تک ستونی اسراییل معطوف کرد. اکنون به نظر می رسد عربستان به عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین امنیت از سوی امریکا تلقی می شود و در بلندمدت، ایالات متحده ممکن است به دنبال سیاست دو ستونی متشکل از عربستان و اسراییل به عنوان حافظان منافع خود در خاورمیانه باشد. البته چالش های قابل توجهی نیز در این مسیر وجود دارد؛ زیرا انتقال، نگهداری و به کارگیری موثر ناوگان اف-35 مستلزم وجود زیرساخت های پیچیده، نیروی انسانی بسیار آموزش دیده و زنجیره تأمین پایدار است که ایجاد آنها در عربستان به سال ها زمان نیاز دارد. واشنگتن احتمالا با اعمال محدودیت های سختگیرانه بر نرم افزار، قابلیت های رادارها و سیستم های جنگ الکترونیک، تلاش خواهد کرد اسراییل را بر لبه تکنولوژیک حفظ کند و برتری آن نسبت به عربستان را تداوم ببخشد.

ذیل سوال بالا رویکرد اسراییل در برابر تصمیم به فروش اف-35 ها به عربستان در کوتاه مدت و میدان مدت را چگونه ارزیابی می کنید؟

تغییر موضع اسراییل در قبال فروش جنگنده های اف-35 به عربستان سعودی به عوامل متعددی وابسته است و نمی توان آن را صرفا به محاسبات پیچیده امنیتی در تل آویو محدود کرد. نخستین عامل، تضمین های امنیتی محکمی بود که واشنگتن به اسراییل ارائه داد تا برتری نظامی آن خدشه دار نشود. ایالات متحده با این تضمین ها عملا تل آویو را متقاعد ساخت. ازجمله این تضمین ها می توان به تحویل نسخه های محدودشده اف-35 به عربستان اشاره کرد که فاقد پیشرفته ترین قابلیت های راداری، جنگ الکترونیک و نرم افزارهای اختصاصی نسخه اسراییلی هستند. همزمان، امریکا ارتقای چشمگیری در توانمندی های دفاعی اسراییل اعمال خواهد کرد و احتمالا جنگنده های نسل ششم مجهز به سیستم های دفاع لیزری را به این کشور واگذار می کند تا تفاوت ایجاد شده جبران شود.

مهم تر از همه، ایجاد مکانیزم های نظارتی ایالات متحده برای کنترل دقیق نگهداری، استقرار و نحوه استفاده عربستان از این جنگنده ها، تضمینی کلیدی بود که به اسراییل اطمینان داد برتری نظامی اش مخدوش نخواهد شد. عامل دوم، تغییر در محاسبات امنیتی منطقه ای است. تهدید فوری و وجودی ناشی از ایران و متحدانش، اولویت بندی های اسراییل را دگرگون کرده است. در گذشته، ایران به عنوان قدرت برتر منطقه ای قادر به وارد آوردن فشارهای جدی بر اسراییل بود، اما در پرتو جنگ 12 روزه و تحولات اخیر در غرب آسیا، این تهدیدها به طور قابل توجهی کاهش یافته است. از این رو، افزایش توانمندی های هوایی عربستان که از منظر اسراییل می تواند فشار نظامی بر محور مقاومت را نیز متوجه ریاض سازد، تا حدی بار امنیتی اسراییل را سبک می کند. این دیدگاه باعث شد عربستان از یک رقیب بالقوه به یک دارایی امنیتی در چارچوب گسترده تر مهار ایران تبدیل شود. عامل سوم، نقش پیمان ابراهیم است.

روند عادی سازی روابط از طریق کانال های ارتباطی محرمانه و اعتمادسازی میان مقامات امنیتی دو طرف در جریان است و این امر به اسراییل امکان داد نگرانی های خود را به صورت مستقیم و با اطمینان بیشتری با طرف سعودی مطرح کند. در نتیجه، موافقت ضمنی ریاض با پیوستن به پیمان ابراهیم موجب شد اسراییل در برابر تحویل اف-35 سکوت اختیار کند و زمینه برای برداشتن گام های جدی تر در عادی سازی روابط فراهم آید. عامل چهارم، واقع گرایی سیاسی بود. اسراییل تشخیص داد که واشنگتن این تصمیم را قطعی کرده و ترامپ مصمم به اجرای توافقات نظامی و امنیتی گسترده با عربستان است؛ تصمیمی که از حمایت کنگره نیز برخوردار بود.

