کوروش احمدی در شرق نوشت: با توجه به نقش تعیین کننده ای که سیاست خارجی در شرایط حال و آینده کشور یافته و نظر به تعلیقی که از این رهگذر مبتلابه اقتصاد شده و شرایط نه جنگ، نه صلحی که توصیه به رفع آن شده است، در چند ماه گذشته سیاست خارجی و عملکرد وزارت خارجه بیش از پیش زیر ذره بین بوده است.

اگرچه تمرکز قاعدتا بیشتر باید بر سیاست خارجی باشد تا عملکرد دستگاهی که وظیفه اش پیشبرد سیاست خارجی از راه های دیپلماتیک است، اما از آنجا که این دو رابطه متقابلی با هم دارند، نگاهی به هر دو ضروری است.

در ارتباط با سیاست خارجی در چند دهه اخیر همواره دو دیدگاه با هم در کشمکش بوده اند: 1- دیدگاهی که مشکلات را ناشی از رفتارها و سیاست های دو طرف می داند و معتقد است در صورت تغییر یا تعدیل رفتارها، تنش زدایی با غرب و آمریکا ممکن است.

2- دیدگاهی که بر انقلاب مدام تأکید دارد و نظم و نظام بین المللی را غیرقابل قبول می داند و بر حل نشدنی بودن تخاصم با غرب، به ویژه آمریکا، تأکید دارد. صرف نظر از اینکه نظام طی دهه های گذشته چه دیدگاهی داشته، دولت های خاتمی و روحانی عمدتا بر مبنای فرض های دیدگاه اول کار کرده اند و دو دولت احمدی نژاد و مرحوم رییسی عمدتا معتقد به دیدگاه دوم بوده اند. مطابق دیدگاه دوم، دشمنی بین ایران و آمریکا مبنایی و حل نشدنی است و فقط در مقاطعی و تحث شرایط خاصی و به صورت تاکتیکی امکان گفت وگو و رفع برخی مشکلات ممکن است وجود داشته باشد.

تا آنجا که به دولت چهاردهم برمی گردد، به نظر می رسد تکلیف این دولت چندان روشن نیست. نظراتی که تاکنون رییس این دولت و وزیر خارجه اش ابراز کرده اند، حاکی از نوعی بلاتکلیفی است. پزشکیان همواره دیدگاه اول را بازتاب داده است.

ایشان در مقاله ای در 23 تیر 1403 در تهران تایمز که با دیدی توسعه گرا تنظیم شده بود، نوشت: دولت من قصد دارد سیاستی فرصت گرا را پیگیری کند که با ایجاد تعادل در روابط با همه کشورها، منطبق با منافع ملی، توسعه اقتصادی و نیازهای صلح و امنیت منطقه و جهان باشد. در این راستا، از تلاش های صادقانه برای کاهش تنش ها استقبال می کنیم و با صداقت به صداقت پاسخ خواهیم داد .

ایشان در همان مقاله از سیاست های آمریکا مانند ازدست دادن فرصت تاریخی برجام، راه اندازی جنگ اقتصادی علیه ایران ، ترور سردار سلیمانی، سوءاستفاده از ان پی تی و تضعیف آن، حمایت فعالانه و بی دریغ از اسراییل و… انتقاد کرده است. ایشان چنین دیدگاه هایی را ازجمله در جریان مبارزات انتخاباتی و نیز در اولین سخنرانی در سازمان ملل و بعد از آن بازتاب داده است.

این در حالی است که مواضع آقای عراقچی تاکنون عمدتا دیدگاه دوم را بازتاب داده است. او در سخنرانی خود در نشست رأی اعتماد در مجلس گفت: نبرد ما با نظام سلطه نبردی دائمی است .

او تأکید کرد دیپلماسی مقاومت که برگرفته از مکتب مقاومت است، در کانون توجه سیاست خارجی دولت چهاردهم قرار خواهد داشت.

ایشان در این سخنرانی ضمن تأکید بر توسعه روابط با چین، روسیه و دیگر کشورهایی که در زمان سختی و تحریم همراه ما بوده اند ، افزود: اگر اروپا رفتارهای نادرست و خصمانه خود را نسبت به جمهوری اسلامی ایران اصلاح کند، در فهرست اولویت های ما قرار خواهد گرفت و بالاخره، سیاست ما در مورد آمریکا، سیاست مدیریت تخاصم خواهد بود .

ایشان درباره محور مقاومت گفت: حمایت از مقاومت در رأس برنامه های ما قرار خواهد داشت… و دولت چهاردهم تمامی ظرفیت های سیاسی و دیپلماتیک خود را برای شناساندن اهداف محور مقاومت به افکار عمومی جهانی، جلب حمایت کشورهای منطقه و به رسمیت شناخته شدن بازیگران محور مقاومت در صحنه بین المللی به عنوان جنبش های مردمی و آزادی بخش به کار خواهد گرفت .

صرف نظر از مباحث ماهوی درباره مضامینی مانند رفع ناشدنی بودن تخاصم با آمریکا ، نبرد دائمی با نظام سلطه و قرارداشتن دیپلماسی مقاومت در کانون توجه دولت ، مشکل اصلی در بُعد عمل گرایانه است و آن اینکه طرح چنین مضامینی از سوی یک وزیر خارجه، کار با همتایان خارجی را برای ایشان بسیار دشوار بلکه غیرممکن می کند.

صرف نظر از مباحث ماهوی درباره مضامینی مانند رفع ناشدنی بودن تخاصم با آمریکا ، نبرد دائمی با نظام سلطه و قرارداشتن دیپلماسی مقاومت در کانون توجه دولت ، مشکل اصلی در بُعد عمل گرایانه است و آن اینکه طرح چنین مضامینی از سوی یک وزیر خارجه، کار با همتایان خارجی را برای ایشان بسیار دشوار بل غیرممکن می کند.

اینها مضامینی است که متولیان خود را دارد و در بستر خود می تواند مطرح شود و طی دهه های گذشته هم مطرح شده است. ضمن اینکه تلاش های جناب دکتر عراقچی قابل تحسین است، اما به عنوان مثال با توجه به حساسیت بسیار زیادی که برخی دولت های عربی منطقه درباره برخی از این مضامین دارند، قابل پیش بینی بود که سفرهای متعدد به آن کشورها بعد از طرح چنین مضامینی گرفتن نتیجه را بسیار دشوار کند؛ کمااینکه کرد.

در شرایط فقدان چشم انداز، به ویژه برای نسل جوان و وجود انواع ناترازی ها، روشن است که ادامه وضع موجود گزینه نیست. اما روشن نیست که وزارت خارجه چه هدفی را دنبال می کند. کشور به یک تنش زدایی جدی در سیاست خارجی برای تمرکز بر مشکلات داخلی نیاز مبرم و فوری دارد. در این باره، وزارت خارجه باید نقشی تعیین کننده بازی کند و این در صورتی ممکن است که بر وظایف ماهوی خود متمرکز شود و با توجه به تجربه و تخصصی که دارد، نظرات کارشناسی خود را شجاعانه به تصمیم گیران نهایی ارائه و از آن ها دفاع کند و در راستای بازیابی جایگاه خود در روند تصمیم گیری های مربوطه بکوشد و از جوسازان داخلی نهراسد.