فرارو- سم داگر تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل و ستون نویس بلومبرگ

به نقل از بلومبرگ، هنگامی که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، وارد واشنگتن شود، با استقبال پرزرق وبرق از سوی دونالد ترامپ روبه رو خواهد شد؛ مشابه همان مراسم طلایی و مجللی که چند ماه پیش در ریاض برای رییس جمهور آمریکا تدارک دیده شد. بن سلمان امیدوار است این سفر با امضای توافق هایی تازه برای تعمیق روابط دیرینه میان بزرگ ترین اقتصاد جهان و بزرگ ترین صادرکنندهٔ نفت جهان به پایان برسد.

با این حال، به گفتهٔ منابع مطلع از روند آماده سازی سفر، تا مدت کوتاهی پیش از اعلام رسمی، احتمال تعویق دیدار هفتهٔ آینده جدی بود. دو رهبر که از نخستین سال های ریاست جمهوری ترامپ رابطه ای گرم و نزدیک برقرار کرده اند، اکنون در مرحله ای تازه از روابط واشنگتن و ریاض قرار گرفته اند؛ مرحله ای که پیامدهایی مهم برای توازن ژئوپلیتیکی خاورمیانه دارد. با وجود لبخندهای دیپلماتیک و ظاهر دوستانهٔ روابط، اختلاف هایی عمیق از امنیت منطقه ای و دسترسی به تراشه های هوش مصنوعی و فناوری هسته ای گرفته تا آیندهٔ غزه و پیچیدگی های عادی سازی روابط عربستان با اسراییل همچنان پابرجاست.

به گفتهٔ افراد آگاه، ولیعهد روز سه شنبه در کاخ سفید با ترامپ دیدار خواهد کرد. این دیدار نتیجهٔ هفته ها مذاکرهٔ پشت پرده و گاه پرتنش میان مقام های آمریکایی و سعودی است. یک روز بعد، مدیران صنایع انرژی و فناوری در واشنگتن در انجمن سرمایه گذاری مشترک آمریکا و عربستان گردهم می آیند تا دربارهٔ پروژه ها و مسیرهای تازهٔ همکاری گفت وگو کنند.

دونالد ترامپ هرگز علاقهٔ خود به محمد بن سلمان، ولیعهدی که نزدیک به چهار دهه از او جوان تر است را پنهان نکرده است. این سفر، نخستین حضور بن سلمانِ چهل ساله در واشنگتن از زمان موج خشم جهانی نسبت به قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول به شمار می رود.

آن قتل شکافی عمیق میان واشنگتن و ریاض ایجاد کرد، اما از زمان مشت به مشت جنجالی جو بایدن با ولیعهد در سال 2022، روند ترمیم روابط به تدریج آغاز شد. اکنون پرسش کلیدی این است که آیا بن سلمان می تواند از پیوند شخصی خود با ترامپ بهره برداری کند و آن را به همکاری های راهبردی تبدیل کند؛ به ویژه پس از سفر پرزرق وبرق ترامپ به ریاض در ماه مه، زمانی که دو طرف ابتدا از توافق هایی به ارزش یک تریلیون دلار سخن گفتند، هرچند بعدها این رقم به 600 میلیارد دلار کاهش یافت.

این دیدار همچنین در شرایطی انجام می شود که کارتل نفتی اوپک پلاس شامل عربستان و روسیه، تصمیم به افزایش عرضهٔ نفت گرفته است؛ اقدامی که برای ریاض پیامد مالی داشته، چراکه قیمت نفت برنت در سال جاری 15 درصد کاهش یافته و به حدود 63 دلار در هر بشکه رسیده است. با این حال، این کاهش احتمالاً برای ترامپ خوشایند است؛ او بارها با افتخار از پایین آمدن قیمت بنزین سخن گفته تا فشار سیاسی ناشی از گرانی دیگر کالاها را کم رنگ نشان دهد.

برنارد هیکل، استاد مطالعات خاور نزدیک در دانشگاه پرینستون می گوید گرچه نگاه عمومی به سفر ولیعهد معطوف به امضای توافقات با ترامپ است، اما هدف واقعی بن سلمان تلاش برای همکاری با آمریکا با هدف ایجاد پایه های خاورمیانه ای نوین است. او در نشستی که به میزبانی مؤسسهٔ خلیج فارس در واشنگتن برگزار شد، توضیح داد: سعودی ها خود را همچون باغی زیبا در میان آتشی سوزان می بینند. آن ها چشم انداز منطقه ای باثبات و صلح آمیز دارند و خود را محور و مرکز اقتصادی آن می دانند. به گفتهٔ هیکل، بن سلمان توانسته ترامپ را نیز به این چشم انداز متقاعد کند.