با تغییر معادلات امنیتی غرب آسیا، سناریوهای پیش رو در منطقه را چگونه ترسیم می کنید؟

سفر محمد بن سلمان به امریکا نشان دهنده یک گذار راهبردی عمیق در غرب آسیا است: گذار از سیاست مبتنی بر ایدئولوژی به سمت رئالیسمی کاملا مبتنی بر اقتصاد و امنیت. در این نظم نوین، دو ستون اقتصاد و امنیت به موتورهای اصلی دیپلماسی تبدیل شده اند و اولویت منافع ملی به وضوح بر آرمان های جمعی پیشی گرفته است. اقتصاد دیگر صرفا منبع درآمد نیست؛ زیرا به ابزاری ترکیبی از قدرت نرم و سخت تبدیل شده که اهداف امنیتی را پیش می برد. سرمایه گذاری های کلان عربستان در ایالات متحده و تلاش بی وقفه ریاض برای دستیابی به فناوری های پیشرفته نظیر جنگنده های اف-35 دقیقا بیانگر همین بازتعریف مفهوم امنیت است: کاهش وابستگی به نفت، تنوع بخشی به منابع قدرت، و تبدیل عربستان به یک مرکز ژئوپولیتیک مستقل که قادر باشد فرآیند صلحی کنترل شده و پایدار را هدایت کند؛ صلحی که با اهداف کلان چشم انداز 2030 همخوانی داشته باشد.

هم واشنگتن و هم ریاض به نظر می رسد پذیرفته اند که نظم آینده منطقه دیگر تک قطبی نخواهد بود. آنها آماده پذیرش یک چندقطبیت درون منطقه ای هستند که در آن چین بتواند به عنوان شریک اقتصادی حضور فعال داشته باشد و در عین حال به دنبال گفت وگوی ساختاری با ایرانند تا تهران از نقش قدرت معارض با نظم موجود خارج شود. در این چارچوب جدید، عربستان قرار است نقش میانجی و محور اصلی را ایفا کند. با این حال، این تحولات تنها در سطح دولت ها و پشت درهای بسته پیش نمی روند. در سطح جامعه، نخبگان، طبقه متوسط شهری و توده های مردم جهان عرب انتظار دارند این رفت وآمدها و معامله های بزرگ، دست کم دستاوردی ملموس و قابل دفاع برای مساله فلسطین به همراه داشته باشد. در نتیجه، شکاف فزاینده ای میان دو سطح در حال شکل گیری است؛ سطحی که رهبران سیاسی در اتاق های دیپلماتیک با منطق رئالیستی و منافع ملی پیش می روند و سطحی که در آن مساله فلسطین همچنان به یک نماد هویتی و آرمانی برای میلیون ها نفر در جهان عرب و فضای مجازی تبدیل شده است.

پیش تر و در جریان رایزنی های عربستان با امریکا، پادشاهی در برابر عادی سازی رابطه با اسراییل خواهان دستیابی به نیروگاه هسته ای غیرنظامی بود و گفته می شود این بار نیز ولیعهد چنین خواسته ای را با ترامپ به اشتراک گذاشته؛ حال با توجه به مخالفت خوانی های اعضای کنگره، پاسخ کاخ سفید به خواسته احتمالی بن سلمان در این زمینه چیست؟

یکی از حساس ترین و پیچیده ترین ابعاد روابط راهبردی ایالات متحده و عربستان سعودی، موضوع دستیابی ریاض به برنامه انرژی هسته ای غیرنظامی است که به عوامل متعددی وابسته است. از دیدگاه واشنگتن، الگوی مطلوب همکاری همان مدل اماراتی یک به علاوه یک است؛ یعنی خرید رآکتورهای هسته ای از تأمین کننده معتبر بین المللی مانند امریکا یا کره جنوبی، در ازای تعهد الزام آور و داوطلبانه عربستان به صرف نظر کامل از هر گونه فعالیت غنی سازی اورانیوم یا بازفرآوری سوخت در خاک خود (غنی سازی صفر). این پرونده به طور مستقیم با موضوع عادی سازی روابط عربستان و اسراییل گره خورده و واشنگتن از آن به عنوان اهرم فشار برای پیشبرد اولویت های منطقه ای خود استفاده می کند. مانع بزرگ دیگر، کنگره ایالات متحده است؛ بسیاری از نمایندگان، ازجمله برخی جمهوری خواهان نسبت به انتقال هرگونه فناوری حساس هسته ای به عربستان عمیقا بدبینند و نگرانی اصلی شان عدم اطمینان از تعهد بلندمدت ریاض به اهداف صرفا غیرنظامی، خطر رقابت هسته ای بالقوه با اسراییل و احتمال انتقال غیرمستقیم دانش فنی به کشورهایی مانند پاکستان یا چین است.

