مطالعه بر روی جریان های گدازه ای باستانیِ سخت شده که در امتداد یک گسل گسترده در ترکیه شکسته شده اند، سرنخ های جدیدی را در مورد نحوه جابجایی قاره ها در طول زمان به دانشمندان ارائه داده و همین ممکن است منجر به تقویت درک ما از خطرات احتمالی زلزله شود.

اخیراً محققان دانشگاه کرتین کشف کردند که ویژگی زمین شناختی ای که در منطقه گسلی (Tuz Gölü Fault Zone)، بیش از 200 کیلومتر امتداد دارد و حتی از فضا هم قابل مشاهده اند، به تدریج در حال گسترش و پهن شدن هستند. این جدایی آهسته، فرصت نادری را برای مشاهده نیروهایی که پوسته زمین را در محل تلاقی صفحات تکتونیکی شکل داده اند، فراهم خواهد کرد.

پروفسور اکسل اشمیت، نویسنده اصلی این تحقیق به این نکته اشاره کرده که این یافته ها به سؤال های قدیمی در مورد نحوه حرکت گسل ها پاسخ می دهند. نتایج به دست آمده، درواقع پیشرفت بزرگی برای ارزیابی خطرات لرزه ای و اصلاح مدل های جهانی که نحوه تغییر شکل قاره ها را توصیف می کنند، به شمار می رود.

پروفسور اشمیت گفت: این در حالی است که ترکیه به دلیل گسل های امتداد لغزان، مستعد زلزله شناخته می شود و این مطالعه برای اولین بار تأیید می کند که گسل Tuz Gölü یک گسل کششی است؛ به این معنا که در هر دو طرف آن، زمین در حال دور شدن از یکدیگر است ؛ دقیقاً برخلاف آنچه قبلاً تصور می شد که به صورت جانبی و کنار به کنار سُر می خورند.

پروفسور اشمیت در این راستا گفت: چندین جریان گدازه از آتش فشان حسن داغ (Hasandag volcano) خارج، بر روی گسل جاری و سپس خنک شدند و سال ها بعد و با وقوع زلزله ها، شکسته شدند. ما موفق شدیم تا با بازسازی شکل اصلی آن ها، سنشان را تعیین کنیم و همین، فرصت این ردیابی را برایمان فراهم کرد تا ببینیم سنگ هایی که زمانی به هم متصل بودند، چطور در طول زمان از هم دور شده اند.

او در ادامه توضیح هایش گفت: یافته های ما به وضوح نشان می دهند که گسل در حال کشیده شدن است و با نرخ حدود یک میلی متر در سال از هم باز می شود و به صورت جانبی جابجا نمی گردد. درک این حرکات نه تنها برای ارزیابی تهدیدات آتش فشانی و زلزله حیاتی هستند، بلکه برای بهبود مدل های جهانی تغییر شکل قاره ای نیز نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند.

این تیم تحقیقاتی با استفاده از روش های علمی پیشرفته، داده های سنجش از راه دور را با تجزیه وتحلیل های به دست آمده از میکروپُروب یونی مرکز جان دِ لایتر و تاریخ گذاری هلیومی در تأسیسات WATCH (هاب ترموکرونولوژی استرالیای غربی) ترکیب کردند. استفاده از این ابزارها، این امکان را برای محققان فراهم کرد تا علاوه بر تعیین سن دقیق جریان های گدازه، به اندازه گیری این موضوع بپردازند که این گدازه ها در طول هزاران سال چقدر جابجا شده اند.

دکتر مارتین دانیسیک، نویسنده همکار کرتین توضیح داد که بلورهای کوچک زیرکُن در داخل گدازه ها به عنوان ساعت های زمین شناسی طبیعی عمل کرده اند. این بلورها، هلیوم تولیدشده توسط واپاشی رادیواکتیو مقدار کم اورانیوم و توریم را به دام انداخته و سوابق تاریخچه گدازه را حفظ کردند. او دراین باره گفت: با اندازه گیری اورانیوم، توریم و هلیوم در زیرکن، می توان با دقت بالایی گفت که جریان های گدازه چه زمانی فوران کرده، چه زمانی بر روی گسل پخش شده و متعاقباً خنک شده اند.

جانت هاروی، نویسنده همکار کرتین و کارشناس سنجش از راه دور در این رابطه یادآوری کرد که ازآنجاکه فرکانس زلزله ها در گسل Tuz Gölü نسبت به فرکانس گسل های مرز صفحه ای سریع الحرکت در شمال و شرق ترکیه کمتر هستند، مطالعات تغییر شکل چنین مناطقی، داده هایی را در اختیار محققان قرار می دهد که سوابق لرزه ای مدرن به تنهایی قادر به انجامش نیستند.

هاروی ادامه داد: این گسل در موقعیتی کلیدی و در محل تعامل صفحات اوراسیا، عربی و آفریقا با یکدیگر قرار دارد و مطالعه حرکات این گسل به ما کمک می کند تا بفهمیم هنگام برخورد قاره ها، فشارها چگونه توزیع می شوند؛ همین بینش را می توان در جاهای دیگر و در امتداد کمربند کوهستانی آلپ-هیمالیا و سایر مناطق تغییر شکل قاره ای در سراسر جهان هم به کار گرفت. این تحقیق اهمیت بازنگری مفروضات زمین شناسی دیرینه و استفاده از تکنیک های مدرن برای اندازه گیری دقیق نحوه واکنش قاره ها به فشارهای عظیم ناشی از برخوردهای تکتونیکی را برجسته می کند.