دفتر دادستانی عمومی ایتالیا تحقیقاتی را درباره ادعای سفر شهروندان ایتالیایی به بوسنی در دوره جنگ در این کشور آغاز کرده است. بر اساس ادعای مطرح شده از سوی شاکیان، برخی از ایتالیایی ها آخر هفته ها در قالب سافاری های تک تیراندازی عازم سارایوو می شدند تا در ازای پرداخت پول به ارتش صرب های بوسنی بتوانند به شهروندان این شهر که یکی از طولانی ترین محاصره های تاریخ معاصر (آوریل 1992 تا فوریه 1996) را تجربه می کردند شلیک کنند و آن ها را به قتل برسانند.

به گزارش هم میهن، این سفرها که در شکواییه سافاری خوانده شده اند در طول جنگ بوسنی و در زمانی انجام می گرفت که شهر سارایوو توسط ارتش صرب های بوسنی محاصره شده بود. اصطلاح سافاری اشاره ای زننده به تورهای مشاهده و شکار حیوانات وحشی است. تحقیقات در میلان که توسط الساندرو گابیس، دادستان این شهر هدایت می شود، پس از آن آغاز شد که اتزیو گاوازنی، نویسنده و خبرنگار ایتالیایی با همکاری نیکولا بریجیدا، وکیل باتجربه و گیدو سالوینی، قاضی سابق دادخواستی را علیه برخی از اتباع ایتالیا ارائه داد و خواستار برخورد با آن ها به جرم قتل عمد با قساوت و براساس انگیزه های پست شد.

بازرسان امیدوارند که نتیجه این تحقیقات، روشن شدن کامل ماجرا و افشای هویت اشخاص و گروه های دخیل در این جنایت باشد. تاکنون 5 مرد در تحقیقات شاکیان شناسایی شده اند. گاوازنی که شخصاً تمام مدارک جمع آوری شده را تحویل دفتر دادستانی عمومی ایتالیا داده است، روز سه شنبه هفته گذشته به روزنامه لارپوبلیکا گفت که هدف او و همکارانش اجرای عدالت و افشای حقیقت درباره بخشی از جامعه است که سال هاست حقیقت را زیر فرش پنهان کرده اند. او افزود: ما درباره تعدادی از افراد ثروتمند و کارآفرینان مشهور صحبت می کنیم که در طول محاصره سارایوو پول پرداخت می کردند تا بتوانند غیرنظامیان بی دفاع را به قتل برسانند.

در فاصله سال های 1992 تا 1996، شهروندان ایتالیایی و اتباع برخی دیگر از کشورهای اروپایی که وجه مشترک میان آن ها علاقه مندی به سلاح و شکار بود، روزهای جمعه به عنوان تفریح آخر هفته در شهر تریسته واقع در شمال غرب ایتالیا (مرز ایتالیا با یوگوسلاوی سابق) گرد هم می آمدند. هنوز مشخص نیست چه کسی مقدمات سفر آن ها را به این منطقه فراهم می کرد.

بر اساس اطلاعاتی که در شکایت بازتاب یافته، این افراد با خط هوایی آویوژنکس به بلگراد رفته و از آنجا با اتوبوس به تپه های اطراف شهر سارایوو منتقل می شدند. آن ها برای اینکه بتوانند آخر هفته را با یک اسنایپر و جایگاه مناسبی مشرف به شهر برای شلیک به غیرنظامیان بگذرانند، چیزی بین 92 تا 116 هزار دلار به شبه نظامیان صرب هوادار رادوان کاراجیچ پرداخت می کردند.

او یک سیاستمدار صرب بوسنیایی بود که به عنوان اولین رییس جمهور جمهوری صرب بوسنی در طول جنگ بوسنی (1992-1995) خدمت کرد. کاراجیچ به دلیل نقش اش به عنوان رهبر سیاسی و فرمانده کل قوای صرب های بوسنی، در دادگاه بین المللی کیفری یوگسلاوی سابق (ICTY) در لاهه محاکمه شد. او به دلیل نقش اش در کشتار بیش از 8 هزار مرد و پسر مسلمان بوسنیایی در سربرنیتسا در سال 1995، به نسل کشی محکوم شد. کاراجیچ همچنین مسئول محاصره 44 ماهه سارایوو شناخته شد که طی آن هزاران غیرنظامی بر اثر گلوله باران و حملات تک تیراندازها کشته شدند.

