مهدی زارع در اعتماد نوشت: پس از خشکسالی طولانی و شدید، مانند خشکسالی ایران، شروع بارندگی به ویژه اگر شدید باشد می تواند منجر به ترکیبی از خطرات جدید قابل توجه شود.

فوری ترین خطر از اولین بارندگی پس از یک خشکسالی شدید، سیل ناگهانی و فرسایش است. خاک بسیار خشک آبگریز می شود به این معنی که به جای جذب موثر، آب را دفع می کند. زمین اغلب فشرده می شود. آب باران به جای غوطه ور شدن، به سرعت روی سطح جاری می شود و سیستم های زهکشی و بستر رودخانه ها را خشک می کند.

این رواناب سریع باعث ایجاد سیل ناگهانی و خطرناک به ویژه در مناطق شهری و دره های باریک می شود. این نه تنها یک خطر ایمنی است بلکه می تواند به زیرساخت ها نیز آسیب برساند. رواناب شدید باعث فرسایش قابل توجه خاک می شود و خاک سطحی گرانبها که برای کشاورزی حیاتی است شسته می شود و این امر معکوس است، زیرا باران برای احیای زمین و شارژ مجدد آب های زیرزمینی مورد نیاز است و باران شدید اولیه فورا مشکلات ناشی از پمپاژ بیش از حد سفره های زیرزمینی را برطرف نمی کند. مناطقی مانند تهران در حال حاضر به دلیل کاهش سطح و حجم سفره های زیرزمینی با فرونشست زمین مواجه هستند و این آسیب غیرقابل برگشت است.

یک دوره پایدار از بارندگی سبک تا متوسط چیزی است که واقعا برای شکستن خشکسالی و ارائه مزایای بلندمدت لازم است. باران های تدریجی و خیس کننده برای نفوذ به خاک، جبران رطوبت خاک و شروع به شارژ سفره های زیرزمینی و مخازن سدها ضروری است. افزایش رطوبت خاک برای بقای محصولات زراعی و دام حیاتی است و فرصتی را برای بهبود بخش کشاورزی در حال تلاش فراهم می کند. کشاورزی حدود 80 درصد آب شیرین ایران را مصرف می کند. بارندگی می تواند عوارض اکولوژیکی را معکوس کند، مانند خشک شدن آب های اصلی مانند دریاچه ارومیه، که منجر به توفان های نمکی می شود که بر کیفیت هوا و سلامت مناطق اطراف اثر می گذارد.

در حالی که هر بارندگی از نظر روانی و عملی نشانه امید است، باران های شدید و کوتاه احتمالا قبل از اینکه بتوانند تسکین معناداری ایجاد کنند، سیل و فرسایش خطرناکی ایجاد می کنند. لرزه خیزی در مناطق گسل فعال می تواند تحت تأثیر تغییرات تنش قرار بگیرد، که می تواند منجر به افزایش یا کاهش نرخ ریز زلزله ها شود یا در برخی موارد، در صورتی که گسل از قبل به شدت تحت فشار قرار گرفته باشد، باعث ایجاد رویدادهای بزرگ تر شود.

آب ناشی از بارندگی شدید، ذوب برف، یا افزایش سطح آب زیرزمینی می تواند به لایه های زیرین پوسته از طریق سنگ های شکسته و نفوذپذیر مانند پهنه های گسلی نفوذ کند. این آب بر سنگ اطراف و درون گسل فشار وارد می کند.

در مواردی، وزن اضافه شده از حجم عظیمی از آب (مانند بادهای موسمی فصلی یا انسداد یک مخزن) می تواند میدان تنش پوسته را تغییر بدهد، که ممکن است باعث شکست در گسل های مجاور شود. مطالعات در مناطقی مانند هیمالیا وزن باران های موسمی در دشت هند-گنگ، لرزه خیزی را کاهش می دهد، در حالی که در فصل خشک -کم باران- زمانی که وزن حذف می شود، لرزه خیزی را افزایش می دهد. یخچال ها، می توانند باعث برگشت پوسته، تغییر تنش و ایجاد زلزله های بالقوه شوند.

این اثرات عموما فقط روی گسل های دارای تنش بحرانی قابل توجه هستند چون بسیار نزدیک به نقطه شکست زمین ساختی هستند.

شروع باران بزرگ می تواند منجر به بازیابی موقت و نسبی سطح آب دریاچه ارومیه شود، اما برای دستیابی به یک بازیابی پایدار و طولانی مدت به تنهایی کافی نیست. علت اصلی خشکی دریاچه ارومیه فقط خشکسالی نیست، بلکه برداشت بیش از حد آب از رودخانه ها و آب های زیرزمینی است که آن را تغذیه می کند.

هنگامی که بارندگی قابل توجه و ذوب برف در منطقه رخ می دهد، چندین اتفاق می افتد. رودخانه هایی که دریاچه ارومیه را تغذیه می کنند بسیار قوی تر جریان دارند و موجی از آب شیرین را به حوضه می رسانند. این امر به سرعت حجم و سطح دریاچه را افزایش می دهد.

به عنوان مثال، باران های شدید فروردین 1398منجر به گسترش قابل توجه و مشهود دریاچه شد و امید به پایان بحران را ایجاد کرد. هجوم آب شیرین به طور موقت نمک بسیار غلیظ را رقیق می کند و شوری کلی را کاهش می دهد که برای بقای میگو بسیار مهم است.

این روند مثبت اغلب به سرعت معکوس می شود. چند سال پس از تجدید حیات در سال 1398، دریاچه در اواخر سال آبی 1403-1402 تقریبا دوباره خشک شد و ماهیت موقت بازیابی دیم را برجسته کرد. بازیابی پایدار نیست زیرا اکثریت قریب به اتفاق آب رودخانه قبل از رسیدن به دریاچه منحرف یا استخراج می شود. دهه ها سدسازی روی رودخانه های تغذیه کننده دریاچه و گسترش گسترده کشاورزی پر آب بر (مانند چغندر قند) در حوضه از جریان آب به پایین دست جلوگیری می کند.

ازدیاد ده ها هزار حلقه چاه باعث کاهش شدید سفره های زیرزمینی شده که برای تغذیه دریاچه در دوره های خشک نیز حیاتی هستند. در منطقه دریاچه ارومیه میزان تبخیر سالانه بسیار زیاد است. حجم زیادی آب فقط برای حفظ سطح فعلی مورد نیاز است. اگر جریان ورودی به طور مداوم با تبخیر مطابقت نداشته باشد یا بیشتر از آن باشد، دریاچه بدون توجه به باران قبلی به سرعت کوچک می شود. برای احیای واقعی دریاچه ارومیه، باران باید با تغییرات شدید و بلندمدت سیاست همراه شود.

باید اجازه داد که باران به دریاچه سرازیر شود، یعنی تلاشی هماهنگ برای رهاسازی آب از سدهای بالادست و جلوگیری از انحراف آب رودخانه برای کشاورزی. بخش کشاورزی اطراف باید به روش های آبیاری مدرن و کم مصرف و به محصولات کم مصرف آب روی آورد تا تقاضای کلی برای آب حوضه کاهش یابد. موفقیت دریاچه اکنون به پروژه های بازسازی دولتی در حال انجام شامل انتقال آب بین حوضه ای، مانند خطوط لوله انتقال آب از رودخانه زاب، وابسته است.