فرارو- طلوع چهاردهم ژوئن برای اسراییل حامل هیچ دستاوردی نبود. جنگ دوازده روزه ای که میان ایران و اسراییل شعله کشید، نهبا برتری قاطع تل آویو پایان یافت و نه با فرسایش ایران آن گونه که برخی روایت ها القا می کنند. بر اساس شواهد موجود، هر دو طرف نخستین دور این رویارویی را در وضعیتی از بن بست راهبردی به پایان رساندند. این گزارش تحلیلی، چهار شکاف جدی در روایت پیروزی قطعی اسراییل را برجسته می کند:

به نقل از میدل ایست مانیتور، نخست، خلأهای موجود در داده های مربوط به برنامه هسته ای ایران؛ دوم، خوش بینی اغراق آمیز نسبت به تضعیف توان موشکی و دفاعی اسراییل؛ سوم، برداشت نادرست از ساختار فرماندهی و مدیریت میدان در ایران؛ و چهارم، اتکای ناقص بر داده های مربوط به واکنش اجتماعی داخل ایران.

تحلیل ها درباره جنگ اخیر به شکلی کم سابقه دوپاره شده اند. رسانه های رسمی در ایران از پیروزی سخن می گویند، در حالی که بخش عمده ای از رسانه های بین المللی و مراکز تحلیل گر غربی روایت دیگری می سازند.

روایتی که در هفته های اخیر دستِ بالا را پیدا کرده و معمولاً با عنوان حمله اسراییل و پاسخ ایران (لویت و همکاران، 2025) صورت بندی می شود در جوهر خود تقلیل گرایانه است. این روایت بر مجموعه ای از داده های میدانی ناقص و خوانشی یک سویه، آن هم عمدتاً از منظر اسراییلی تکیه دارد. متن حاضر با اتکا بر ارزیابیِ بن بست راهبردی توضیح می دهد که چرا ادعای پیروزی مطلق اسراییل فاقد پشتوانه منطقی و تحلیلی کافی است و چگونه بخش مهمی از واقعیت میدان از روایت غالب حذف شده است.

برای سنجش نتیجه هر جنگی، صرف شمارش اهداف منهدم شده یا میزان خسارات کافی نیست؛ معیار واقعی، میزان تحقق اهداف اعلام شده است. از همین رو، فهرست کردن اهداف اسراییل ضرورت تحلیلی دارد.

اهداف اسراییل عبارت بود از: الف - حمله به تأسیسات هسته ای ایران؛ ب - ضربه به برنامه موشکی و تضعیف توان دفاعی ایران و ج - ایجاد خلأ در بدنه رهبری با ترور فرماندهان. د -زمینه سازی برای بروز اعتراضات خیابانی و ترکیب جنگ هوایی با ناآرامی اجتماعی برای فروپاشی داخلی. ارزیابی موفقیت در این چهار حوزه، چهار شکاف بنیادی در روایت پیروزی را آشکار می سازد.

حتی خوش بین ترین تحلیلگران نیز به سختی می توانند از نابودی کامل تأسیسات هسته ای ایران سخن بگویند؛ و واقعیت میدان نیز چنین ادعایی را پشتیبانی نمی کند. آنچه مسلم است، این است که آسیب جدی وارد شده است. مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسراییل (INSS) در گزارش سال 2025 خود تأیید می کند که برنامه هسته ای ایران به شدت عقب رانده شده و توضیح می دهد که حذف بیش از ده دانشمند ارشد هسته ای می تواند روند حرکت ایران به سوی تسلیحاتی شدن را دست کم در افق قابل پیش بینی، آن را با اختلال جدی مواجه سازد. با این حال، همین ارزیابی نیز از عقب راندن سخن می گوید نه نابودی؛ و این تفاوت برای تحلیل راهبردی تعیین کننده است.

عقب راندگی هرگز معادل نابودی نیست؛ و شواهد میدانی نیز این تمایز را به روشنی تأیید می کند. تخریب کامل تأسیسات هسته ای ایران رخ نداده و ارزیابی های مستقل همین را نشان می دهد. دن بایمن (2025) از مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل برداشت محتاطانه تری ارائه می دهد؛ برداشتی که با روایت تخریب جزیی هم خوان است. او می نویسد: اسراییل تنها برخی از تأسیسات هسته ای ایران را هدف قرار داده است. به نظر می رسد نطنز آسیب جدی دیده… اما فردو تا حد زیادی دست نخورده مانده و بسیاری از سایت های پراکنده تر نیز مورد هدف قرار نگرفته اند.

با این حال، نکته مهم تر از بقای برخی سایت ها، میزان تاب آوری و سازگاری برنامه هسته ای ایران پس از جنگ است. داده های منتشرشده بعد از پایان درگیری نشان می دهد که ایران نه فقط روند بازسازی را آغاز کرده، بلکه به طور فعال روی تأسیسات بسیار عمیق، مقاوم و سخت نفوذ کار می کند. تحلیل تصاویر ماهواره ای مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل نیز این روند را تأیید می کند؛ نشانه ای از اینکه برنامه هسته ای، هرچند عقب رانده شده، اما نه متوقف شده و نه در آستانه نابودی قرار دارد. بر اساس نظرسنجی موسسه مطالعات امنیت ملی اسراییل تنها 9 درصد از پاسخ دهندگان معتقدند تهدید هسته ای ایران کاملاً رفع شده است. در مقابل، 49.5 درصد باور دارند این تهدید عمدتاً کاهش یافته و 27.5 درصد نیز فکر می کنند که تنها اندکی کاهش پیدا کرده است.