در نتیجه، محدودیت های شدیدی وجود دارد و هر توافقی احتمالا با الزامات و محدودیت های اضافی همراه خواهد بود. با وجود این موانع، شانس دستیابی عربستان به برنامه انرژی هسته ای غیرنظامی در چارچوبی کاملا کنترل شده و تحت نظارت سختگیرانه بین المللی همچنان وجود دارد، به شرطی که ریاض توافق های جامع تضمین های امنیتی با آژانس بین المللی انرژی اتمی منعقد کند، پروتکل الحاقی را بپذیرد و بازرسی های گسترده و بدون اطلاع قبلی را مجاز بداند؛ هر گونه انحراف از این تعهدات واکنش شدید بین المللی را در پی خواهد داشت. در سطح منطقه ای، این تحول می تواند رقابت هسته ای غیرنظامی پرهزینه و بی ثبات کننده ای را میان کشورهایی چون ترکیه و مصر برانگیزد و به طور غیرمستقیم بر ادامه برنامه غنی سازی ایران نیز تأثیر بگذارد. همچنین با موضع دیرینه عربستان در مخالفت با هرگونه توانمندی هسته ای در منطقه و حمایت از طرح خاورمیانه عاری از سلاح های هسته ای تناقض دارد و می تواند اعتبار دیپلماتیک ریاض را تضعیف کند.

در صورت پذیرش این شرط آیا می توان گفت غرب آسیا ممکن است آبستن رقابت های هسته ای شود؟

پذیرش شرط غنی سازی صفر توسط عربستان، هرچند محدودیت های فنی قابل توجهی ایجاد می کند به هیچ وجه به معنای پایان رقابت هسته ای در غرب آسیا نیست؛ زیرا اسراییل دارای زرادخانه هسته ای اعلام نشده است، ایران به توانمندی بالای غنی سازی دست یافته و از آن عقب نشینی نخواهد کرد و در نتیجه یک رقابت هسته ای چندوجهی، پیچیده و پایدار در منطقه شکل خواهد گرفت. از منظر فناورانه، حتی بدون فعالیت غنی سازی یا بازفرآوری، راه اندازی برنامه هسته ای غیرنظامی گسترده، زیرساختی عمیق و دوگانه پذیر برای عربستان ایجاد خواهد کرد: هزاران مهندس و متخصص آموزش دیده، شبکه های پژوهشی پیشرفته، تجربه عملی مدیریت چرخه سوخت و آشنایی با فناوری های حساس. این زیرساخت، توانمندی نهفته (latent capability) ریاض را به شدت افزایش می دهد و در صورت تغییر شرایط ژئوپولیتیک، تضعیف روابط با امریکا یا احساس تهدید فزاینده، می تواند به سرعت به پایه ای برای حرکت به سمت برنامه غنی سازی مستقل تبدیل شود. همین پتانسیل بالقوه، نگرانی رقبای منطقه ای را برمی انگیزد و ترکیه، مصر، امارات و دیگران را به گسترش ظرفیت های خود وامی دارد تا برتری تکنولوژیک و جایگاه راهبردی شان را حفظ کنند. ایران که پیش تر توانمندی غنی سازی خود را به اثبات رسانده، تحت هیچ شرایطی از این ظرفیت صرف نظر نخواهد کرد و آن را ادامه خواهد داد.

در نتیجه، در آینده نزدیک شاهد یک مسابقه سه گانه واقعی میان ایران، عربستان و ترکیه بر سر برتری در فناوری هسته ای (حتی در ظاهر غیرنظامی) خواهیم بود. در بعد امنیتی، تشدید این رقابت ها مرز میان برنامه هسته ای غیرنظامی و نظامی را بیش از پیش مبهم می سازد. بسیاری از کشورها با ایجاد برنامه های غیرنظامی تحت نظارت بین المللی، فاصله زمانی لازم برای حرکت به سمت سلاح (breakout time) را کاهش می دهند و این امر معادلات امنیتی اسراییل را پیچیده تر می کند. تل آویو ناچار خواهد شد دکترین امنیتی خود را به روز کند و توانمندی های همه بازیگران منطقه را به طور مداوم رصد کند. در نتیجه، مفهوم بازدارندگی در خاورمیانه بازتعریف می شود و دیگر صرفا بر پایه تعداد موشک یا جنگنده نیست، بلکه بر پایه دانش بنیادین، ظرفیت های تکنولوژیک نهفته و توانمندی های علمی از جمله هوش مصنوعی و فناوری هسته ای استوار می شود.