به گفتهٔ منابع آگاه، محمد بن سلمان احتمالاً در سفر خود به واشنگتن موفق خواهد شد فرمان اجرایی تازه ای از دونالد ترامپ دریافت کند؛ فرمانی مشابه آنچه رییس جمهور آمریکا در پایان سپتامبر برای قطر صادر کرد و هدف آن تقویت امنیت عربستان سعودی است. فیراس مقسد، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه اوراسیا می گوید این فرمان در عمل یک جایگزین موقت برای یک پیمان دفاعی قدرتمندتر خواهد بود تا زمانی که شرایط برای امضای توافق رسمی فراهم شود. از نگاه بن سلمان، چنین اقدامی برای پیشبرد برنامهٔ بلندپروازانهٔ چشم انداز 2030 اهمیتی حیاتی دارد.

گفت وگوهای امنیتی میان ایالات متحده و عربستان نخستین بار دو سال پیش و در چارچوب احتمال عادی سازی روابط ریاض با اسراییل آغاز شد، اما با شعله ور شدن جنگ غزه متوقف گردید. با این حال، سلسله درگیری های پس از آن از جمله جنگ 12روزهٔ میان اسراییل و ایران، حملهٔ اسراییل به مواضع حماس در دوحه در ماه سپتامبر و تهدیدهای فزایندهٔ شبه نظامیان حوثی ها نیاز عربستان به چنین توافقی را بیش از پیش پررنگ کرده است. فیراس مقسد در توضیح این شرایط می گوید: در ریاض درک روشنی وجود دارد که هیچ جایگزینی برای ایالات متحده وجود ندارد.

مارکو روبیو، وزیر خارجهٔ آمریکا، نیز تأیید کرده است که مذاکرات همچنان در جریان است. او روز چهارشنبه در کانادا، پس از دیدار با همتای سعودی خود در حاشیهٔ نشست وزیران خارجهٔ گروه هفت، به خبرنگاران گفت: ما همچنان در حال بررسی جزییات هستیم. به زودی چند توافق نامهٔ خوب برای امضا خواهیم داشت. از زمان سفر رییس جمهور به ریاض، پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است. کاخ سفید در پاسخ به درخواست رسانه ها برای ارائهٔ توضیحات بیشتر، صرفاً به اظهارات روبیو ارجاع داد. دولت سعودی و یکی از مقامات دربار سلطنتی نیز تاکنون واکنشی رسمی نشان نداده اند. طبق رویهٔ مرسوم، عربستان معمولاً تنها 24 ساعت پیش از سفر ولیعهد یا در همان روز حرکت اعلام رسمی انجام خواهد داد.

به گفتهٔ منابع آگاه از هر دو طرف، عربستان سعودی خواهان خرید جنگنده های رادارگریز اف 35 ساخت آمریکا است. مانع اصلی این معامله در گذشته، انحصار اسراییل بر این جنگنده ها بود؛ کشوری که تنها دارندهٔ اف 35 در خاورمیانه است و حفظ برتری نظامی کیفی خود را به داشتن این هواپیماها گره زده است. با این حال، نشانه هایی وجود دارد که ترامپ مایل است مجوز فروش اف 35 به ریاض را صادر کند؛ جنگنده ای که بهای هر فروند آن حدود 100 میلیون دلار است.

یکی دیگر از محورهای کلیدی مذاکرات، اصرار عربستان بر واردات تراشه های پیشرفتهٔ هوش مصنوعی تولید شرکت هایی مانند انویدیا و ای ام دی است؛ تراشه هایی که صادرات آن ها از سال 2023 به دلیل نگرانی های آمریکا از همکاری های فناوری ریاض با چین محدود شده است. در جریان سفر ماه مه ترامپ به ریاض، دو کشور از همکاری های گستردهٔ جدید در حوزهٔ هوش مصنوعی پرده برداشتند، از جمله ایجاد مراکز عظیم داده در خاک عربستان که وابسته به همین تراشه های قدرتمند هستند. با وجود این، شش ماه پس از آن سفر، آمریکا هنوز مجوز لازم برای صدور این پردازنده ها را ارائه نکرده؛ موضوعی که نارضایتی مقامات سعودی را به دنبال داشته است.

یکی دیگر از دشواری های مسیر توافق، یافتن پایه ای ملموس برای اعلام همکاری در حوزهٔ انرژی هسته ای است. هرگونه موافقت نامهٔ دوجانبه که به عربستان اجازهٔ ساخت نیروگاه هسته ای دهد، احتمالاً نیازمند تصویب کنگره خواهد بود. ریاض سال هاست به دنبال کسب توانمندی های هسته ای با کمک آمریکا است؛ با این حال، در واشنگتن نگرانی هایی دربارهٔ تمایل عربستان به غنی سازی مستقل اورانیوم وجود دارد. در کنار همهٔ این مسائل، جنگ اسراییل و غزه همچنان در وضعیت آتش بس شکننده و نامطمئن قرار دارد؛ متغیری حساس که فضای کلی مذاکرات میان واشنگتن و ریاض را تحت تأثیر قرار داده است.

