اسفندیار خدایی، دکترای مطالعات آمریکا از دانشگاه تهران، در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت:

گویا بحران کم آبی امروز ایران قطعا نتیجه قصور، بی تقوایی، فساد، ظلم و گناه مردم این سرزمین است. اما دقیقا چه گناهانی باعث این بحران هستند؟ و چه کسانی باید جوابگو باشند؟ یا لااقل چه اقداماتی نباید ادامه یابد؟ برخی ادعا می کنند خشک سالی ایران نتیجه گناهانی همچون بدحجابی بانوان است. یک عضو مجلس خبرگان می گوید: خشک سالی، بحران آب و کم بارشی نشانه تذکر الهی است، خیابان های ما جولانگاه تجاهر به فسق و بی حجابی است و این تبعات دارد . یک نماینده مجلس هم می گوید: بی حجابی در نیامدنِ باران تأثیر گذاشته و قطعا گناه کردن انسان در کاهش نعمات الهی تأثیر قطعی و یقینی دارد... . یک امام جمعه محترم نیز مدعی است عکس گرفتن زنان با پوشش نامناسب کنار زاینده رود باعث قطع برکت رودخانه شده است.

اگر صرفا بدحجابی بانوان را علت خشک سالی و نابودی منابع آب زیرزمینی و روزمینی ایران بدانیم، به بیراهه رفته ایم و نقش عاملان اصلی بحران آب ایران را نادیده گرفته ایم. زیرا علوم آب، هواشناسی، اقلیم شناسی و مدیریت منابع آب به صراحت گناه واقعی را جای دیگری می داند و ده ها سال مدیریت غلط و سیاست گذاری نادرست را علت بحران می داند. در سطحی بالاتر، قطعا قرارگرفتن افراد غیرمتخصص با معیارهای غیرعلمی در رأس امور مربوط به آب، عامل بحران امروز هستند، ولی این نوشتار به دنبال گناهان است نه گناهکارانی که همچنان طلبکارانه در تریبون ها مشغول امر به معروف و نهی از منکر هستند.

در چهار دهه گذشته صدها سد بدون مطالعه کافی ساخته شد، رودخانه ها را قطع کرد، تالاب ها را خشکاند و توازن طبیعی را بر هم زد. بسیاری از این سدها نه تنها اقتصادی نبودند، بلکه باعث تشدید تبخیر، خشک شدن دشت ها و افزایش برداشت از سفره های آب زیرزمینی شدند. گناه اصلی کم آبی را باید از مهندسانی پرسید که علم را کنار گذاشتند و با افتخارِ سازندگی طبیعت را زخمی کردند. نتیجه چه بود؟ قطع جریان طبیعی رودخانه ها، خشک شدن دریاچه ارومیه و تالاب هایی چون گاوخونی و پریشان، افزایش تبخیر به دلیل مخازن کم عمق، کاهش آب ورودی به سفره های زیرزمینی و تشدید فرونشست زمین در دشت ها.

هیچ عامل مخربی مانند چاه های غیرمجاز- که تعدادشان از مرز یک میلیون گذشته- سفره های آب زیرزمینی را نابود نکرده است. این چاه ها اغلب متعلق به افراد و نهادهای قدرتمند هستند و سال هاست که بدون حساب و کتاب و در سکوت مسئولان آبخوان ها را تهی می کنند. سفره های آب زیرزمینی که هزاران سال طول کشیده اند تا شکل بگیرند، امروز در کمتر از چند دهه فرو می ریزند. در بسیاری از دشت های کشور، افت سطح آب زیرزمینی سالانه بیش از یک متر بوده است؛ یعنی طی 50 سال گذشته سطح آب، 50 متر یا معادل یک ساختمان 17طبقه کاهش یافته. فرونشست زمین در برخی مناطق به مرز بحران های غیرقابل بازگشت رسیده است؛ بحرانی که برخی کارشناسان آن را زلزله خاموش می نامند.

ایران کشوری خشک و نیمه خشک است؛ اما بخش عمده ای از مصرف آب کشور توسط کشاورزی سنتی تأمین می شود. تحقیق ها نشان می دهند که نزدیک به 90 درصد از مصرف آبی ایران به بخش کشاورزی اختصاص دارد، کشاورزی ای غالبا سنتی و با راندمان پایین. کشت محصولات آب بر مانند هندوانه، برنج، پیاز، یونجه و صیفی جات در مناطقی که بارش کافی ندارند، مؤید اسراف منابع عمومی است. همچنین، شیوه های آبیاری سنتی مثل سامانه های باز و کانال های بدون پوشش، راندمان بسیار پایینی دارند، به طوری که مقدار زیادی از آبی که منتقل می شود، هرگز به ریشه گیاه نمی رسد و به هدر می رود. این وضعیت وقتی بحرانی تر می شود که بدانیم کشاورزی سنتی غالبا با حمایت های دولتی همراه بوده، بدون همراهی گسترده با فناوری های مدرن آبیاری مانند قطره ای یا تحت فشار. نتیجه آن، مصرف نجومی آب، فشار بر سفره های زیرزمینی و تخلیه منابع آبی است، چیزی که هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی تواند آن را جبران کند.

انتقال صنایع بزرگ آب بر مانند فولاد، پتروشیمی و صنایع معدنی به شهرها و استان هایی که خود با تنش آبی شدید مواجه اند (همچون اصفهان، یزد، کرمان و خراسان جنوبی) یکی از بزرگ ترین بی تدبیری های توسعه ای کشور است. مصرف آب این صنایع بسیار بالاست؛ در بسیاری از تصمیم گیری های توسعه ای، معیار توسعه پایدار قربانی رشد اقتصادی سریع شده است، آن هم رشد اقتصادی ای که هزینه اش را محیط زیست، آبخوان ها و امنیت آبی ایران می پردازد.

وقتی دانشمندان کشور ده ها بار هشدار دادند که آبخوان ها در مرز فروپاشی اند و کسی گوش نکرد، این یعنی گناهی بزرگ تر از آنچه منبرها می گویند. بی توجهی سیستماتیک به علم آب، سیاست گذاری غلط و انتخاب مدیرانی که آمار و اقلیم را نمی شناسند، ایران را به اینجا رسانده است. سال هاست که محیط زیست و منابع طبیعی از اولویت کشور خارج شده اند. در حالی که منابع اقتصادی، بودجه مالی و استعدادهای انسانی مصروف جدال های ایدئولوژیک بود، توجه به محیط زیست و منابع آبی کنار رفت. در چنین بستری، بی آبی تبدیل به بزرگ ترین تهدید امنیتی ایران شد، تهدیدی که امروز زنگ خطری ملی را به صدا درآورده است.

آب با نصیحت بانوان بازنمی گردد. امر به معروف و نهی از منکر باید شامل مسئولان قدرتمند و سیاست گذارانی شود که با تصمیمات اشتباه خویش، گناهان واقعی را مرتکب شده اند. با اصلاح الگوی کشت، کاهش چاه های غیرمجاز، توقف سدسازی های مخرب، احیای تالاب ها، شفافیت در حکمرانی و پذیرش سیاست های مبتنی بر علم و تجربه جهانی، شاید بتوان قطعه ای از مسیر نجات را آغاز کرد. اگر به جای مقصرسازی زنان، به گناهان و گناهکاران واقعی توجه می شد، امروز نه سفره های آب زیرزمینی خالی شده بود و نه کویر تا دل شهرها پیش آمده بود. باشد که بپذیریم بزرگ ترین بی تقوایی، اتلاف نعمت الهی آب است.