علی ورامینی در هم میهن نوشت: این روزها از در و دیوار شبکه نمایش خانگی و بیش ازآن، شبکه های اجتماعی، برنامه های گفت وگومحور (تاک شو) می ریزد. قدمت این برنامه ها هم سن رادیو و تلویزیون است، اما فراگیری امروزِ آن ها حیرت آور است.

مجریان و بازیگرانی که در صداوسیما اسم و رسمی یافته و چهره شان آشنا شده، حالا بازار خارج از صداوسیما را پررونق تر دیده اند؛ یا با پلتفرم های شبکه نمایش خانگی کار می کنند یا به طور مستقل در شبکه های اجتماعی شان برنامه می سازند.

اگر کسی از اهل فن همت کند و برنامه های گفت وگومحور را احصا کند، احتمالاً به شکلی خواهد رسید که مرکزی دارد و حلقه های بی شماری اطراف آن را گرفته است. در این گراف که بی شباهت به گرداب نیست، چند چهره مشهور در مرکز قرار گرفته اند و هرچه از مرکز دورتر می شویم، برنامه هایی که در حلقه های دورتر ساخته می شوند ازقضا مفیدترند.

برنامه مفید، برنامه ای است که در آن خیری باشد یا دانشی یا زیبایی. همه می دانیم اینکه یک بازیگر دست چندم بگوید ما فلان جا می نشینیم و صدای بوق ماشین من این است ، نه خیری دارد، نه دانشی و نه زیبایی. در یک وضعیت منطقی، اگر کسی که با چنین فردی گفت وگو می کند (به فرض ضروری بودن چنین گفت وگویی) این حرف ها را بشنود، قاعدتاً باید بگوید: آفرین، ولی خب به ما چه؟ اما چنین توقعی از مجریان این برنامه ها داشتن، در این وضعیت خامی است.

وضعیت منطقی دقیقاً ضد آن چیزی است که برنامه های تاک شو صحنه آرایی می کنند تا از آن چیدمان برای لحظاتی به توجه آدم ها برسند؛ و از توجه کاربران یا بهتر بگوییم فالوئرها، سابسکرایب کنندگان و اعضای کانال ها به درآمد. دال مرکزی این برنامه ها، آن نقطه کانونی که همه چیز در خدمت آن است، جلب توجه کاربران است و بس. فرمول روی کاغذ ساده است؛ هرچه توجه بیشتر، گردش مالی بیشتر. در اجرا هم ساده می بود اگر دسترسی عمومی به رسانه باعث فراگیری تولید این برنامه ها نشده بود.

در میان این هیاهو، آن که در جلب توجه عامه موفق تر است، کسی است که بتواند کارهای عجیب تری انجام دهد؛ همان الگویی که همیشه بر شبکه های اجتماعی حاکم بوده. یکی سیگار، تخم مرغ، ماهی و سرکه را در میکسر می ریزد و سر می کشد تا توجه بگیرد، دیگری پدر و مادرش را اسباب تولید محتوا می کند. بازار تاک شوهای ایرانی هم امروز چنین وضعیتی پیدا کرده است. یکی برای جلب توجه شهرام شب پره را می آورد و دیگری به مهمانش اصرار می کند که بگوید موادی کشیده ، و اگر بگوید نه، حتماً دروغ می گوید. تمرکز افراطی بر جلب توجهِ لحظه ای، اولین چیزی را که بی اهمیت می کند، اثر سخنان ردوبدل شده بر جامعه است.

ازاین رو دعوت یکی از اراذل مشهور ایران به تاک شویی دیگر، چندان جای تعجب ندارد. ما قرار نیست گفت وگویی حرفه ای از کسی بشنویم که دانش و تبحر در پیشبرد گفت وگو دارد؛ خود مجری هم انگار از دنیای مهمان است و مخاطب در حال شنیدن صحبت دو هم قطار. حقیقت این است که فاخرترین تاک شوهای مشهور نیز چندان بهتر از این نیستند.

مجری ای که وقتی مهمانش می گوید روس ها رمان بلند می نوشتند چون شب های طولانی داشتند با سر تأیید می کند، یا وقتی مهمان دیگرش شعری فراگیر را به جای شعر مولانا می خواند و باقی برنامه را بر همان مبنا پیش می برد، آن قدر دانش ندارد که بگوید این محتوا و فرم هزاران فرسنگ از مولانا دور است؛ چگونه می خواهد مروج دانش و آگاهی باشد؟ این ها را گفتم تا بگویم در سازوکار اقتصاد توجه وضعیتی که در آن هرچه انباشت توجه کاربر بیشتر باشد، درآمد هم بیشتر می شود دیگر حضور اراذل و فاضل فرقی نمی کند.

ویترین این برنامه ها شاید متفاوت باشد، اما در انبانش همه یک متاع دارند. هر بنی بشری که بتواند برای لحظه ای توجه بگیرد، سوژه این برنامه ها، این پلتفرم ها و این سازوکار اقتصادی است. حقیقت اش را بخواهید، من از حضور هانی کرده متعجب نمی شوم؛ از قدرت این گرداب حیرت می کنم که چگونه فاضل و دانشمندی چون دکتر آذرخش مکری را هم احاطه می کند.

به خاطر ندارم تابه حال ایشان با اهل فن و روزنامه نگاران متخصص حوزه شان حتی یک گفت وگو کرده باشند، اما در یک سال گذشته سه بار در تاک شوهایی شرکت کرده اند که یک روز با ایشان گفت وگو می کنند، روز دیگر با شهرام شب پره و روزی دیگر با هانی کرده. حتماً که انتخاب خودشان است و به کسی بدهکار نیستند و البته حتماً که آقای دکتر مکری میلیون ها بار بیشتر از من از منقاد شدن در برابر یک وضعیت آگاهند، اما انصافاً این روزها دیده شدن و نعماتش مثل همان بیت مولاناست:

صدهزاران دام و دانه است ای خدا / ما چو مرغانِ حریصِ بینوا