فرارو- کتاب فروشی های فراوانی در سطح شهر هستند که نمونه سوالات امتحان پایان ترم دانشگاه پیام نور را به فروش می رسانند؛ اگر دانشجو چند تست از آن ها بزند، احتمالا نمره قبولی می گیرد.

به گزارش فرارو، چندی پیش پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: هدف دانشگاه پیام نور، آموزش حین خدمت و مهارت افزایی بود؛ اما امروز به ارائه کننده مدرک تبدیل شده. او در ادامه از طرح های برای اصلاح ساختار موجود صحبت کرد که موجب نگرانی هزاران، استاد، دانشجو و افرادی بود که دراین نوع دانشگاه رفت و آمد دارند. برخی از آنان اشاره داشتند که انتقاد از پیام نور بی خطر اما انتقاد از مافیای پردیس و دانشگاه آزاد هزینه ساز است و برخی دیگر این دانشگاه را به دلیل هزینه های به نسبت کمش، دانشگاهی مناسب افراد فقیر جامعه عنوان کرده اند. از طرفی واکنش ها به این پیام نشان داد، بسیاری از علاقمندان به فضای آکادمی در انتظار بودند تا کسی حرف دلشان را بزند.

شبیه به آن استاد دانشگاهی که خودش را بازخرید کرد و اذعان داشت: دانشجو درس نمی خواند چون فقط آمده مدرک بگیرد تا پایه حقوقش افزایش پیدا کند. یا استاد دیگری که می گفت: مقاله تعداد قابل توجهی از اساتید را دانشجویان می نویسند. او تنها به دنبال کمیت است و در این چرخه معیوب قرار نیست دانش جدیدی تولید شود. ما در حال بازتولید هر آنچه که بود هستیم. یا استاد دیگری که اشاره داشت: دانشگاه پیام نور سال ها قبل در قشم در مقطع دکتری رشته تاریخ را ارائه داد. دانشجوها می توانستند بدون اینکه در رشته مرتبط در مقاطع لیسانس و ارشد تحصیل کرده باشند، این رشته را بخوانند. اما نتیجه عملا چیزی جز فاجعه نبود. برخی از رشته ها که در مقاطع دکتری پیام نور ارائه می شوند حتی در خود دانشگاه های دولتی وجود ندارد.

در این میان به گفته اساتیدی که دست پرورده های خود را در وضعیت نامطلوبی می بینند، کمتر دانشجویی از دانشگاه پیام نور با کسب مهارتی ویژه بیرون می آید. مگر در رشته ای تحصیل کرده باشد که به واقع در جامعه مورد نیاز و مورد توجه بوده.

به هر حال در پیام پزشکیان موجی از امید برای اصلاح ساختار بود، اصلاحی که اگر در چارچوبی فکر شده قرار گیرد می تواند همسوی سکوهای جدید آموزشی همچون یوتیوب و هوش مصنوعی، به شکل مهارت محور دانشجو تربیت کند. اما، چگونه این اتفاق می افتد؟

در صورتی که بسیاری از افرادی که به دنبال کسب مهارت به شکل واقعی کلمه هستند در این مورد صحبت می کنند که دانشگاه تنها وقت آنان را تلف می کند. آنان بر این باور هستند که می توانند در بازه زمانی کوتاه تر و به شکلی متمرکزتر در فضایی همچون یوتیوب آموزش ببینید، یا به شکل دوره ای در کلاس های دانشگاه های مطرح دنیا همچون آکسفورد و هاروارد، شرکت کنند. در حالی که حضور در کلاس ها و پاس کردن واحدهایی که برایشان کاربردی ندارد تبدیل به دست انداز می شود.

غلامرضا ظریفیان، معاون پیشین وزیر علوم و استادیار بازنشسته تاریخ دانشگاه تهران، در گفت وگو با فرارو به بررسی پیام پزشکیان در مورد دانشگاه پیام نور پرداخت:

غلامرضا ظریفیان به فرارو گفت: اساسا ما در دوره ای با گسترش بی رویه دانشگاه ها روبه رو بودیم. این گسترش بی رویه موجب شد برخی از دانشگاه ها در ماموریت اصلی خود دچار اختلال شوند؛ مثلا دانشگاه هایی که زنجیره آموزشی را تشکیل می دهند مانند دانشکده های مهارتی، نظری، یا آن هایی که در مرزهای دانش کار می کنند و یا بخشی دیگر که تامین کننده نیازهای جامعه اداری هستند بنابراین این زنجیره در دوره ای کارکردهایش به هم خورد.

او افزود: نوعی دانشگاه ها که برای ماموریت مشخص تاسیس می شوند، که در سطح جهان نمونه هایی از آن مشاهده می شود، تبدیل به دانشگاه هایی شدند که ماموریت عمومی دارند. بنابراین، خارج از بحث پیام نور، در بخش آموزش عالی نیازمند نوعی بازمهندسی هستیم تا این زنجیره آموزش در جایگاه خود قرار گیرد. دانشگاه علمی کاربردی، پیام نور، فنی وحرفه ای و تخصصی، دانشگاه های مادر و دانشگاه هایی که به طور مشخص با ماموریت ویژه تاسیس می شوند، همه باید در این زنجیره تعریف شوند.

این استاد دانشگاه گفت: اگر این زنجیره بازتعریف شود، هر دانشگاهی سر جای خود قرار می گیرد و ما نیاز جامعه را با توجه به همان زنجیره تامین می کنیم. طبیعتا دانشگاه علمی کاربردی نباید همان کاری را انجام دهد که یک دانشگاه نظری انجام می دهد. علمی کاربردی باید برای امور مهارتی، تربیت نیروی انسانی انجام دهد.