روزنامه اسپانیایی زبان ال پاییس در گزارشی درباره این پرونده نوشته است: اگر این افراد می خواستند به کودکان شلیک کنند، پول بیشتری از آن ها دریافت می شد.

گاوازنی هم به این موضوع اشاره کرده بود. به گفته او، به شرکت کنندگان بر اساس نوع هدف یا اهدافی که انتخاب می کردند، لیست قیمت ارائه می شد. در این لیست، همانطور که ال پاییس نوشته برای کودکان پول بیشتری دریافت می شد و در مقابل، کشتن افراد مسن رایگان بود.

در دادخواست تنظیم شده از سوی گاوازنی و همکارانش که بالغ بر 17 صفحه است، درباره یکی از افراد حاضر در این جنایت آمده است: یکی از شرکت کنندگان از شهر تریسته راهی این شکار انسان می شد و پس از بازگشت زندگی عادی خود را دنبال می کرد. او در حالی به ادامه زندگی عادی خود می پرداخت که در نگاه اطرافیان و مردم شهر فردی محترم به شمار می رفت.

گاوازنی در گفت وگو با روزنامه رپوبلیکا در این باره گفته است: این ها افرادی بودند که اشتیاقی سیری ناپذیر به اسلحه داشتند، از نظر مالی غنی بودند و ارتباطات زیادی در ایتالیا و صربستان داشتند. آنها در کمال بی تفاوتی نسبت به شر و برای ارضای هوس خود به بخشی از شر تبدیل می شدند. یکی از کلیدی ترین اجزای دادخواست، شهادت یک افسر اطلاعات نظامی بوسنی به نام ادین سوباشیچ بود.

او در یک مستند درباره محاصره سارایوو مدعی شد که اوایل سال 1994 به افسران آژانس اطلاعات نظامی ایتالیا اطلاع داده که پروازهایی از تریسته به بلگراد به مقصد اصلی سارایوو صورت می گیرد و افرادی برای شرکت در این سافاری ها به بوسنی می روند. سوباشیچ شهادت داد که چند ماه بعد، افسران سرویس اطلاعات نظامی ایتالیا به او اطلاع دادند که جلوی این سافاری ها گرفته شده است.

در گزارش سرویس اطلاعات نظامی ایتالیا آمده است که این سرویس پس از اطلاع یافتن از مسئله، اقداماتی انجام داده و سافاری ها را متوقف کرده است. یکی دیگر از شاهدهایی که گاوازنی در دادخواست خود به او اشاره کرده می گوید سه مرد اهل تورین، میلان و تریسته را که در این سافاری ها شرکت می کردند می شناخته است. یکی از آن ها، مردی اهل میلان بود که در سال 1993 سفرهایی را به سارایوو داشت. او ثروتمند و مالک یک کلینیک جراحی پلاستیک بود.

صربستان هرگونه دخالت در این کشتارها را رد کرده است، اما بازرسان معتقدند که سرویس های اطلاعاتی این کشور از این سفرهای توریستی آگاه بوده اند. به گزارش خبرگزاری آنسا، براساس شهادت سوباشیچ، افسر اطلاعات نظامی بوسنی که انتظار می رود یکی از اولین افراد احضارشده توسط دادستانی باشد، نحوه سازماندهی این سفرها با شرکت هواپیمایی آویوژنکس، نشان می دهد که سرویس امنیت دولتی صربستان پشت همه اینها قرار داشته است.

این مقام بوسنیایی به روزنامه لارپوبلیکا گفت، اگرچه آژانس اطلاعات نظامی ایتالیا از همان اولین سفر مطلع شده بود، اما این موضوع هرگز دوباره میان آژانس های جاسوسی بوسنی و ایتالیا مورد بحث قرار نگرفت. داگ دومروکچیچ، کنسول بوسنی در میلان، روز سه شنبه به لارپوبلیکا گفت که دولت او در حال همکاری کامل در این تحقیقات است. دومروکچیچ افزود: ما مشتاقیم که حقیقت چنین ماجرای بی رحمانه ای را کشف کنیم و با گذشته تسویه حساب کنیم. من اطلاعاتی دارم که به بازرسان منتقل خواهم کرد.