یکی از اهداف کلیدی اسراییل، خنثی سازی توان موشکی ایران بود (واکِیل و همکاران، 2025). تل آویو با اتکا به برآوردی که تعداد موشک های بالستیک دوربرد ایران را بیش از دو هزار فروند تخمین می زد، تلاش کرد زنجیره این توانمندی را مختل کند. در 24 ساعت نخست، اسراییل ضرباتی به پایگاه های زیرزمینی موشکی ایران وارد کرد. دن بایمن (2025) این امر را تأیید می کند و می نویسد: اسراییل آسیب کوتاه مدتی به ارتش ایران وارد کرده… توان موشکی ایران تضعیف شده… و اسراییل در انتقال موشک ها از انبار به محل پرتاب اخلال ایجاد کرده است. اما دقیقاً همین عبارت آسیب کوتاه مدت است که به روشنی از موقتی بودن این دستاورد حکایت دارد. توان تولید بومی، بازسازی سریع و زیرساخت مقاوم ایران، ادعای اسراییل در مورد تخریب هسته برنامه موشکی را به یکی از شکننده ترین ادعاهای جنگ تبدیل می کند.

این پرسش اساسی از همان آغاز در میان تحلیلگران مطرح بود که چرا اسراییل تصور می کرد با مجموعه ای از ترورها می تواند ساختار فرماندهی ایران را از هم بپاشد. طبق تحلیل چتم هاوس، هدف تل آویو حذف فرماندهان ارشد و مختل کردن رهبری عملیاتی بود؛ اما میان برداشت اسراییل از سازوکار فرماندهی ایران و واقعیت نهادی آن فاصله ای جدی وجود داشت.

نیروهای نظامی ایران و حتی گروه هایی مانند حزب الله در برابر موج های ترور طی سال های گذشته بارها تاب آوری ساختاری خود را نشان داده اند. فرماندهی در ایران، در عین آنکه نهادینه و سلسله مراتبی است، انعطاف پذیری بالایی در واکنش به شوک های ناگهانی دارد؛ قابلیتی که بخش مهمی از آن ریشه در تجربه هشت سال جنگ ایران و عراق دارد، دورانی که ارتش و سپاه را به سازوکارهایی برای ادامه فرماندهی حتی در شرایط از هم گسیختگی سوق داد.

در نبرد اخیر نیز همین الگو تکرار شد. ایران توانست تقریباً تمام فرماندهانی را که در شب نخست جنگ ترور شدند، ظرف کمتر از 24 ساعت جایگزین کند. بنابراین، اسراییل هرچند موفق شد اخلال ایجاد کند، اما نتوانست به هدف اصلی خود یعنی فروپاشی رهبری عملیاتی ایران برسد.

بقای همین ساختار فرماندهی بود که امکان خروج راهبردی ایران از بحران را حفظ کرد و مانع از آن شد که تل آویو به هدف اصلی خود یعنی فروپاشی رهبری عملیاتی ایران برسد. مونا یعقوبیان (2025) از مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل به این نکته اشاره می کند که ایران در پی مسیر بازگشت به میز مذاکره است. این ارزیابی نشان می دهد کشوری که زیر شدیدترین حملات قرار دارد، همچنان قادر است محاسبه گری سیاسی داشته باشد و مسیر بازگشت به گفت وگو را بررسی کند.

به نظر می رسد اسراییل در بخش دیگری از محاسبات خود، بیش از حد تحت تأثیر تحلیل های نادرست بخشی از مخالفان قرار گرفت؛ تحلیل هایی که پیش بینی می کردند آغاز جنگ موجی از اعتراضات ضدحاکمیتی را در داخل ایران برخواهد انگیخت. اما این قسمت از اهداف اسراییل کمترین شواهد موفقیت را دارد. هیچ یک از ارزیابی های منتشرشده از سوی مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل، چتم هاوس یا موسسه مطالعات امنیت ملی نشانی از وقوع اعتراضات داخلی در 12 روز جنگ ارائه نمی کنند.

برعکس، داده ها و گزارش های موجود نشان می دهد که در ساعات اولیه حمله، جامعه ایران واکنشی از جنس همبستگی ملی بروز داد؛ وضعیتی که حتی برای مدتی کوتاه شکاف های سیاسی داخلی را به حاشیه راند. این خطای برآورد را می توان محصول درک تاریخی ناقص از جامعه ایران دانست؛درکی که بارها در محاسبات خارجی دیده شده و دوباره در این جنگ نیز خود را نشان داد.

ارزیابی جنگ بر پایه چهار هدف اصلی اسراییل نشان می دهد که روایت پیروزی بیش از آنکه بر داده های میدانی استوار باشد، بر برداشت های جانب دارانه تکیه دارد. اسراییل توانست ضرباتی وارد کند، اما ایران نیز موفق شد اهداف راهبردی خود یعنی تداوم ساختار فرماندهی، بقای هسته برنامه های هسته ای و موشکی و حفظ انسجام داخلی را حفظ کند.

شاید دقیق ترین توصیف از پایان این جنگ را موسسه ای ارائه داد که آتش بس را پایان یافته اما حل نشده نامید. این حل نشده بودن، در واقع تأیید می کند که بحران پابرجاست. آنچه باقی مانده، خاورمیانه ای است که به تعبیری بسیار آشفته به مسیر خود ادامه می دهد.