او افزود: این بیان آقای پزشکیان که معطوف به پیام نور بوده، بیان عام تری است که طبیعتا ما در دو سطح باید اقدامات را در وزارت علوم آغاز کنیم. اول اینکه باید گسترش بیش از حد دانشگاه ها را متعادل تر کنیم. دانشگاه هایی که از کیفیت لازم برخوردار نیستند یا اکنون در حوزه تربیت نیروی انسانی در بخش هایی که به اشباع رسیده ایم، باید با مکانیزمی ادغام شده یا کوچک شوند.

او ادامه داد: همچنین آن زنجیره که نوعی اکوسیستم آموزش را در یک تصویر دقیق تر ارائه می دهد، باید به گونه ای بازسازی شود که دانشگاه هایی که از ماموریت خود فاصله گرفته اند، به جای اصلی خود بازگردند؛ چراکه در همان نقطه بااهمیت و ضروری هستند. اما وقتی از ماموریت خود دور می شوند، طبیعتا با تولید نیروی انسانی در حوزه هایی روبه رو می شویم که در آن ها بی نیاز هستیم و در جایی دیگر نیروی مورد نیاز خود را تربیت نمی کنیم.

ظریفیان گفت: مفهوم دانشگاه پیام نور و سازوکار آن بین المللی است. دانشگاه های باز بخشی از ساختارهایی هستند که در دنیا بر چرخه آموزش تنظیم شده اند. پیام نور نیز سال های پیش تاسیس شده و اگر در جامعه ما نقش خود را ایفا کند، مفید است. تنها اشکال دانشگاه پیام نور رفتن به سمتی است که ماموریت دانشگاه های دیگر بود و در جایی دیگر باید انجام می گرفت، و همین امر به نقش اصلی آن آسیب زد.

او افزود: بحث مدرک گرایی هم اصلا ربطی به پیام نور و غیر پیام نور ندارد؛ حتی در دانشگاه های دولتی و اصلی نیز چنین روندی دیده می شود. اساسا تربیت نیروی متخصص باید بر اساس آمایش سرزمین انجام گیرد؛ یعنی باید نیازهای علمی جامعه در یک بازه زمانی 10 تا 15ساله مشخص شود و دانشگاه ها و مراکز، علمی به جز دبستان و دبیرستان که آموزش عمومی دارند، در بسیاری از کشورهای دنیا مبتنی بر نیاز جامعه که از پیش بررسی شده است، فعالیت کنند. باید دید ما به چه تعداد نیرو در رشته ای خاص نیاز داریم.

معاون پیشین وزیر علوم گفت: آموزش عالی در ایران حین تربیت نیروی انسانی به آمایش سرزمین متکی نیست. دانشگاه آزاد در خیلی جاها دانشگاه مفیدی بوده، اما پرورش نیروی انسانی انبوهی داشته که مبتنی بر آمایش سرزمین نبوده است. حتی دانشگاه های متخصص و مادر نیز گاهی در تربیت نیروی انسانی، به ویژه در دوره دکتری و آموزش عالی، مبتنی بر نیاز واقعی جامعه عمل نکرده اند. بنابراین فارغ التحصیلان فراوانی داریم که یا بیکار هستند یا مورد نیاز واقعی جامعه قرار نمی گیرند. این مشکلی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد.

او افزود: دانشگاهی که از بودجه عمومی استفاده می کند، باید متناسب با نیاز جامعه نیروی انسانی تربیت کند. اما در بسیاری از نقاط دنیا بخشی از مردم با هزینه خود مایل به تحصیل هستند؛ آن راه هم نباید بسته شود، حتی اگر رشته تحصیلی مورد نیاز جامعه نباشد، اما مورد علاقه فرد است و او خود هزینه تحصیل را می پردازد. بنابراین یکی از آسیب های کلان آموزش عالی، که مربوط به دوره خاصی هم نمی شود، این است که ما به سراغ تربیت نیرو بدون توجه به نیاز جامعه رفتیم. همین مساله سبب شد تقاضا زیاد شود و انبوهی دانشگاه به وجود آید و کیفیت پایین بیاید و نیروی تربیت شده کارآمد نباشد. بسیاری از موارد، آنچه دانشجو فرا گرفته بود، مورد نیاز اقتصاد، صنعت و سایر سطوح جامعه نبود.

ظریفیان گفت: اساسا مساله آموزش در سطح جهان با توجه به فناوری های نوین دچار تحولات جدی می شود. مثلا دو دهه دیگر بخش زیادی از این نوع آموزش ها که امروز در دانشگاه ها به صورت حضوری ارائه می کنیم دستخوش تغییرات گسترده خواهد شد. بنابراین برای دانش آموز نیز صرف اینکه دانش را باید از دانشگاه یا مدرسه آموخت با تحولات رخ داده مفهومی عمومی تر پیدا می کند.

او افزود: در دانشگاه های فنی و حرفه ای، هنرستان ها و دانشگاه علمی کاربردی مهارت به دانشجو آموزش داده می شود، اما برخی دیگر این ماموریت را انجام ندادند. اکنون اما با گسترش فناوری های نوین شبیه به هوش مصنوعی ممکن است این تعبیر ایجاد شود که دانشگاه فقط مرکز آموزش نباشد، بلکه در فضاهای دیگری نیز به شکل جدی تر وارد عمل شود.