الساندر گابیس، دادستان میلان لیستی از افرادی که شهادت آن ها می تواند موثر باشد در اختیار دارد. به گفته گاوازنی، تعداد خون آشام های درگیر در این ماجرا به حدود 100 نفر می رسد. بروز اتفاقات مشابه در گذشته، باعث شده تا برای بسیاری از کسانی که جنگ بوسنی را از نزدیک دنبال کرده اند، ماجرای سافاری ها چندان شوکه کننده نباشد.

در همین راستا، آدریانو سوفری، نویسنده و فعال ایتالیایی که خود در طول جنگ بوسنی در سارایوو حضور داشت و برای روزنامه های ایتالیایی گزارش تهیه می کرد، مقاله ای منتشر و استدلال کرد که این اقدام امری کاملاً شناخته شده بود. او تأکید کرد که شرکت کنندگان در این فعالیت هولناک، مشتاق و پرتعداد بودند.

سوفری در مقاله اش، بخش هایی از نوشته های همان دوران خود را که به این موضوع پرداخته بود، بازنشر کرده است؛ از جمله این مورد در 17 مه 1995: در گرباویتسا، جایی که تک تیراندازان چتنیک (شبه نظامیان افراطی صرب) و دیگر شرکت کنندگان در این شکار بین المللی، پنهان نمی شوند و حتی تصاویرشان در تلویزیون کاراجیچ به نمایش درمی آیند یک گروه یونانی و همچنین یک داوطلب ژاپنی حضور دارد.

سوفری اشاره می کند که آن داوطلب ژاپنی به تلویزیون صرب های بوسنی توضیح داده بود که به دلیل یک شکست عشقی برای تیراندازی به سارایوو آمده بود. او در همان مقاله می افزاید که یکی دیگر از افرادی که برای شلیک به غیرنظامیان آمده بود، وُیسلاو شِشِل، ملی گرای افراطی صرب بود که در مقابل دوربین ها یک عابر پیاده را به قتل رساند.

جمیل هودزیچ، 42 ساله، بنیان گذار پروژه عکس کوچه تک تیرانداز است که عکس های دوران محاصره را آرشیو می کند. او که در دهه 1990 در سارایوو بزرگ شده و هنگام آغاز محاصره 9 ساله بود، در گفت وگویی با شبکه خبری الجزیره گفت که این افشاگری ها برایش غافلگیرکننده نبوده است، زیرا در آن زمان، آخر هفته ها در سارایوو خطرناک تر از همیشه بودند. در طول سال های محاصره، خیابان اصلی ورودی سارایوو، بلوار مشا سلیمویچ، به کوچه تک تیرانداز معروف شد.

عبور از آن، که مسیر اصلی رسیدن به فرودگاه بود، بسیار خطرناک بود و همه جا علائم هشداردهنده حضور تک تیرانداز دیده می شد. شاید معروف ترین قربانیان این تک تیراندازی ها، بوشکو برکیچ و آدمیره اسمیچ بودند؛ زوجی که سرگذشت شان در مستند رومئو و ژولیت در سارایوو روایت شد. آن ها در سال 1993 هنگام عبور از یک پل هدف گلوله قرار گرفتند و اجسادشان برای چندین روز در منطقه حائل میان مواضع نیروهای بوسنی و صرب باقی ماند. عکس های این زوج به نمادی از خشونت کور و غیرانسانی جنگ تبدیل شد.

هودزیچ گفت، در آن زمان همیشه شایعاتی در جریان بود مبنی بر اینکه آخر هفته ها افرادی از بیرون شهر می آیند تا به ما شلیک کنند. او اضافه کرد: این یک واقعیت است، اما متأسفانه، وقتی قاتلان و تک تیراندازانی که چهار سال به ما شلیک می کردند هنوز آزاد می گردند و می بینیم که دادستانی بوسنی هیچ کاری در این مورد انجام نمی دهد، افشای این واقعیت فایده چندانی ندارد. من فقط امیدوارم که این پرونده ایتالیا به سادگی از فضای رسانه ای محو نشود و ما واقعاً شاهد نتایج مثبتی باشیم.