در دورهٔ ریاست جمهوری جو بایدن، ایالات متحده در آستانهٔ نهایی سازی گفت وگوهای پیشرفته ای با عربستان سعودی قرار داشت؛ گفت وگوهایی که هدف آن امضای یک پیمان دفاعی الزام آور و توافق همکاری هسته ای غیرنظامی در ازای پذیرش عادی سازی روابط ریاض با اسراییل بود. اما این روند با حملهٔ نیروهای حماس به اسراییل در اکتبر 2023 متوقف شد؛ حمله ای که جنگی مرگبار در غزه را شعله ور کرد و موج گسترده ای از حمایت جهانی از آرمان فلسطین را برانگیخت.

عربستان سعودی بارها اعلام کرده است که تشکیل دولت مستقل فلسطین پیش شرط هرگونه توافق رسمی با اسراییل است؛ شرطی که با دیدگاه دونالد ترامپ همخوان نیست، زیرا او بارها بر اهمیت دستیابی به توافق میان ریاض و تل آویو به عنوان یکی از اهداف کلیدی دولتش تأکید کرده است.

باربارا لیف، دستیار پیشین وزیر خارجه در دولت بایدن می گوید: به نظر می رسد کاخ سفید می خواهد عربستان در جریان سفر ولیعهد، موضعی فعال تر در مسیر عادی سازی با اسراییل اتخاذ کند. او ادامه می دهد: اما با توجه به شکنندگی آتش بس فعلی و حجم کارهای باقی مانده، تحقق چنین چیزی در حال حاضر بسیار دشوار است.

به گفتهٔ دو مقام آمریکایی، هرچند گسترش توافق نامهٔ ابراهیم و گنجاندن عربستان سعودی در آن یکی از اولویت های اصلی ترامپ است، اما قرار نیست شرط قطعی سفر ولیعهد به واشنگتن باشد. یکی از این مقامات می گوید ترامپ تلاش دارد مسئلهٔ اسراییل و فلسطین را از سایر محورهای روابط واشنگتن و ریاض جدا نگه دارد. مقام دیگر نیز تاکید کرد که ترامپ همچنان امیدوار است تا پایان دورهٔ ریاست جمهوری اش روابط عربستان و اسراییل عادی سازی شود.

از نگاه عربستان سعودی، موضع ریاض دربارهٔ تشکیل دولت فلسطین تغییر نکرده و کسی انتظار ندارد راه حلی سریع یا ساده به دست آید. قرار است بن سلمان و ترامپ در دیدار خود دربارهٔ اجرای گام به گام طرح صلح غزه گفت وگو کنند؛ طرحی 20 بندی که ریاض آن را نقشهٔ راه هرگونه عادی سازی با اسراییل می داند. منال رضوان، مقام ارشد وزارت خارجهٔ عربستان، اوایل ماه جاری در کنفرانسی امنیتی در بحرین گفت: عربستان خواهان خروج کامل و زمان بندی شدهٔ اسراییل از غزه است، همراه با اقداماتی که نیروی امنیتی و دولت فلسطینی را تقویت کرده و به وحدت غزه و کرانهٔ باختری تحت حاکمیت تشکیلات خودگردان منجر شود. او تاکید کرد: این اقدامات هدف نهایی نیستند، بلکه مسیر تحقق دولت فلسطینی و اجرای راه حل دو کشوری را هموار می کنند.

با وجود تلاش های محمد بن سلمان برای گسترش روابط با چین، اولویت اصلی او همچنان ایالات متحده و حفظ حمایت دونالد ترامپ باقی مانده است. تصمیم او برای سفر به واشنگتن نشان می دهد احتمالاً در اجلاس آتی گروه بیست در ژوهانسبورگ شرکت نخواهد کرد؛ اقدامی که ترامپ و شی جین پینگ، رییس جمهور چین، نیز مشابه آن را انجام می دهند.

در واقع، بن سلمان تاکنون عملکرد موفقی در تعامل با ترامپ از خود نشان داده است. رییس جمهور آمریکا در سفر ماه مه به ریاض اعلام کرد که در میان تمام شرکای ایالات متحده در جهان، هیچ کس قوی تر از ولیعهد سعودی نیست. به گفتهٔ منابع آگاه از روند برنامه ریزی سفر، قرار است بن سلمان در واشنگتن با تشریفاتی روبه رو شود که معمولاً برای یک رییس دولت در نظر گرفته می شود.