مسعود پزشکیان، رییس جمهورف در سخنرانی اخیر خود، انتقادی جانانه را متوجه دانشگاه پیام نور کرد.

به گزارش خراسان، دانشگاه پیام نور که روزی مأموریتش روشن ساختن راه آموزش از دل محدودیت ها و برای افرادی بود که در حال خدمت هستند، اماحالا خود در چالش های جدی دوری از مأموریتش گرفتار شده است. بعد از آن هم توییتی در شبکه ایکس رییس جمهور منتشر شد که مثل آینه ای روبه روی ساختار این دانشگاه قرار گرفت:

هدف دانشگاه پیام نور، آموزش حین خدمت و مهارت افزایی بود؛ اما امروز به ارائه کننده مدرک تبدیل شده است. رویکرد دولت بازگشت دانشگاه ها به رسالت حل مسئله و مهارت محوری است. هدر دادن منابع کشور برای مدرک سازی قابل قبول نیست. تجمیع ظرفیت ها و ساماندهی ساختارهای ایستا را ضروری می دانم .

سخنرانی و توییت رییس جمهور دوباره نگاه ها را سمت پیام نور جلب کرد، دانشگاهی که قرار بود مهارت محور باشد، به جایی برای صدور مدرک بدل شده است. پیام نور بنا بود با شعار آموزش برای همه، همه جا، همه وقت عدالت آموزشی را به گوشه ترین مناطق ببرد اما امروز به کارخانه ای برای مدرک و نمره تبدیل شده است. فارغ از این که سرنوشت پیام نور چه خواهد شد و این دانشگاه در مسیر اصلاح خواهد بود یا ادغام، مسئله مهم این است که چه شد مسیر این دانشگاه تغییر کرد و امروز در چه جایگاهی است؟ آیا دانشگاهی که برای گشودن درهای دانایی بر همه ساخته شد، امروز درهایش را بر یادگیری واقعی بسته است؟

دانشگاه پیام نور اواخر دهه 60 پا گرفت؛ پروژه ای با شعار آموزش برای همه، همه وقت، همه جا . مأموریت نخست آن، گشودن درهای آموزش عالی به اقشار شاغل، خانه دار و ساکنان مناطق دورافتاده بود. بنیان این ساختار، آموزش باز و نیمه حضوری بود؛ الگویی مبتنی بر کتاب های خودخوان که رمز استقلال یادگیری و عبور از سنت استادمحور را در خود داشت.

در دهه های آغازین، این مدل نماد برابری در دسترسی آموزشی شد؛ دانشجو می توانست همزمان با کار و زندگی، تحصیلات دانشگاهی را دنبال کند. اما آرمان اولیه با گذر زمان دچار فرسایش شد. مهندسی کمیِ پذیرش و فشار بر آمار ثبت نام، جوهره آموزش را به سمت در نمره گرفتن و جذب دانشجو سوق داد.

به طور مثال حذف نمره منفی از آزمون های پایان ترم یکی از نقاط آغاز تضاد میان یادگیری و تسهیل در نمره گرفتن بود. پس از آن، سقف نمره میان ترم از 6 به 8 افزایش یافت؛ تغییری که در سال های اخیر به اجرا درآمد تا زمینه برای ارتباط دانشجو با استاد فراهم شود و به طور معمول هم یک تحقیق و خلاصه فصل می توانست نمره کامل میان ترم را همراه داشته باشد که چالش های قبولی پایان ترم را به حداقل می رساند.

چنین اصلاحاتی همراه با کم رنگ شدن دروس عملی، نظام آموزشی پیام نور را از ایده یادگیری مستقل به الگوی قبولی بی دغدغه تغییر داد؛ الگویی که دانش را به امری حداقلی، با مهارت در تست زنی تقلیل داد. در نهایت، رؤیای آموزش باز ، در چرخه یادگیری شتاب زده شب امتحان گرفتار شد و مفهوم آزادی آموزشی، جای خود را به آزادی از سختی یادگیری داد. حالا دانشجویان می توانند با خلاصه کتاب و حل کردن چند نمونه سوال در شب امتحان یک نمره معمولی بگیرند و بدون آن که خیلی وقت ها چندان چیزی عایدشان شده باشد مدرکی بگیرند که گره گشای افزایش حقوق آن ها در اداره و… است.