او افزود: برادر من زمانی که در محله مان در حال بازی تنیس بود، توسط یک تک تیرانداز صرب کشته شد. ما هرگز نخواهیم فهمید که آیا قاتل او یکی از کسانی بوده که برای انجام این کار پول پرداخت کرده بودند یا خیر.

گمان می رود شهروندانی از چندین کشور دیگر نیز در این سافاری ها مشارکت داشته اند. در سال 2022، مستندی به نام سافاری سارایوو ساخته میران زوپانیچ، کارگردان بوسنیایی، به تحقیق درباره خارجی های ثروتمندی پرداخت که در این اقدامات دست داشتند، از جمله افرادی از ایالات متحده و روسیه. یک نمونه قابل توجه، ادوارد لیمونوف، نویسنده و سیاستمدار ملی گرای روس بود. در سال 1992، در جریان ساخت مستندی درباره جنگ بوسنی، از او در حالی فیلم برداری شد که شخصاً توسط رادوان کاراجیچ همراهی می شد و با یک مسلسل به سمت سارایوو تیراندازی می کرد.

علاوه بر این، در سال 2007، جان جردن، تفنگدار دریایی سابق آمریکایی، در دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق شهادت داد که تیراندازان توریست به سارایوو آمده بودند. جردن به دادگاه گفت: کاملاً واضح بود افرادی که توسط مردانی آشنا به منطقه هدایت می شدند، خودشان با آنجا کاملاً ناآشنا بودند. نوع لباس پوشیدن و سلاح هایی که حمل می کردند، مرا به این باور رساند که آن ها توریست هایی بودند که برای شلیک به غیرنظامیان با سلاح تک تیرانداز به منطقه می آمدند.

اتزیو گاوازنی، نویسنده و روزنامه نگار، توضیح داد که اگرچه اولین بار در دهه 1990 گزارش هایی درباره توریست های تک تیرانداز در مطبوعات ایتالیا خوانده بود، اما تماشای مستند سافاری سارایوو (محصول 2022 به کارگردانی میران زوپانیچ اسلوونیایی) نقطه شروعی جدی برای او بود.

او در گفت وگو با نشریه گاردین گفت: سافاری سارایوو نقطه شروع بود. من مکاتباتی را با کارگردان آغاز کردم و از آنجا تحقیقاتم را تا جایی گسترش دادم که مدارک کافی برای ارائه به دادستان های میلان جمع آوری کردم. او با تأکید بر اینکه تعداد بسیار بسیار زیادی ایتالیایی در این ماجرا دست داشته اند، افزود: آلمانی ها، فرانسوی ها، انگلیسی ها... افرادی از تمام کشورهای غربی بودند که مبالغ هنگفتی پول پرداخت می کردند تا به آنجا برده شوند و به غیرنظامیان شلیک کنند.

گاوازنی انگیزه این افراد را چنین توصیف کرد: هیچ انگیزه سیاسی یا مذهبی در کار نبود. آن ها افراد ثروتمندی بودند که صرفاً برای تفریح و لذت شخصی به آنجا می رفتند. ما درباره افرادی صحبت می کنیم که شیفته اسلحه هستند، شاید به میدان های تیراندازی می روند یا در آفریقا به سافاری شکار می روند.

دو حقوقدان برجسته، یعنی نیکولا بریجیدا و گیدو سالوینی نقش مهمی در کمک به گاوازنی برای طرح شکایت داشتند. نیکولا بریجیدا، وکیلی با تجربه گسترده در پرونده های پیچیده بین المللی، از جمله پرونده ایتالیایی های مفقودشده در شیلی و آرژانتین، محاکمات اعضای خونتای نظامی آرژانتین و مقامات دوران دیکتاتوری پینوشه، و همچنین پرونده های مربوط به عملیات کوندور است.

بریجیدا با اشاره به تجربیات خود، از جمله پرونده پروازهای مرگ ، اذعان کرد که اگرچه به سختی غافلگیر می شود، اما این داستان تا حدی مرا غافلگیر کرده است.

