فرارو- دبه ها، شیشه های نوشابه و قابلمه هایی که سراسر آشپزخانه چیده شده بود توجهم را جلب کرد؛ این ها مخازنی برای ذخیره آب شرب بودند.

به گزارش فرارو، همیشه از خانه اش بوی مایع سفیدکننده می آید. خودش می گوید: از خانه ی زن تمیز، باید عطر تاید بلند شود. وقتی در طول تابستان برق می رفت و پمپ آب کار نمی کرد برای خودش مخزن جدیدی ساخت. مخزنی بزرگ که پایینش یک شیر داشت. وقتی برق نبود، به شیر آب حیاط پناه می برد. اگرچه فشاری کم، شبیه به شیر سماور داشت، اما کار او را راه می انداخت. با زمزمه کمبود آب، اضطراب مهناز بیشتر شد. ترس از بی آبی چنان به جانش افتاد که تمام تنش کهیر زد و یک هفته ای بیمارستان بستری بود. وقتی برای ملاقات به خانه اش رفتم گفت: در تمام مدتی که بیمارستان بودم دنبال راه حلی برای ذخیره آب می گشتم. جدای از راه حلی که مطرح کرد، نگرانی اش در مورد آبِ بیش از حد مانده در ظروف پلاستیکی زنگ خطر هدر رفت آب به شیوه مهناز را به صدا درآورد.

همه چیز از اواخر شهریور شروع شد. زمانی که پیش بینی های هواشناسی نشان داد ایران با پاییز خشکی روبه روست. آن روزها هنوز مشکل قطعی برق وجود داشت و افرادی که در خانه های آپارتمانی زندگی می کردند و برای رسیدن آب به خانه هایشان باید پمپ روشن می شد، به بی آبی هم عادت داشتند. اماوقتی ابتدای شهریور محمدرضا کیاشمشکی، کارشناس و پژوهشگر آب نوشت: اگر می خواستیم یک سال نرمال آبی داشته باشیم باید در زمان مشابه چیزی در حدود 850 تا 900 میلیون مترمکعب آب در این سدها می داشتیم. نگرانی ها در مورد بحران آب بیشتر شد. البته مردم تا چیزی را با چشم خود نمی دیدند باور نمی کردند. اما، رفته رفته وقتی گردش فصول به پاییز رسید و تا نیمه سوم آبان خبری از باران نبود، تنش بی آبی باز هم در ذهن مردم جا گرفت.

برخی اقدامات، اظهارات و پیشنهادات مسئولین هم به این تنش دامن زد. به عنوان مثال می گفتند مخزن بخرید تا به میزان کافی آب ذخیره کنید. برخی از اخبار هم که منتشر و تکذیب می شد میان مردم واهمه ایجاد کرد. مثلا توزیع آب کیسه ای. مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان تهران در مورد این تصمیم گفت: به جهت اینکه احتمال آلودگی در روش توزیع تانکری آب آشامیدنی وجود دارد آب های آشامیدنی در بسته بندی نایلونی کاملاً بهداشتی (غیرقابل فروش) آماده شده است. بنابراین همان روزها یکی از پرسرچ ترین کلیدواژه ها در گوگل برای ایرانیان خرید مخزن آب شد. اما، قیمت های این مخازن برای بسیاری از بی آبی ترسناک تر به نظر می رسید.

حالا مهناز، زنی 48 ساله که به بیماری وسواس فکری مبتلاست می گوید: نه جایش را داشتیم که مخزن جدید آب در خانه بگذاریم و نه معقول بود که چنین هزینه ای کنیم. در نتیجه دبه، شیشه نوشابه و هر بطری که می توانست تبدیل به مخزن آب شود را جمع و داخل آن را پر از آب کردیم. این در حالی است که متفکران حوزه آب نظر متفاوتی دارند و ذخیره آب به این صورت را مناسب بحران آب امروز ایران نمی دانند. اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست، در مورد این تصمیم می گوید: این توصیه ها اصلاً راه حل بحران نیست؛ بلکه یک نوع فرافکنی در سیاست گذاری است، یعنی به جای آن که مسئله را در سطح کلان مدیریت کنند، آن را به آشپزخانه مردم انداخته اند. وقتی به خانواده ها گفته می شود منبع بگذارید، تانکر بخرید، پمپ نصب کنید ، این یعنی ته مانده آب سفره های زیرزمینی را از زمین می کشند بالا و می ریزند در مخزن خانگی؛ مصرف ناگهان افزایش پیدا می کند، اضطراب مردم بیشتر می شود.