دانشگاه پیام نور به رغم اتفاقات خوبی که طی چند دهه اخیر رقم زده و خدمات متنوعی که به کشور داشته اما امروز با مجموعه ای از چالش های پیچیده روبه روست؛ چالش هایی که هرکدام بخشی از مسیر دور شدنش از فلسفه آموزش برای همه را توضیح می دهد.

1. چالش ساختاری ساختار نیمه حضوری پیام نور در شرایط امروز به مشکل دچار شده است. در دهه 60 این مدل نقطه قوت بود، اما حالا در رقابت با آموزش مجازی و دانشگاه های دارای کلاس آنلاین فعال، به ضعف تبدیل شده. اغلب واحدها ساختمان های قدیمی دارند و کلاس های حضوری کم رمق شده اند. دانشجویان برای دریافت انواع خدمات آموزشی باید بین سامانه گلستان و LMS سرگردان باشند. کندی این سامانه ها و اختلال های مکرر در زمان حذف و انتخاب واحد، باعث دلزدگی از کل فرایند آموزش شده است.

2. چالش آموزشی حذف نمره منفی و افزایش نمره میان ترم عملاً سطح دشواری امتحانات را پایین آورده. نتیجه این وضعیت، رشد پدیده ای به نام دانش شب امتحانی است؛ دانشجویی که برای قبولی کافی، فقط خلاصه کتاب و چند فایل نمونه سوال را مطالعه می کند. در مقاطع ارشد و دکتری هم کیفیت منابع دچار آشفتگی است و گاهی اصلاً ارتباطی با سرفصل های رسمی ندارد. نقطه قوت کتاب های پیام نور تالیف آن ها در مقطع کارشناسی بنابه قاعده خودخوان بودن بود؛ اما از آن منابع دقیق، ویراستاری شده و منسجم در تحصیلات تکمیلی خبری نیست.

3. چالش فرهنگی و اجتماعی دانشگاه فقط محلی برای تحصیل نیست؛ ارتباط گرفتن با دیدگاه های مختلف، فعالیت های دانشجویی و… همه باعث می شود دانشجو در این فضا آماده ورود به جامعه شود. اما ساختار غیرحضوری فضای دانشجویی را تقریباً از بین برده. انجمن های علمی و کانون های فرهنگی عملاً فعالیت حداقلی دارند. بسیاری از دانشجویان جوانِ تازه وارد، از تجربه زندگی دانشگاهی در تمام ابعاد محروم هستند. بماند که همین حالا هم اگر فردی اهل مطالعه باشد پیام نور می تواند در مقاطع مختلف بهانه و فرصت خوبی برای یادگیری باشد؛ اما این موضوع بیشتر در تحصیلات تکمیلی و برای افراد پرمشغله مصداق پیدا می کند تا دانشجویان جدیدالورود که باید در ارتباط با فضای دانشگاه و استاد آبدیده شوند.

4. چالش انسانی و اقتصادی بخش بزرگی از دانشجویان پیام نور کارمندانی هستند که صرفاً برای ارتقای حقوق و… درس می خوانند. این رویکرد باعث شده مأموریت مهارت افزایی و رشد علمی عملاً به مدارک اداری تقلیل یابد. در کنار آن، شهریه های نسبتاً بالا در مقاطع تحصیلات تکمیلی، با خدمات آموزشی پایین، نارضایتی دوچندان ایجاد کرده است.

درمجموع، دانشگاهی که قرار بود با نماد عدالت آموزشی پیش برود، اکنون با بحران هویت مواجه است؛ از یک سو گسترش خود را حسابی حفظ کرده، از سوی دیگر در عمل تبدیل به کارخانه مدرک شده است. بازگشت به مسیر آموزش واقعی، بدون اصلاح ساختار و تعریف دوباره ماموریت، ممکن نخواهد بود.