او در گفت وگو با روزنامه ال پاییس تأکید کرد: ما مستندات و شواهد محکمی ارائه کرده ایم که تحقیقات بیشتر را ایجاب می کند... قویاً معتقدیم که این اقدام می تواند به شناسایی حداقل برخی از عاملان این جنایات هولناک منجر شود. یکی از سرنخ های کلیدی که در بخش های قبلی گزارش به آن اشاره شد، شهادت ادین سوباشیچ، افسر اطلاعات نظامی بوسنی، درباره اطلاع رسانی به سرویس اطلاعات نظامی ایتالیا در سال 1994 است. یکی از درخواست های رسمی شاکیان از دادستانی میلان، دقیقاً بررسی این موضوع و پیگیری وجود احتمالی این مستندات در آرشیو سرویس اطلاعات نظامی است.

جنگ بوسنی ریشه در فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی داشت؛ فرآیندی که با مرگ مارشال تیتو در سال 1980 آغاز شد و یک خلأ قدرت عمیق ایجاد کرد. این خلأ، همزمان با بحران شدید اقتصادی در دهه 1980، به بستری برای رشد ناسیونالیسم قومی تهاجمی تبدیل شد. اسلوبودان میلوشویچ در صربستان، با مهندسی فعالانه ناسیونالیسم و احیای پروژه صربستان بزرگ ، از این فرصت استفاده کرد.

پس از اعلام استقلال اسلوونی و کرواسی در سال 1991 و آغاز جنگ در کرواسی، جمهوری بوسنی و هرزگوین، که از نظر قومی متنوع ترین جمهوری بود، تحت فشار قرار گرفت. جرقه مستقیم جنگ، الزام جامعه اروپا به برگزاری همه پرسی استقلال در فوریه و مارس 1992 بود. این همه پرسی توسط اکثریت قاطع صرب های بوسنی به رهبری رادوان کاراجیچ تحریم شد. این تحریم، یک مانور تاکتیکی بود، چراکه رهبری صرب های بوسنی پیش از آن در ژانویه 1992، جمهوری صرب های بوسنی را اعلام کرده بود.

اعلام رسمی استقلال بوسنی در پی همه پرسی، بهانه ای برای تهاجم نظامی از پیش برنامه ریزی شده نیروهای صرب (که از تسلیحات سنگین ارتش خلق یوگسلاوی بهره می بردند) و آغاز محاصره سارایوو در آوریل 1992 بود. این جنگ که خونین ترین مناقشه اروپا پس از جنگ جهانی دوم بود، تبعات انسانی، سیاسی و ژئوپلیتیک ویرانگری بر جای گذاشت.

جنگ بوسنی، منجر به کشته شدن حدود 100,000 نفر و آوارگی بیش از 2 میلیون نفر (تقریباً نیمی از جمعیت کشور) شد. ماهیت جنگ، یک کارزار سیستماتیک پاکسازی قومی بود که به طور نامتقارنی غیرنظامیان بوسنیایی (مسلمان) را هدف قرار داد. اوج این جنایات، محاصره 1425 روزه سارایوو و نسل کشی سربرنیتسا در ژوییه 1995 بود که در آن، بیش از 8 هزار مرد و پسر بوسنیایی در یک منطقه امن اعلام شده توسط سازمان ملل، به طور سیستماتیک اعدام شدند. جنگ نهایتاً با مداخله نظامی قاطع ناتو (عملیات نیروی عمدی) در سال 1995 متوقف شد.

توافق نامه صلح دیتون اگرچه به خونریزی پایان داد، اما یک پارادوکس سیاسی عمیق ایجاد کرد. این توافق، بوسنی را به عنوان یک کشور واحد حفظ کرد، اما ساختار داخلی آن را بر اساس دستاوردهای جنگی تقسیم نمود. ایجاد جمهوری صربسکا (شامل 49 درصد قلمرو)، عملاً دستاوردهای ارضی حاصل از پاکسازی قومی و نسل کشی را قانونی کرد و یکی از ناکارآمدترین و پیچیده ترین ساختارهای حکومتی جهان را به وجود آورد.

جنگ بوسنی، معماری امنیتی اروپا را تغییر داد و ناتو را از یک اتحاد دفاعی به یک نیروی مداخله گر فعال تبدیل کرد. بوسنی و هرزگوین عملاً به یک تحت الحمایه بین المللی تحت نظارت دفتر نماینده عالی (OHR) بدل شد. میراث پایدار جنگ، ایجاد یک زخم التیام نیافته و یک نقطه اشتعال دائمی ژئوپلیتیکی در بالکان است.