ورزش حرفه ای امروز بیش از هر زمان دیگری با چالش دوپینگ روبه رو است؛ پدیده ای که سلامت ورزشکاران و اعتبار رقابت های ورزشی را تهدید می کند. پژوهش جدیدی با تمرکز بر روش های آزمایشگاهی و چالش های قانونی در تشخیص دوپینگ، نگاهی دقیق به این معضل انداخته است.

به گزارش ایسنا، دوپینگ، استفاده آگاهانه از مواد یا روش هایی است که باعث افزایش مصنوعی عملکرد بدن می شوند. سابقه این رفتار به هزاران سال قبل از میلاد بازمی گردد، اما با پیشرفت علم و ظهور داروهای شیمیایی، دامنه آن در قرن بیستم گسترش یافت. پس از مرگ یکی از دوچرخه سواران دانمارکی در المپیک رم سال 1960 به دلیل مصرف مواد نیروزا، جهان ورزش برای نخستین بار با خطرات دوپینگ به صورت جدی روبه رو شد. از آن زمان تاکنون، نهادهای بین المللی تلاش کرده اند تا با ایجاد مقررات سخت گیرانه تر، عدالت در رقابت ها را حفظ کنند. با این حال، پیچیدگی ترکیبات جدید و روش های پنهان سازی مصرف داروهای ممنوعه، مبارزه با دوپینگ را دشوار کرده است.

در دنیای امروز، دوپینگ تنها به استفاده از داروها محدود نیست، بلکه شامل روش هایی مانند افزایش مصنوعی اکسیژن رسانی به عضلات یا حتی دست کاری ژنتیکی نیز می شود. در میان انواع مختلف، دوپینگ دارویی، رایج ترین نوع است که در آن ورزشکاران با مصرف داروهای خاص به دنبال بهبود موقت عملکرد خود هستند. اما این کار نه تنها خطرات جدی برای سلامت آن ها دارد، بلکه اصول اخلاقی و رقابتی ورزش را نیز خدشه دار می کند. از این رو، تشخیص دقیق و سریع این موارد از طریق آزمایش های سم شناسی برای حفظ سلامت و صداقت در ورزش حیاتی است.

فاطمه شکی، عضو گروه سم شناسی و فارماکولوژی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، به همراه سه همکار خود و با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان، پژوهشی در زمینه روش های نوین تشخیص دوپینگ و چالش های قانونی مرتبط با آن انجام داده اند. آن ها در این مطالعه، به بررسی تکنیک های آزمایشگاهی پرکاربرد در شناسایی داروهای نیروزا و همچنین اختلاف های حقوقی میان قوانین ایران و استانداردهای جهانی پرداخته اند.

این تحقیق از نوع مطالعات مروری است و با استفاده از منابع معتبر علمی و حقوقی انجام شده است. پژوهشگران ابتدا انواع داروهای نیروزا و اثرات آن ها بر بدن ورزشکاران را مرور کرده اند و سپس روش های پیشرفته آنالیز مانند کروماتوگرافی گازی-طیف سنجی جرمی (GC-MS) و کروماتوگرافی مایع-طیف سنجی جرمی (LC-MS/MS) را بررسی کرده اند. آن ها همچنین روش های ساده تر اما سریع تر مانند ایمونواسی را معرفی کرده اند که با وجود محدودیت هایی همچون احتمال بروز نتایج مثبت یا منفی کاذب، هنوز در غربالگری اولیه نقش دارند. در بخش حقوقی نیز، این مطالعه تفاوت های میان قوانین ایران و ایالات متحده را تحلیل کرده و ناهماهنگی میان استانداردهای ملی و بین المللی را یکی از موانع اصلی اجرای مؤثر قوانین ضد دوپینگ دانسته است.

نتایج این پژوهش نشان می دهند که روش های تحلیلی پیشرفته هرچند دقت بالایی دارند، اما به تجهیزات گران قیمت و فرایندهای زمان بر نیاز دارند. از سوی دیگر، روش های ساده تر غربالگری با وجود سهولت اجرا، گاه منجر به خطا در نتیجه می شوند و ممکن است پیامدهای قانونی برای ورزشکاران ایجاد کنند. این موضوع اهمیت استفاده از روش های دقیق تر و سیستم های کنترل چندمرحله ای را برجسته می کند.

در بخش حقوقی، پژوهشگران تأکید کرده اند که نبود هماهنگی میان قوانین کشورها، چالشی جدی در مبارزه جهانی با دوپینگ است. در حالی که در برخی کشورها مصرف مواد نیروزا جرم تلقی می شود، در ایران بیشتر به عنوان تخلف انضباطی با آن برخورد می شود. این تفاوت دیدگاه می تواند اجرای قوانین جهانی ضد دوپینگ را دشوار کند و نیاز به تدوین چارچوبی واحد را نشان دهد.

به طور کلی، پژوهشگران نتیجه گرفته اند که برای کاهش تقلب های ورزشی و حفظ سلامت ورزشکاران، توسعه فناوری های دقیق تر در تشخیص دوپینگ و هماهنگی بیشتر میان نهادهای بین المللی و ملی ضروری است. همچنین، در ایران باید بسترهای قانونی روشن تری برای برخورد با موارد دوپینگ ایجاد شود تا شفافیت و عدالت در رقابت ها تقویت شود.

در ادامه، پژوهش به معرفی فناوری های نوینی پرداخته که می توانند آینده کنترل دوپینگ را متحول کنند. از جمله این فناوری ها می توان به طیف سنجی جرمی با قدرت تفکیک بالا (HRMS)، کروماتوگرافی مایع فوق کارآمد (UPLC) و سیستم QTRAP اشاره کرد. این ابزارها با حساسیت بسیار زیاد، توانایی شناسایی هم زمان صدها ترکیب شیمیایی را دارند و حتی قادرند داروهای جدید یا تغییر یافته را نیز تشخیص دهند. ترکیب این تکنیک ها با هوش مصنوعی می تواند دقت تشخیص را چند برابر افزایش دهد و احتمال خطای انسانی را کاهش دهد.

تکنیک UPLC به دلیل سرعت و دقت بالا، امکان شناسایی سریع مواد نیروزا را در نمونه های بیولوژیکی مانند ادرار و خون فراهم می کند. در حالی که HRMS قادر است بین ترکیباتی با جرم مولکولی مشابه تمایز قائل شود و حتی مواد ناشناخته را شناسایی کند. این پیشرفت ها می تواند به آزمایشگاه های کنترل دوپینگ کمک کند تا علاوه بر افزایش دقت، اعتماد عمومی به نتایج را نیز بالا ببرند.

قابل ذکر است نتایج پژوهش فوق در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران وابسته به این دانشگاه، منتشر شده است. این نشریه از مجلات معتبر علمی کشور در حوزه علوم پزشکی به شمار می رود و هدف آن انتشار پژوهش های علمی در راستای ارتقای سلامت و اخلاق در جامعه است.