به هر حال، بسیاری از خانواده ها برای رویارویی با روز صفر آبی به ذخیره آب روی آوردند؛ درست شبیه به مهناز. اگر هم مکانی برای نگهداری از مخزن داشتند، نه تنها نمونه ای از آن را تهیه کردند، بلکه پمپ دومی نصب کردند تا خود را از مشکل فشار کم آب برهانند. پیش تر سخنگوی صنعت آب در مورد کم شدن فشار آب به فرارو گفت: برای افزایش فرمان پذیری شبکه ، ما تعداد شیرهای فشارشکن را بیشتر کرده ایم. در حال حاضر، در آبفای استان تهران، کاهش فشار کلی شبکه با هدف کاهش نشت های شهری و مدیریت مصرف آب دنبال می شود. میلاد، یکی از شهروندان تهرانی که در محله خاوران زندگی می کند، به خبرنگار فرارو می گوید: از شرکت آب آمدند و واحد به واحد به شیر آب، وسیله ای نصب کردند که فشار آب را کاهش دهد. اما، واقعا با آن فشار نمی شد دوام آورد. بنابراین آن را به قسمت دیگری از خانه منتقل کردیم.

جدای از بحث فشار آب و مدیریت آن توسط خود مردم، باید به آب بطری های خانه مهناز بازگردم. او در میان صحبت هایش اشاره کرد که شنیده اگر آب بیش از حد در بطری پلاستیکی بماند، سرطان زاست. او درست می گوید. آنطور که گلبن سهراب متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، اشاره می کند: بطری های آب معدنی در صورتی که در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرد، به سلامت مصرف کننده آسیب می رساند. از طرفی بطری های پلاستیکی نوشابه، دوغ، آب معدنی و مانند آن یک بار مصرف است و به هیچ عنوان نباید از این گونه بطری ها برای نگهداری آب یا مواد اسیدی مانند آب لیمو و سرکه استفاده کرد چراکه سرطان زاست. بنابراین مهناز، هفته ای یکبار آب تمام بطری ها و دبه هایی که پر کرده را خالی و مجددا پر می کند. اگر نام این کار هدررفت آب نیست پس چیست؟ درواقع به نظر می رسد به جای اینکه به بحران آب بیاندیشیم به این مساله فکر می کنیم که چطور (فقط) جان خود را نجات دهیم. اما از چه زمانی به این روز افتادیم؟

نکته این است که مردم به هنگام تنش به دنبال راه حلی برای خو گرفتن با آن می گردند. آنان در انتظار راهکار یا اقدامی مناسب از سوی مسئولان هستند. بنابراین برخی از آنان وارد مسیری می شوند که مسئولی پیش رویشان نهاده و برخی دیگر راه جدیدی پیدا می کنند که از نظرشان عاقلانه تر است. در این میان بحث بی اعتمادی مردم به شنیده هایشان در مورد بحران آب هم هست که به زعم احمد بخارایی، جامعه شناس، به بی حسی اجتماعی پیوند می خورد. همانطور که او اشاره می کند: درست است که الگوی مصرف در ایران قابل قبول نیست، اما ریشه اصلی بحران در بی اعتمادی است. سایر عوامل در حاشیه قرار دارند. جامعه امروز دچار نوعی خنثی بودن شده؛ احساس گناه در میان مردم کمرنگ شده و نوعی بی حسی اجتماعی شکل گرفته است.

این در حالی است که کارشناسانی همچون محمد ابراهیم رییسی، بارها تذکر داده اند که بحران آب جدی است. همانطور که او در گفت وگو با فرارو اشاره کرده: در شهر که قدم می زنید، می بینید توجه چندانی به این مسئله وجود ندارد. تنها بنرهای هشداردهنده محدود شرکت آب و فاضلاب در نقاط نه چندان جلب نظر کننده مختلف نصب شده اند، اما آنچه در فضای مجازی وایرال می شود، معمولا موضوعاتی غیرمرتبط با آب است.

وقتی این مسائل را با مهناز در میان گذاشتم تا متوجه بغرنج شدن موضوع باشد به من گفت: همین چند روز پیش خواندم که کارشناسی گفته بود حدود 22 درصد هدررفت آب داریم که 11 درصد آن واقعی است و باقی مربوط به عوامل دیگر است. همین 11 درصد معادل 110 تا 120 میلیون مترمکعب آب است، یعنی دو برابر حجم آبی که از سد طالقان منتقل شده؛ همان سدی که در آخرین لحظه به آن پناه آوردیم. حالا فقط چهار بطری آبی که من ذخیره کرده ام مشکل را حل می کند؟

به نظر می رسد ما در حال تکرار رفتار مسئولان هستیم. حالا که آن ها سهم خود از هدررفت آب را نمی پردازند، ما هم گامی رو به جلو برنمی داریم. از طرفی فقط به این فکر می کنیم که امروز را سپری کنیم و کار فردا را به فردا بسپاریم. در حالی که با این روش، همچنان آب شرب به شیوه های متفاوت در حال هدر رفتن است.